هنر احرامی‌بافی یكی از نمونه‌های موفق پیشرفت و تغییر كاربری در استان خوزستان است
از لباس احرام تا جانماز
تا همین چند سال پیش، زمانی كه مدرنیته سایه خودش را روی همه چیز از خوراك تا پوشش نینداخته بود، همه كارها با دست بشر تولید می‌شد. فرقی هم نداشت كه این ساخته بشری وسیله ارتباطی باشد یا پارچه لباس محرم شدن. هنری كه با نام احرام‌بافی شناخته می‌شود و جزو زیرشاخه‌های نساجی كشور است. احرام‌بافی در استان جنوب غربی، یعنی خوزستان پهناور انجام می‌شود؛ پارچه‌ای كه با وجود مدرنیته هنوز حیات دارد و با تغییر كاربری و تنوع در كاربردها، همچنان مشتاقان زیادی را برای استفاده دارد.
لیلا شوقی
احرام‌بافی در لغت: احرام بافی یكی از رشته‌های پارچه‌بافی سنتی است. پارچه‌ای كه از الیاف پشم و پنبه بافته می‌شود و چون به عنوان پوشش احرام در اجرای مناسك به كار برده می‌شد، احرامی نامیده شد. پارچه احرام با تار و پودی از پنبه است كه معمولا در اندازه‌های ۷۰×100 و ۹۰×120 سانتی‌متر تولید می‌شود. در قدیم هم احرامی با عرض ۷۰ سانتی‌متر دارای ۲۲چله و با عرض ۹۰ سانتی‌متر با ۲۸ چله تولید می‌شد. این روزها، احرامی نه جنبه لباس احرام كه در كاربرد دیگری استفاده می‌شود. استفاده به عنوان سجاده، زیرانداز، روپله‌ای، رومبلی، رومیزی، كیف، پشتی، روتختی، پادری و روفروشی از كاربردهای آن است.
جغرافیا: از مهم‌ترین مراكز بافت احرامی‌بافی شهرهای شوشتر، دزفول، بهبهان، سوسنگرد و مسجد سلیمان است.
تاریخچه: عمر احرامی‌بافی، به اندازه پیدایش نساجی سنتی، یعنی حدود 7000 سال پیش است. این نوع بافت پارچه درواقع از زیرشاخه‌های جاجیم‌بافی است؛ پارچه‌ای كه در استان خوزستان تولید می‌شود.
وسایل موردنیاز: در بافت این پارچه وسایل متنوعی مانند، دول‌او (گردونه)، بلول (ماسوره)، دك بلول گرنی (دوك ماسوره پیچ)، پره دك (چرخ دوك)، جیرجیرك (قرقره)، مكو (ماكو) و میل دك‌ها (میل دوك) استفاده می‌شود. دستگاه احرام‌بافی چوبی است و همه كارها هم دستی انجام می‌شود.
مراحل بافت: مراحل بافت احرامی‌بافی زیاد زمانبر نیست و مراحل متنوعی دارد.
ایجاد دهنه‌كار: نخ‌های تار و پود، باید به اصطلاح با هم درگیر شوند تا احرامی بافته شود. تقسیم نخ‌ها به
دو دسته در این مرحله انجام می‌شود. تقسیمی كه با كمك پا و فشاری كه به دستگاه وارد می‌كند، انجام می‌شود. شلی یا سفتی پارچه با شدت فشار احرام‌باف تنظیم می‌شود.
پودگذاری: یكی از كارهای مهم در پارچه‌بافی است كه مسلما در احرام‌بافی هم انجام می‌شود تا
تار و پود بتوانند، بافته شوند.
دفه زدن: بعد از پودگذاری، دفه زدن انجام می‌شود. احرامی در این مرحله، به نخ‌های پود فشار می‌آورد تا نخ‌ها یكنواخت و منسجم شوند.
فشار آوردن به پاخو: در مجموع در بافت احرامی، دو بار به پاخو (دار پارچه) فشار وارد می‌شود تا اندازه پارچه مشخص شود. یكی از آنها در ابتدا و دیگری بعد از دفه‌زدن است.
تاباندن منسوج به دور نورد: روش بافت احرامی به این شكل است كه بعد از 40 سانتی‌متر بافت، بخش بافته شده، باید به دور نورد پیچیده شود. درواقع مانند بسیاری از بافت‌های سنتی ایرانی، برای پیچیدن بخش بافته شده هم، چله‌ها باید به سمت بافنده حركت كند. مانند بسیاری از بافت‌های ایرانی مانند گلیم و جاجیم، احرامی برای این كه بین بافت و لبه، فاصله‌ای نیفتد، لبه بخش بافته شده را به كناره‌های دستگاه‌ها متصل می‌كند، كاری كه اگر انجام نشود، ادامه بافندگی دیگر ممكن نمی‌شود.
