به‌تازگی مدیر پروژه واكسن فخرا نسبت به توقف پروژه به دلیل استقبال كم داوطلبان در فاز مطالعاتی هشدار داده است. چقدر احتمال دارد كه پروژه واكسن فخرا به تعطیلی كشیده شود؟
ایشان به عنوان مدیر از روند پروژه اطلاع دقیقی دارند و البته انتظارات متفاوتی هم ممكن است از پروژه داشته باشند اما آنچه كه من در حال حاضر به عنوان مدیر اجرایی كارآزمایی بالینی واكسن فخرا می‏دانم، این است كه روند مطالعات فاز سوم بالینی واكسن در حال انجام است.
 حتی با وجود داوطلبان اندكی كه در پروژه شركت كرده‌اند؟
بله. پیش‎بینی ما این بود كه حدود 45 هزار داوطلب در مطالعه بالینی شركت كنند اما حدود یك‌چهارم این تعداد و نزدیك به 10 هزار داوطلب در مطالعه شركت كردند.
 با این تعداد آیا می‎توانید مطالعه فاز سوم واكسن فخرا را به پایان برسانید؟
مسلما تعداد داوطلبان در روند مطالعه تاثیرگذار است و با محقق نشدن انتظارات و پیش‌بینی‌ها، نتایج به دست آمده نیز تغییر می‏كند.
 با وجود این مشكل می‏خواهید پروژه را ادامه دهید؟
بله. بعد از كاهش تعداد داوطلبان، روند مطالعه بالینی فاز سوم تغییر كرد، چون تعداد افرادی كه در جامعه واكسن تزریق كرده‏اند، افزایش پیدا كرده است بنابراین ما نمی‎توانیم درباره اثربخشی واكسن در جامعه تحقیق كنیم. البته تعداد داوطلبان هنوز هم كم نیست و می‎توانیم به نتایجی كه پیش‎بینی كرده‌ایم، برسیم.
البته برای بالا بردن دقت پروژه، می‎توانیم از روش‎های دیگری هم استفاده كنیم. ما می‏توانیم تعداد افراد مورد مطالعه را كاهش دهیم اما زمان مطالعه را طولانی‏تر كنیم و حتی به شش ماه برسانیم. یعنی همان كاری كه وقتی پاندمی در جهان وجود ندارد، ‌انجام می‌شود. در حال حاضر هم داوطلبانی كه در مطالعه واكسن فخرا شركت كرده‎اند، شش ماه تحت نظر هستند.
 آیا مطمئن هستید كه می‌توانید داوطلبان را به مدت شش ماه در مطالعه نگه دارید و مانع خروج آنها از مطالعه و روی آوردن‌شان به واكسیناسیون عمومی شوید؟
ما انتظار نداریم داوطلبان از تزریق واكسن كرونا خودداری كنند.
در عوض خوشحال هم هستیم كه واكسیناسیون در كشور سرعت گرفته است. البته در این میان یك بحث وجود دارد. موضوع این است كه در ابتدای شروع فاز مطالعاتی، در جذب داوطلبان به‌خوبی عمل نكردیم و چون سرعت واكسیناسیون هم در آن زمان كند بود، امیدوار بودیم تا همه 45 هزار داوطلب مورد نظرمان در فاز سوم مطالعاتی شركت كنند. پس از سرعت گرفتن واكسیناسیون كه همزمان با شروع فاز سوم مطالعاتی بود اما برنامه‏ریزی‏ها به هم خورد.
 حالا با افت تعداد افراد داوطلب چه خواهید كرد و برای جذب داوطلبان چه برنامه‌ای دارید؟
در ابتدا فقط یك مركز را برای تزریق واكسن فخرا به داوطلبان در نظر گرفته بودیم كه پس از كاهش تعداد داوطلبان تعداد مراكزی كه واكسن فخرا در آنجا آزمایش می‎شد، افزایش پیدا كرد و حتی ‌امكان تزریق سیار واكسن را هم فراهم‌ كردیم تا داوطلبان به‌راحتی در هر مكانی كه تمایل دارند، واكسن تزریق كنند اما تعداد اندك داوطلبان روند مطالعات را تغییر داد. بنابراین تصمیم گرفتیم كه به تعدادی از داوطلبان واكسن سینوفارم كه مورد تایید سازمان جهانی بهداشت است، تزریق ‏كنیم تا بتوانیم نتایج این واكسن را با نتایج واكسن فخرا مقایسه كنیم‌. درواقع به دلیل كاهش داوطلبان، به سمتی رفتیم كه مسیر مطالعاتی را بهتر هم كرده است.
