آمارها نشان می‌دهد استان‌های شمالی با کمبود فضای سبز مواجه هستند
یزد، ســــــــــبز‌تر از ساری
از كنار بلوارهای شهری و جاده‌ای مازندران كه می‌گذری جز چند اصله نهال و بوته‌های علف كه هر از چند گاه با چمن زن‌های دستی شهرداری هرس می‌شوند، فضای سبز شهری دیگری دیده نمی‌شود. شاید روییدن علف‌ها و بوته‌های وحشی از سقف خانه‌های قدیمی مازندران منظره‌ای عادی باشد، اما دیدن بلوارها، پیاده‌روها و پارك‌های شهری و روستایی عاری از گل و بوته و طراوت، پدیده‌ای طبیعی نیست، آن هم برای خطه‌ای كه به درخت و جنگل و سبزی شهره است و انتظار می‌رود این سرسبزی و طراوت، علاوه بر طبیعت و مناطق جنگلی، در شهرها و خیابان‌ها و محله‌هایش هم مشاهده شود.
مساله اینجاست که مازندران جزو معدود سرزمین‌هایی است كه بهترین شرایط آب و هوایی را برای كشت گیاه دارد، با این حال كمترین سرانه فضای سبز شهری در كشور را دارد، حتی كمتر از استان‌های كویری، طوری كه طبق ارزیابی‌های ارائه شده از وضعیت سرانه فضای سبز شهری در كشور، سرانه فضای سبز شهر كویری چون یزد حدود سه‌برابر فضای سبز مازندران است.
طبق این آمار، سرانه فضای سبز مازندران با 58شهرداری، حدود سه مترمربع برای هر نفر گزارش شده، در حالی كه استاندارد اعلام شده از سوی شورای عالی شهرسازی و معماری، ده تا 12 مترمربع است. این میانگین در كشورهای توسعه یافته به 20 مترمربع هم می‌رسد و حتی در كشور اروپایی نظیر آلمان سرانه فضای سبز تا 40 متر مربع نیز برآورد شده است.
كمبود شدید فضای سبز در مازندران را اگر بگذارید كنار بلندمرتبه‌سازی‌ها، ساخت و سازهای غیرمجاز و آپارتمان‌های فاقد باغچه، شهرهایی سنگی و سیمانی و بی‌روح باقی می‌ماند كه با فضای سرد و دلگیرش، خستگی را به تن آدمی
باقی می‌گذارد.
البته در اجرای فضاهای فرهنگی و تفریحی استان، تجهیزات متنوعی برای رونق صنعت گردشگری و پركردن اوقات فراغت شهروندان پیش بینی شده، اما به زیبایی‌های ناشی از ایجاد فضاهای گل و گیاه كمتر توجه شده و اگر طرحی هم اجرا شده، بعد از زمان كوتاهی به حال خود رها شده و جای نشاهای تازه گل و گیاه را علف‌های هرز خودرو با چاشنی زباله، فرا گرفته است!
طرح كاشت نهال هم كه از چند سال پیش در حاشیه جاده‌ها و راه‌های بین شهری مازندران كلید خورد، به‌دلیل عدم نظارت، مراقبت نكردن از نهال‌های كاشته شده، آبیاری نامناسب، نبود متولی مشخص و نداشتن مطالعات كارشناسی با شكست مواجه شد.
بودجه‌ای برای فضای سبز شهری نداریم
احمد توكلی، مدیركل دفتر فنی و امور عمرانی استانداری مازندران هم با ذكر اعداد و ارقام و آماری كه موید كمبود شدید فضای سبز مازندران است، به جام‌جم می‌گوید: متاسفانه در این استان نه‌تنها فضاهای سبز ایجاد شده در پارك‌ها و اماكن تفریحی عمومی، كمتر از استان‌های خشك و كویری است كه شهروندان هم رفتار مهربانانه‌ای با گل‌ها و درختان و بوته‌های باغچه‌های كنار پیاده‌روها و فضاهای سبز شهری ندارند. از سویی برای تامین هزینه‌های كاشت نهال و نگهداری از فضاهای سبز استان، منابع مالی مشخصی پیش‌بینی نشده و همه هزینه‌های مربوط به این بخش از محل درآمدهای داخلی شهرداری‌ها یا كمك هزینه‌های دریافتی از سوی سازمان همیاری شهرداری‌های استان پرداخت می‌شود، در حالی كه اجرا و نگهداری هر گونه فضای سبز تجهیز‌شده، نیازمند به كارگیری نیروی انسانی و صرف هزینه‌های مربوط به خود است كه در صورت عدم تامین، طرح را با شكست مواجه خواهد كرد.
