در كارگاههای دومین جشنواره پویانمایی در كرمانشاه چه گذشت؟
کارگاهی با حضور ملوان زبل و كلاهقرمزی
عروسكها مدتهاست كه به لطف برنامهها و هنرهای مختلف جان گرفته و برخی از آنها به همین وسیله معروف و خاطرهساز شدهاند، تا جایی كه با گذشت سالهای سال از تولدشان، هنوز كه هنوز است دیدن یا حتی شنیدن اسمشان لبخند كوچكی را به روی لب هایمان میآورد. این موجودات دوست داشتنی كه امروز برای خود در قالبهای مختلف مثل كارتونها و پویانماییها دنیایی دارند، چند وقتی میشود كه در كشور ما هم بیشتر به چشم میآیند و ویژه برنامههایی را به خود اختصاص دادهاند، مثل همین روزها كه كرمانشاه میزبان آنها شده و دومین جشنواره پویانمایی و نخستین دوره برنامههای عروسكی مراكز استانها در حال برگزاری است. در این دوره علاوهبر رقابت و داوری آثار دریافتی، از ابتدا قرار بود كه شش كارگاه و پنل آموزشی با حضور استادان و صاحبنظران حوزه هنر و صنعت پویانمایی و برنامههای عروسكی صدا و سیما برگزار شود، جریانی كه از روز گذشته شروع و چهار كارگاه آن برگزار شد.
مرضیه محبوب، زندگی بخش پرخاطرهترین عروسكهای تلویزیونی و مادر كلاهقرمزی و پسرخاله در یكی از این كارگاهها كه با عنوان برنامههای عروسكی تلویزیونی برگزار شد، برنامه اش را با بیان بخشی از یك داستان درباره مردم یك شهر و غول آغاز كرد و از حاضران خواست این طرح را كامل و شخصیت غول را ترسیم كنند.
در ادامه هم او به سراغ كارهایی رفت كه امروز در فضای عروسكی تولید میشوند؛ محبوب در این باره گفت: متاسفانه این روزها معمولا تصور میشود اگر آثاری مثل «خونه مادربزرگه»، «مدرسه موشها» و... ساخته شوند، لزوما موفقیت آنها را تكرار میكنند. در صورتی كه این شباهت به تنهایی هیچوقت چنین موفقیتی را ایجاد نمیكند.
محبوب همچنین با اشاره به فضای خشنی كه به خصوص این روزها خیلی باب شده، ادامه داد: بچهها باید برنامههایی را ببینند كه عاری از خشونت باشد. اساسا به اعتقاد من برنامههای بزرگسالان نیز باید تلطیفكننده خشونت باشد و برنامههای كودكان نیز باید جنبه آموزشی داشته باشد. متاسفانه بیشتر فیلمهای ساخته شده در حوزه كودكان بیشتر درباره كودكان بوده است تا آثاری برای آنها.
او میگوید: باید مباحث و نكات در فیلمها و برنامهها بیشتر عینی شوند. البته باید مخاطرات و خطرها را برای كودكان برشمرد. برای مثال غول همواره یك غول است اما مهم است كه از كلیشهها در طراحی و شخصیتپردازی فاصله بگیریم.
محبوب با بیان اینكه در طراحی یك عروسك باید به تكنیك و نحوه حركت آن فكر شود توضیح داد: خوب است كه عرصه پویانمایی توانسته هماهنگ با فناوری دنیا حركت كند. اما متاسفانه در ایران به تكنیك و حوزه عروسك كمتر پرداخته شده است.
در ادامه این جلسه حاضران درباره تعابیر مختلف از شخصیتهای عروسكی مثل گرگ، خرس و نگاه عمومی نسبت به آنها صحبت كردند و محبوب با اشاره به تفكرآفرینی پویانمایی و برنامههای تلویزیونی برای كودكان گفت: برای مثال میتوان شخصیت «گرگ» را كه از قدیم تاكنون به عنوان حیوانی درنده شناخته شده است، به همان صورت نشان داد اما شكل تاكید بر این ویژگی گرگ میتواند ایده جدید باشد.
هیچ موضوعی تكراری نیست
كارگاه تحلیل آثار شاخص بینالمللی پویانمایی تلویزیونی از دیگر كارگاههایی بود كه با حضور محمدعلی صفورا مدرس و كارگردان پویانمایی برگزار شد.
او معتقد است كه پویانمایی مسیری را طی كرده كه به لحاظ زیرساختی درست است اما در حال حاضر به تغییر این مسیر نیاز داریم تا پویانمایی صنعتی بتواند چرخه اقتصادی خود را ایجاد كند و نیروهای شاغل در آن این عرصه را یك حرفه بدانند.