 نتایج مقایسه دو واكسن چه بود؟
در حال حاضر با مستندات علمی نمی‏توانم در این‌باره صحبت كنم، زیرا مطالعات هنوز به پایان نرسیده است. اما واكسن سینوفارم واكسنی است كه مورد تایید سازمان جهانی بهداشت است و در بسیاری از كشورها هم تزریق می‌شود. واكسن فخرا كه در ردیف تولیدی سینوفارم قرار دارد، یعنی با ویروس كشته‌شده تولید می‏شود، نتایجی شبیه به این واكسن دارد؛ درواقع فخرا از واكسن سینوفارم چیزی كم ندارد.
 اثربخشی واكسن فخرا چقدر است؟
ما دو گزارش را بعد از پایان مطالعات فاز اول و دوم تحویل سازمان غذا و دارو دادیم. مطالعات فاز اول با 135 داوطلب و مطالعات فاز دوم بالینی نیز با 500 داوطلب انجام شد و در 90 درصد داوطلبان پس از تزریق واكسن، آنتی‌بادی ایجاد شد اما در 72 درصد از افراد، تیتر آنتی‎بادی تا چهار برابر افزایش پیدا كرد و آنچه كه ما در مطالعه به دنبال آن هستیم، دقیقا همین افزایش چهار برابری تیتر آنتی‏بادی است.
 این نتایج به صورت سختگیرانه و با نمونه‏گیری بدون اطلاع قبلی محققان انجام گرفته است، به این صورت كه اطلاعات نمونه، تنها در اختیار مدیر مطالعات قرار گرفته و هیچ‌كدام از محققان كه اطلاعات را پردازش می‏كردند، نمی‏دانستند آیا اطلاعات مربوط به واكسن‏نما را بررسی می‌كنند یا خود واكسن را. هدف از این كار، این بود تا سختگیری در روند مطالعات به بالا‏ترین حد برسد.
 پس به كارایی واكسن فخرا باور دارید.
بله، نتایج بالینی واكسن ما در مراحل قبلی مطالعات با وجود سختگیری زیاد رضایت‎بخش بوده است.
 چرا شما پس از این كه متوجه شدید چند واكسن با این پلتفرم در داخل كشور تولید می‏شود، مطالعه را ادامه دادید؟
من تنها مسوولیت نظارت بر روند مطالعات واكسن را برعهده دارم و تولید واكسن برعهده شركت داروسازی میلاد دارو است. با این پلتفرم تولید یعنی پلتفرم ویروس كشته‌شده، به جز واكسن فخرا تنها یك واكسن دیگر در داخل كشور تولید می‏شود كه آن هم واكسن بركت است. آن زمان كه ما تولید واكسن را با دیگر شركت‎های تولیدكننده داخلی شروع كردیم، نه چین كه هیچ كشور دیگری به ما واكسن نمی‎فروخت و حالا كه همه مردم كشورهای تولیدكننده واكسینه شده‌اند، آنها واكسن مازاد را به فروش می‏رسانند.
 در حال حاضر تولید واكسن در كشورمان توجیه اقتصادی دارد؟
سر و كار من با علم است و با مسائل اقتصادی سروكار ندارم اما می‎دانم كه اگر ما واكسن داشته باشیم، مجبور نیستیم كه از كشور ارز خارج كنیم و میلیون‎ها دلار سرمایه بیت‏المال را برای خرید واكسن هزینه كنیم. تولید واكسن گران است اما در طولانی‎مدت و در مقایسه با خروج ارز از كشور به صرفه است.
 چقدر برای تولید واكسن فخرا هزینه شده است؟
من جزو تیم تولید نیستم و درباره اثربخشی واكسن تحقیق می‏كنم، بنابراین نمی‎دانم كه چقدر برای تولید هزینه شده است.