قرارگیری متید: احرامی برای جلوگیری از جمع شدن بافته و تثبیت پهنا در زمان بافندگی، سوزن‌هایی را روی دو لبه دار بافندگی قرار می‌دهد تا از جمع شدن پارچه جلوگیری كند.
نقش احرامی‌بافی: در احرامی‌های اصیل خوزستان، نقش مایه‌هایی اختصاصی با الهام از فرهنگ قومی منطقه خوزستان است. اغلب نقش‌های این پارچه، ریشه‌ای هندسی و متقارن دارند. به خاطر ماهیت بافت این نوع پارچه، اجرای نقوش گردان یا منحنی امكان‌پذیر نمی‌باشد. رایج‌ترین نقش‌های احرامی، مستطیل، راه‌راه، لوزی، پروانه، خشتی، محراب، حوض، كاج، دندانه موشی، شانه، خشت، آجركار و عروس هستند.
احرامی كه در استان خوزستان تولید می‌شود كاملا متفاوت از آنچه در یزد بافته می‌شود، است.
جغرافیا: از مهم‌ترین مراكز بافت احرامی‌بافی شهرهای شوشتر، دزفول، بهبهان، سوسنگرد و مسجد سلیمان است.
تاریخچه: عمر احرامی‌بافی، به اندازه پیدایش نساجی سنتی، یعنی حدود 7000 سال پیش است. این نوع بافت پارچه درواقع از زیرشاخه‌های جاجیم‌بافی است؛ پارچه‌ای كه در استان خوزستان تولید می‌شود.
وسایل موردنیاز: در بافت این پارچه وسایل متنوعی مانند، دول‌او (گردونه)، بلول (ماسوره)، دك بلول گرنی (دوك ماسوره پیچ)، پره دك (چرخ دوك)، جیرجیرك (قرقره)، مكو (ماكو) و میل دك‌ها (میل دوك) استفاده می‌شود. دستگاه احرام‌بافی چوبی است و همه كارها هم دستی انجام می‌شود.
مراحل بافت: مراحل بافت احرامی‌بافی زیاد زمانبر نیست و مراحل متنوعی دارد.
ایجاد دهنه‌كار: نخ‌های تار و پود، باید به اصطلاح با هم درگیر شوند تا احرامی بافته شود. تقسیم نخ‌ها به
دو دسته در این مرحله انجام می‌شود. تقسیمی كه با كمك پا و فشاری كه به دستگاه وارد می‌كند، انجام می‌شود. شلی یا سفتی پارچه با شدت فشار احرام‌باف تنظیم می‌شود.
پودگذاری: یكی از كارهای مهم در پارچه‌بافی است كه مسلما در احرام‌بافی هم انجام می‌شود تا
تار و پود بتوانند، بافته شوند.
دفه زدن: بعد از پودگذاری، دفه زدن انجام می‌شود. احرامی در این مرحله، به نخ‌های پود فشار می‌آورد تا نخ‌ها یكنواخت و منسجم شوند.
فشار آوردن به پاخو: در مجموع در بافت احرامی، دو بار به پاخو (دار پارچه) فشار وارد می‌شود تا اندازه پارچه مشخص شود. یكی از آنها در ابتدا و دیگری بعد از دفه‌زدن است.
تاباندن منسوج به دور نورد: روش بافت احرامی به این شكل است كه بعد از 40 سانتی‌متر بافت، بخش بافته شده، باید به دور نورد پیچیده شود. درواقع مانند بسیاری از بافت‌های سنتی ایرانی، برای پیچیدن بخش بافته شده هم، چله‌ها باید به سمت بافنده حركت كند. مانند بسیاری از بافت‌های ایرانی مانند گلیم و جاجیم، احرامی برای این كه بین بافت و لبه، فاصله‌ای نیفتد، لبه بخش بافته شده را به كناره‌های دستگاه‌ها متصل می‌كند، كاری كه اگر انجام نشود، ادامه بافندگی دیگر ممكن نمی‌شود.
قرارگیری متید: احرامی برای جلوگیری از جمع شدن بافته و تثبیت پهنا در زمان بافندگی، سوزن‌هایی را روی دو لبه دار بافندگی قرار می‌دهد تا از جمع شدن پارچه جلوگیری كند.
نقش احرامی‌بافی: در احرامی‌های اصیل خوزستان، نقش مایه‌هایی اختصاصی با الهام از فرهنگ قومی منطقه خوزستان است. اغلب نقش‌های این پارچه، ریشه‌ای هندسی و متقارن دارند. به خاطر ماهیت بافت این نوع پارچه، اجرای نقوش گردان یا منحنی امكان‌پذیر نمی‌باشد. رایج‌ترین نقش‌های احرامی، مستطیل، راه‌راه، لوزی، پروانه، خشتی، محراب، حوض، كاج، دندانه موشی، شانه، خشت، آجركار و عروس هستند.
احرامی كه در استان خوزستان تولید می‌شود كاملا متفاوت از آنچه در یزد بافته می‌شود، است.