دردسرهای نهال‌های بومی و غیربومی
توكلی، كاشت گونه‌های غیربومی در فضاهای شهری را یكی دیگر از عوامل شكست این طرح عنوان كرده و می‌گوید: متاسفانه در سال‌های اخیر استفاده از اقلام وارداتی بیشتر مورد توجه قرار گرفت كه به دلیل ناسازگاری با شرایط اقلیمی و آب و هوایی مازندران، علاوه بر این‌كه از رشد مطلوبی برخوردار نبود، موجب بروز مشكلاتی نیز در این زمینه شده است. كاشت درختان بومی از قبیل درخت انجیلی، آزاد هم به‌دلیل داشتن ارتفاع بلند، مورد استقبال مدیران شهری قرار نمی‌گیرد، در حالی‌كه اداره كل منابع طبیعی نهال این درختان را رایگان در اختیار شهرداری‌ها می‌گذارد.
مدیركل دفتر فنی و امور عمرانی استانداری مازندران، علت عدم اقبال شهرداری به درختان بومی و بلند را بروز مشكلات فراوان در هنگام وقوع توفان عنوان می‌كند، چراكه برخورد سیم‌های فرسوده و كم ارتفاع برق با تاج درختان در چنین مواقعی موجب قطعی خطوط انتقال برق در منطقه می‌شود. بنابراین شهرداری‌ها همه‌ساله مجبور به هرس سرشاخه‌های این درختان می‌شوند كه علاوه بر نیاز به نیروی انسانی، هزینه‌های زیادی را روی دست شركت‌های توزیع برق می‌گذارد و در درازمدت نیز موجب خشك شدن تدریجی درختان می‌شود.
به گفته توكلی، كاشت نهال در جاده‌های بین‌شهری و راه‌های مواصلاتی استان نیز از این قائده مستثنا نیست و متاسفانه اقلام غیربومی جایگزین درختان بومی مازندران شدند كه هیچ سنخیتی با اقلیم و شرایط آب و هوایی استان ندارند.
به شهرداری‌ها نامه نوشتیم
این مسؤول در استانداری مازندران درعین حال از انجام مكاتباتی با شهرداری‌های استان برای كاشت گونه‌های بومی و مناسب فضای سبز طی ماه‌های گذشته خبر داده و اظهار امیدواری می‌كند مدیران شهری اقدامات لازم را در این زمینه انجام دهند.
توكلی ضمن اشاره به این نكته كه مقایسه سرانه فضای سبز شهرهای مختلف كشور با یكدیگر و سایر كشورهای توسعه یافته، به‌خاطر شرایط و موقعیت متفاوت آنها، مقایسه درست و منطقی نیست، می‌گوید: عوامل مختلفی از قبیل ساخت و سازهای متراكم شهری، آسفالت معابر و پیاده‌روها، بازگشایی حریم راه‌ها و جاده‌های درونشهری و برونشهری به‌منظور رفع مشكلات ترافیكی، موجب شده سرانه فضای سبز مازندران به‌شدت كاهش پیدا كند.
به آمارها خیلی هم اعتماد نكنید
عباس فلاحتی از كارشناسان فضای سبز مازندران در ارتباط با سرانه فضای سبز استان به جام‌جم می‌گوید: معیارهای فضای سبز مازندران با سایر استان‌های كشور بسیار فرق دارد. به این ترتیب كه سرانه فضای سبز استان‌های شمالی كشور، متاثر از فاكتورهایی نظیر تراكم جمعیت و محدودیت اراضی و گران بودن زمین برای خرید و احداث فضای سبز تجهیز شده كه متاسفانه در آمار ارائه شده لحاظ نمی‌شود. حال آن‌كه در استان‌های بزرگ و كلانشهرهای كشور، زمین‌های بدون‌استفاده زیادی وجود دارد كه شهرداری برای تملك آنها به خرید زمین و صرف هزینه مضاعف نیاز ندارد، لذا بخش عمده‌ای از اعتبارات عمرانی، صرف اجرای پروژه‌های گردشگری و ایجاد فضای سبز تجهیز شده می‌شود. اما در مازندران شهرها به هم متصل هستند و به‌دلیل كمبود و گرانی زمین، شهرداری‌ها امكان خرید اراضی بیشتر برای توسعه فضای سبز تجهیز شده را ندارند.