صفورا، میگوید: تولیدات كنونی حوزه پویانمایی بیشتر به مصرف شبكههای داخلی میرسند و لازم است فرم و محتوای پویانمایی تلویزیونی به استانداردهای روز برسد. برای این منظور باید شاخصترین آثار بینالمللی پویانمایی دیده و تحلیل شوند. باید اشاره كنیم كه در این سالها پیشرفت زیادی در این حوزه داشتهایم.
او جدیترین مشكل تولید و آموزش پویانمایی را تعمیم كلی و عدم تفكیك آن به پویانمایی كوتاه، سریالی و... میداند و بیان كرد كه در پویانمایی محتوا بخشی از فرم است اما به دلیل تفكیكها جدا در نظر گرفته میشود.
صفورا در این كارگاه به سراغ داستان در پویانمایی هم رفت و گفت: داستان در پویانمایی باید شروع، میانه و پایان درستی داشته باشد. مدیران و فیلمسازان باید به دنبال داستانهای خوب برای رویا شدن باشند. طرحهای پویانمایی گرچه یك تم كلی مثل نیكی به والدین، ترس از تاریكی و... دارند، اما باید قصههای متفاوتی برای پرداختن به این موضوعات پیشنهاد كنند. از این نظر است كه میگوییم هیچ موضوعی تكراری نیست.
او در آخر هم گفت: دنیا دیگر به دنبال تماشای پویانماییهایی شبیه والتدیزنی نیست زیرا پیش از این آنها را دیده است بلكه به دنبال ارائه جزئیات جذاب در پویانمایی است و ایران اگر بخواهد آثار خود را در معرض دید عموم مردم جهان قرار دهد، باید به این جزئیات توجه كند. هر اثر پویانمایی بر اساس كاركرد به عنوان رسانه، هنر، صنعت، بر اساس نوع رسانه كه میتواند پویانمایی كوتاه تجربی، هنری سینمایی و تلویزیونی باشد و بر اساس مخاطب هدف و عناصر ساختاری آن، طراحی و به كار گرفته میشود.
ضعف در قهرمانسازی
در كارگاه «قهرمان در پویانمایی» هم امین حسینیون كارگردان و فعال پویانمایی صحبتهایی را درباره بهرهبرداری از داستانها مطرح كرد.
او با اشاره به ضعف قهرمان در تولیدات سینمایی و تلویزیونی پویانمایی گفت: این ضعف متاسفانه وجود دارد كه منجر به عدم استقبال از آثار پویانمایی شده است در حالی كه سطح كیفی و میزان تولیدات پویانمایی در این زمینه بالا بوده و آثار زیادی تاكنون ساخته شده است.
حسینیون در بخشی از این كارگاه بیان كرد: هرچه تعریف قهرمان محدود شود و تنها شكل خاصی از قهرمان مثبت و قوی را به مخاطب نشان میدهیم، منجر به محدودیت داستانها میشود. شخصیتهای منفی داستانها در پویانمایی ما جایی ندارند و چرخه تولید را تنها به قهرمانهای مثبت محدود كرده است. اولین ضعف داستانگویی در پویانماییها فیلمنامه است كه ریشه دار بودن آن برای چرخه تولید هم مشكلساز شده است. در واقع چرخه تولید ما در بهرهبرداری از داستانها معیوب است و قهرمانپردازی خوبی در تولیدات نداریم.
در ادامه همصحبت از ویژگیهای قهرمان در داستانها و خاستگاه آنها شد.
مضمون، مغز فیلمنامه است
یكی از كارگاههای برگزار شده روز گذشته فنون و شگردهای فیلمنامهنویسی و پویانمایی بود، كارگاهی كه با حضور حمیدرضا حافظی مدرس پویانمایی برگزار شد.
حافظی در این برنامه با اشاره به مهم ترین عناصر فیلمنامه در آثار پویانمایی بیان كرد: شخصیت، ساختار و مضمون سه عنصر اصلی فیلمنامه هستند و ساختار، ستون فقرات و شخصیت، قلب داستان است. درون مایه یا مضمون و مباحثه اخلاقی در واقع معنا و اندیشه فیلمنامهها را مطرح میكند كه در واقع مغز و متن فیلمنامه محسوب میشود. شخصیت، ساختار و مضمون سه عنصر اصلی فیلمنامه هستند و ساختار، ستون فقرات و شخصیت، قلب داستان است. مضمون مثل مغز، فرماندار فیلمنامه است. مضمون در فرآیند نگارش، به تدریج پرورش یافته و به مرحله پختگی و ثبت میرسد. این در حالی است بیشتر مضمونها، نگاهی اخلاقی به موضوعات دارند.
او میگوید: مضمونهایی كه درون مایه غنی و قابلتوجهی ندارند، غالبا به شعار نزدیك میشوند. بنابراین برای جلوگیری از این معضل باید به شخصیت، روایت و داستان، تصویر، ساختار، گفتوگو و استعاره در فیلمنامه توجه شود. همچنین عمده تاثیر فیلمها از طریق وجه عاطفی و احساسی صورت میگیرد كه در این فرآیند مضامین در واكنش شخصیتها به مخاطب منتقل میشود. با مضمونهای كلی میتوان هزاران فیلم ساخت و در نهایت به یك مضمون
مشترك رسید.
