همخوانی كاتبان / ۶
نگاهی به یك ماجرای اسطورهای
شیما آشتیانی / روزنامهنگار
احسان حسینینسب، روزنامهنگار و نویسنده كتاب «به سفارش مادرم» كه بیست و چند روایت از ماموریتی خانوادگی در عراق را بازگو میكند، دو كتاب را به سلیقه خود برای ما معرفی كردهاست:
نسبت ما با اسطورهای به نام «سیاوش» و تطبیق افسانه سیاوش با واقعه تاریخی عاشورا و كشف وجه مشترك اسطورهای چون سیاوش و رهبری چون
امام حسین (ع) شاید جذابترین بخشی باشد كه در «سوگ سیاوش» میتوان دید و خواند. البته، این همه ماجرا نیست. شاهرخ مسكوب، روشنفكر مغموم و تنهای معاصر قلمی شگفتانگیز دارد. تسلط او به زبان فارسی و عاطفه زبانی او یكطرف و نسبت روشن او با شاهنامه و اساطیر آن در طرف دیگر، یك موازنه ماندگار در كتاب سوگ سیاوش ایجاد كرده است؛ دو كفه سنگین، كه یكی نثر دلپذیر مسكوب است و دیگر، نگاه جامع او به اسطورهای به نام سیاوش و این دو كفه گرچه سنگین هستند، اما هر دو توامان برابرند.
سوگ سیاوش نگاهی است به ماجرای سیاوش، واكاوی جایگاه اساطیری او در فرهنگ ایرانزمین و جستن ریشههای جنگهای مهم شاهنامه. مسكوب در سوگ سیاوش از پرداختن به امر اخلاقی تغافل نمیكند. او گرچه پژوهشگری انسانگراست، اما در سوگ سیاوش، امر اخلاقی را - اقلا در ماجرای سیاوش - بهعنوان یك عنصر معنوی - الهی به ما معرفی میكند.
اگر یك ماه پیش قرار بود این معرفی مختصر را درباره كتابی خواندنی بگویم، حتما از «باقیماندههای آشوویتس» نوشته جورجو آگامبن یاد میكردم. حالا هم بد نیست از آن كتاب یادی كنم و بگذرم؛ در این حد كه بنویسم آگامبن در آن كتاب، با نگاهی فلسفی با ماجرای آشوویتس روبهرو شده است. او در آن كتاب، به تكرار از یادداشتهای كسی به نام «پریمو لوی» یاد میكند. پریمو لوی، یك شیمیدان است كه مدتی را در آشووتیس میگذراند. او پس از آزادی غیرقابلانتظارش، خود را ناگزیر و ناچار از روایتگری آنچه میداند كه در آنجا تجربه كرده و زیسته است. گرچه مشهورترین یادداشتها و روایتها درباره آشوویتس را «بورفسكی» و «سلان» نوشتــهاند، اما یادداشتهای پریمو لوی بهلحاظ ساختار فلسفی و مواجهه روایتگرانه او با ماجرای اردوگــاههای كــار اجبــاری، متفاوتتر و موثرتر و ظاهرا مهمتر است. «اگر این نیز انسان است» تاكنون در ایران ترجمه نشده بود و حالا به همت انتشارات ماهی و به ترجمه نرم، روان و خوشخوان سپاس ریوندی روی پیشخوان كتابفروشیهاست.