فلاحتی با بیان این‌كه اگر پارك‌های جنگلی مازندران را به سرانه فضای سبز استان اضافه كنیم، نسبت به استانداردهای اعلام شده عقب نیستیم، می‌افزاید: در شهرهای بزرگ و كویری كشور، همه پارك‌های جنگلی و مناطق درختكاری شده، جزو فضای سبز آنها محسوب می‌شود، اما در مازندران به‌دلیل وجود جنگل و مواهب طبیعی و خدادادی، پارك‌های جنگلی جزو این آمار به‌شمار نمی‌روند.
به‌عنوان مثال شهرستان قائم‌شهر، 15 پارك محله‌ای و یك پارك اصلی در مركز شهر دارد كه همراه بلوارها، سایه‌انداز درختان، پیاده‌روها و لچكی‌های شهری، در مجموع از 162 هزار متر مربع سرانه فضای سبز برخوردار است. اگر استاندارد سرانه فضای سبز كشور ده تا 12 مترمربع به ازای هر نفر باشد، با احتساب جمعیت 220 هزار نفری قائم شهر (طبق آخرین آمار سرشماری نفوس و مسكن در سال 90)، باید بیش از دو میلیون و 400 هزار مترمربع فضای سبز در قائم‌شهر احداث شود، در حالی كه مساحت كل شهرستان 7/2922هكتار است!
از طرفی پارك جنگلی تلار با مساحت یک‌میلیون و 469 هزار و 700 متر مربع از مواهب طبیعی منطقه است كه از این میزان 500 هزار متر مربع آن قابل بهره برداری است و شهرداری قائم شهر با احداث راه‌های دسترسی، سرویس بهداشتی و آلاچیق و...، فضای سبز مناسب و تجهیز شده‌ای برای شهروندان و مسافران فراهم كرده كه هیچ نقشی در افزایش آمار فضای سبز شهرستان ندارد.
این كارشناس ادامه می‌دهد: اجرای طرح تفضیلی و تغییر كاربری اراضی در شهرستان‌ها نیز به‌دلیل بالا بودن قیمت زمین برای شهرداری‌ها بسیار پرهزینه بوده و امكان‌پذیر نیست. مازندران در واقع یك كلانشهر به‌شمار می‌رود كه اگر در شهرهای 200 هزار نفری آن، 24 هكتار فضای سبز جدید هم ایجاد شود، فقط یك متر به سرانه فضای سبز آن افزوده خواهد شد! به این موارد باید حریم رودخانه ها، حریم راه‌آهن كه غالبا از وسط شهرهای استان می‌گذرد و كمربندی‌های پرتردد و پرترافیك را نیز اضافه كرد كه به‌دلیل نداشتن شرایط مناسب، قابلیت كشت گل و گیاه را ندارند و در آنها از گیاهان پوششی و گونه‌های مقاوم درختی استفاده می‌شود.
مساله اینجاست که مازندران جزو معدود سرزمین‌هایی است كه بهترین شرایط آب و هوایی را برای كشت گیاه دارد، با این حال كمترین سرانه فضای سبز شهری در كشور را دارد، حتی كمتر از استان‌های كویری، طوری كه طبق ارزیابی‌های ارائه شده از وضعیت سرانه فضای سبز شهری در كشور، سرانه فضای سبز شهر كویری چون یزد حدود سه‌برابر فضای سبز مازندران است.
طبق این آمار، سرانه فضای سبز مازندران با 58شهرداری، حدود سه مترمربع برای هر نفر گزارش شده، در حالی كه استاندارد اعلام شده از سوی شورای عالی شهرسازی و معماری، ده تا 12 مترمربع است. این میانگین در كشورهای توسعه یافته به 20 مترمربع هم می‌رسد و حتی در كشور اروپایی نظیر آلمان سرانه فضای سبز تا 40 متر مربع نیز برآورد شده است.
كمبود شدید فضای سبز در مازندران را اگر بگذارید كنار بلندمرتبه‌سازی‌ها، ساخت و سازهای غیرمجاز و آپارتمان‌های فاقد باغچه، شهرهایی سنگی و سیمانی و بی‌روح باقی می‌ماند كه با فضای سرد و دلگیرش، خستگی را به تن آدمی
باقی می‌گذارد.
البته در اجرای فضاهای فرهنگی و تفریحی استان، تجهیزات متنوعی برای رونق صنعت گردشگری و پركردن اوقات فراغت شهروندان پیش بینی شده، اما به زیبایی‌های ناشی از ایجاد فضاهای گل و گیاه كمتر توجه شده و اگر طرحی هم اجرا شده، بعد از زمان كوتاهی به حال خود رها شده و جای نشاهای تازه گل و گیاه را علف‌های هرز خودرو با چاشنی زباله، فرا گرفته است!