در ادامه این كارگاه فیلم كوتاه پویانمایی «اختاپوس» نمایش داده و تحلیل و بررسی شد. این مدرس پویانمایی آثار خوب و استاندارد را آثاری دارای مضامین متنوع و متعدد معرفی كرد كه در طی آن موسیقی هم به انتقال مضمون و داستان اصلیشان بسیار كمك میكند.
او همچنین درباره اهمیت شخصیت در میان عناصر هفتگانه و بنیادین آثار پویانمایی ادامه داد: شخصیت اولین عنصر از میان هفت عناصر بنیادی است كه در طی كار باید بهخوبی نشان داده شود.
دومین جشنواره ملی پویانمایی و برنامههای عروسكی تلویزیونی ایران 18 تا 20 تیرماه در كرمانشاه در حال برگزاری است.
رکوردزنی ملوان زبل
كارگاه فرآیند برندینگ و تجاریسازی پویانمایی یكی از این برنامهها بود كه در سالن شماره 3 محل برگزاری دومین جشنواره ملی پویانمایی و برنامههای عروسكی تلویزیونی در كرمانشاه برگزار شد.
محمدمعین صمدی كارگردان و مدرس پویانمایی مدرس این كارگاه بود، او در این برنامه با اشاره به این كه پویانمایی صنعتی است كه باید جدی گرفته شود، ابراز امیدواری كرد كه روزی نام ایران، شبیه هند كه در این زمینه تلاش میكند، در كنار نام كشوری مثل كره قرار بگیرد.
او از كارهای بزرگ و معروف دنیا گفت و افزود: پویانماییهایی مثل مولان، علاءالدین و... از جمله مهمترین آثار بزرگترین شرکت پویانمایی دنیا یعنی والتدیزنی هستند كه تنها در سال 2018، 51 میلیارد دلار درآمد داشته است. همچنین پویانماییهای والتدیزنی از جمله اخلاقیترین آثاری هستند كه در این حوزه ساخته میشوند و به این ترتیب اعتماد خانوادهها را جلب كردهاند.
جالب این است كه این فیلمها به هیچ وجه مروج خشونت نیستند و صحنههای جنسی در آنها دیده نمیشود. دیزنیلند در دنیا شش شعبه دارد و 6/13 میلیارد دلار به طور سالانه و 2/6 میلیون دلار درآمد به طور روزانه از این شعب به دست میآورد .
پویانمایی امروز یك صنعت است، موضوعی كه صمدی هم به آن اشاره كرد و گفت: صنعت به دلیل سرمایهگذاری صورت گرفته باید بتواند سودآوری داشته باشد. والتدیزنی برای ذائقهسازی مخاطبان برنامهریزی میكند و برای مثال اگر قرار است فیلمی درباره سفینه فضایی به بازار عرضه كند، همزمان برای تولید و عرضه محصولات مشابه نیز برنامهریزی میكند.
او با اشاره به یك مصداق موفق در زمینه برندینگ گفت: بعد از آنكه عروسك هیمن بعد از پویانمایی جنگ ستارگان تولید میشود، یك سریال تلویزیونی 130 قسمتی از آن ساخته میشود و سال 1988، فیلم سینمایی از این شخصیت ساخته میشود و روند برعكسی را در پیش میگیرد. از این نظر به جای این كه ابتدا آثار تلویزیونی و سینمایی منجر به فروش عروسكها یا شخصیت شود، عروسكها در بازار ابتدا به فروش قابلتوجهی دست مییابند.
اما شكلگیری پاپای «ملوان زبل» هم از آن ماجراهایی است كه صمدی دربارهاش گفت: بعد از ركود نسبی در آمریكا در دهه 1930 و كشفی علمی مبنی بر اینكه در هر صد گرم اسفناج، 5/3 میلیگرم آهن وجود دارد، شخصیت پاپای در یكی از پویانماییهای آمریكایی كه اتفاقا شخصیت چندان تاثیرگذاری هم نبوده است، به طور مستقل در پویانمایی ملوان زبل استفاده میشود. در سال 1935 تاثیر این پویانمایی باعث میشود اسفناج به عنوان سومین خوراكی مورد مصرف مردم شناخته شود. این تاثیر تا سال 2019 نیز حفظ شده است و ملوان زبل به عنوان 20 پویانمایی محبوب دنیا هنوز هم شناخته میشود.
او در آخر كارگاه هم به سراغ بحث صنعت پویانمایی رفت و از این كه روزی نام ایران در این حوزه در كنار كره قرار بگیرد، ابراز امیدواری كرد.