طرح كاشت نهال هم كه از چند سال پیش در حاشیه جاده‌ها و راه‌های بین شهری مازندران كلید خورد، به‌دلیل عدم نظارت، مراقبت نكردن از نهال‌های كاشته شده، آبیاری نامناسب، نبود متولی مشخص و نداشتن مطالعات كارشناسی با شكست مواجه شد.
بودجه‌ای برای فضای سبز شهری نداریم
احمد توكلی، مدیركل دفتر فنی و امور عمرانی استانداری مازندران هم با ذكر اعداد و ارقام و آماری كه موید كمبود شدید فضای سبز مازندران است، به جام‌جم می‌گوید: متاسفانه در این استان نه‌تنها فضاهای سبز ایجاد شده در پارك‌ها و اماكن تفریحی عمومی، كمتر از استان‌های خشك و كویری است كه شهروندان هم رفتار مهربانانه‌ای با گل‌ها و درختان و بوته‌های باغچه‌های كنار پیاده‌روها و فضاهای سبز شهری ندارند. از سویی برای تامین هزینه‌های كاشت نهال و نگهداری از فضاهای سبز استان، منابع مالی مشخصی پیش‌بینی نشده و همه هزینه‌های مربوط به این بخش از محل درآمدهای داخلی شهرداری‌ها یا كمك هزینه‌های دریافتی از سوی سازمان همیاری شهرداری‌های استان پرداخت می‌شود، در حالی كه اجرا و نگهداری هر گونه فضای سبز تجهیز‌شده، نیازمند به كارگیری نیروی انسانی و صرف هزینه‌های مربوط به خود است كه در صورت عدم تامین، طرح را با شكست مواجه خواهد كرد.
دردسرهای نهال‌های بومی و غیربومی
توكلی، كاشت گونه‌های غیربومی در فضاهای شهری را یكی دیگر از عوامل شكست این طرح عنوان كرده و می‌گوید: متاسفانه در سال‌های اخیر استفاده از اقلام وارداتی بیشتر مورد توجه قرار گرفت كه به دلیل ناسازگاری با شرایط اقلیمی و آب و هوایی مازندران، علاوه بر این‌كه از رشد مطلوبی برخوردار نبود، موجب بروز مشكلاتی نیز در این زمینه شده است. كاشت درختان بومی از قبیل درخت انجیلی، آزاد هم به‌دلیل داشتن ارتفاع بلند، مورد استقبال مدیران شهری قرار نمی‌گیرد، در حالی‌كه اداره كل منابع طبیعی نهال این درختان را رایگان در اختیار شهرداری‌ها می‌گذارد.
مدیركل دفتر فنی و امور عمرانی استانداری مازندران، علت عدم اقبال شهرداری به درختان بومی و بلند را بروز مشكلات فراوان در هنگام وقوع توفان عنوان می‌كند، چراكه برخورد سیم‌های فرسوده و كم ارتفاع برق با تاج درختان در چنین مواقعی موجب قطعی خطوط انتقال برق در منطقه می‌شود. بنابراین شهرداری‌ها همه‌ساله مجبور به هرس سرشاخه‌های این درختان می‌شوند كه علاوه بر نیاز به نیروی انسانی، هزینه‌های زیادی را روی دست شركت‌های توزیع برق می‌گذارد و در درازمدت نیز موجب خشك شدن تدریجی درختان می‌شود.
به گفته توكلی، كاشت نهال در جاده‌های بین‌شهری و راه‌های مواصلاتی استان نیز از این قائده مستثنا نیست و متاسفانه اقلام غیربومی جایگزین درختان بومی مازندران شدند كه هیچ سنخیتی با اقلیم و شرایط آب و هوایی استان ندارند.
به شهرداری‌ها نامه نوشتیم
این مسؤول در استانداری مازندران درعین حال از انجام مكاتباتی با شهرداری‌های استان برای كاشت گونه‌های بومی و مناسب فضای سبز طی ماه‌های گذشته خبر داده و اظهار امیدواری می‌كند مدیران شهری اقدامات لازم را در این زمینه انجام دهند.
توكلی ضمن اشاره به این نكته كه مقایسه سرانه فضای سبز شهرهای مختلف كشور با یكدیگر و سایر كشورهای توسعه یافته، به‌خاطر شرایط و موقعیت متفاوت آنها، مقایسه درست و منطقی نیست، می‌گوید: عوامل مختلفی از قبیل ساخت و سازهای متراكم شهری، آسفالت معابر و پیاده‌روها، بازگشایی حریم راه‌ها و جاده‌های درونشهری و برونشهری به‌منظور رفع مشكلات ترافیكی، موجب شده سرانه فضای سبز مازندران به‌شدت كاهش پیدا كند.
به آمارها خیلی هم اعتماد نكنید
عباس فلاحتی از كارشناسان فضای سبز مازندران در ارتباط با سرانه فضای سبز استان به جام‌جم می‌گوید: معیارهای فضای سبز مازندران با سایر استان‌های كشور بسیار فرق دارد. به این ترتیب كه سرانه فضای سبز استان‌های شمالی كشور، متاثر از فاكتورهایی نظیر تراكم جمعیت و محدودیت اراضی و گران بودن زمین برای خرید و احداث فضای سبز تجهیز شده كه متاسفانه در آمار ارائه شده لحاظ نمی‌شود. حال آن‌كه در استان‌های بزرگ و كلانشهرهای كشور، زمین‌های بدون‌استفاده زیادی وجود دارد كه شهرداری برای تملك آنها به خرید زمین و صرف هزینه مضاعف نیاز ندارد، لذا بخش عمده‌ای از اعتبارات عمرانی، صرف اجرای پروژه‌های گردشگری و ایجاد فضای سبز تجهیز شده می‌شود. اما در مازندران شهرها به هم متصل هستند و به‌دلیل كمبود و گرانی زمین، شهرداری‌ها امكان خرید اراضی بیشتر برای توسعه فضای سبز تجهیز شده را ندارند.
فلاحتی با بیان این‌كه اگر پارك‌های جنگلی مازندران را به سرانه فضای سبز استان اضافه كنیم، نسبت به استانداردهای اعلام شده عقب نیستیم، می‌افزاید: در شهرهای بزرگ و كویری كشور، همه پارك‌های جنگلی و مناطق درختكاری شده، جزو فضای سبز آنها محسوب می‌شود، اما در مازندران به‌دلیل وجود جنگل و مواهب طبیعی و خدادادی، پارك‌های جنگلی جزو این آمار به‌شمار نمی‌روند.
به‌عنوان مثال شهرستان قائم‌شهر، 15 پارك محله‌ای و یك پارك اصلی در مركز شهر دارد كه همراه بلوارها، سایه‌انداز درختان، پیاده‌روها و لچكی‌های شهری، در مجموع از 162 هزار متر مربع سرانه فضای سبز برخوردار است. اگر استاندارد سرانه فضای سبز كشور ده تا 12 مترمربع به ازای هر نفر باشد، با احتساب جمعیت 220 هزار نفری قائم شهر (طبق آخرین آمار سرشماری نفوس و مسكن در سال 90)، باید بیش از دو میلیون و 400 هزار مترمربع فضای سبز در قائم‌شهر احداث شود، در حالی كه مساحت كل شهرستان 7/2922هكتار است!
از طرفی پارك جنگلی تلار با مساحت یک‌میلیون و 469 هزار و 700 متر مربع از مواهب طبیعی منطقه است كه از این میزان 500 هزار متر مربع آن قابل بهره برداری است و شهرداری قائم شهر با احداث راه‌های دسترسی، سرویس بهداشتی و آلاچیق و...، فضای سبز مناسب و تجهیز شده‌ای برای شهروندان و مسافران فراهم كرده كه هیچ نقشی در افزایش آمار فضای سبز شهرستان ندارد.
این كارشناس ادامه می‌دهد: اجرای طرح تفضیلی و تغییر كاربری اراضی در شهرستان‌ها نیز به‌دلیل بالا بودن قیمت زمین برای شهرداری‌ها بسیار پرهزینه بوده و امكان‌پذیر نیست. مازندران در واقع یك كلانشهر به‌شمار می‌رود كه اگر در شهرهای 200 هزار نفری آن، 24 هكتار فضای سبز جدید هم ایجاد شود، فقط یك متر به سرانه فضای سبز آن افزوده خواهد شد! به این موارد باید حریم رودخانه ها، حریم راه‌آهن كه غالبا از وسط شهرهای استان می‌گذرد و كمربندی‌های پرتردد و پرترافیك را نیز اضافه كرد كه به‌دلیل نداشتن شرایط مناسب، قابلیت كشت گل و گیاه را ندارند و در آنها از گیاهان پوششی و گونه‌های مقاوم درختی استفاده می‌شود.
