الهی بی‌گل نرگس جهان هیچ!

جام جم از حال و هوای برداشت گل نرگس از نرگس زارهای بهبهان گزارش می‌دهد

الهی بی‌گل نرگس جهان هیچ!

بایستید؛درست همین جا! چشم هایتان را ببندید و نفس بکشید! نفس بکشید و مست شوید از بوی نرگس‌های روییده در این دشت . اینجا بهبهان است؛ نرگس زار اداره منابع طبیعی و شما به مهمانی برداشت گل نرگس دعوت شده اید. همین حالا دقیقا همین حالا که فصل چیدن نرگس تازه شروع شده است، همین حالا که گل چین‌ها روی زمین نرگس می‌چینند و دسته می‌کنند، باید اینجا باشید . باید مقابلتان تا چشم کار می‌کند نرگس باشد؛ بلند و قدکشیده . باید اینجا باشید و هنوز از پیچ جاده و کارخانه سیمان نگذشته اول بوی نرگس‌ها به مشامتان برسد و روح تان را تازه کند و بعد دشت را ببینید پر از گل ؛ تا دلیل ماندگاری آدم‌هایی که اینجا کار می‌کنند را بفهمید ، که درک کنید چرا کارگرهای این نرگس زار سال هاست که رخ به رخ نشسته‌اند با نرگس و از معاشرتش سیر نمی‌شوند.

سرما ارمغان پاییز و زمستان برای هر شهر و دیاری که باشد بهبهانی‌ها با این دو فصل قراری دیرینه دارند؛ پای سرما و باد و باران که به اینجا می‌رسد خاک جان می‌گیرد، پیازهای کاشت شده در دل زمین به بار می‌نشینند و نرگس هایشان زیباتر از همیشه سربلند می‌کنند رو به آسمان. آسمانی که با باران‌های گاه و بیگاهش بارورترشان می‌کند. برای بهبهان پاییز و زمستان ، «بهار » است؛ فصل رویش نرگس ها. وقتی که دشت رنگ عوض می‌کند و جوان می‌شود؛ انگار که لباس پوشیده باشد سفید و پر از گل .
پای خیلی‌ها در همین روزهاست که به بهبهان باز می‌شود. آدم‌هایی که بعد از یک بار سفر ، یک بار ملاقات با نرگس‌ها، می‌شوند مسافر همیشگی . همانجا کنار زمین دل می‌دهند و عهد و پیمان می‌بندند با چشمان نگران نرگس تا وعده دیدارشان هر سال دی ماه باشد تا بهمن؛ جایی که روی زمینش تا چشم کار می‌کند نرگس است و بس!
 بازار داغ عروسی
در فصل برداشت گل نرگس
معروف ترین نرگس زار بهبهان ، کنار روستای سالار آباد قرار گرفته، از خیلی سال پیش؛ همین شده که اهالی روستا تا چشم باز کرده اند از بین گل‌ها فقط نرگس را دیده اند و از بین عطرها فقط عطر نرگس را پسندیده‌اند.خیلی‌ها هنوز هم روزهایی را به یاد می‌آورند که نرگس‌های خودرو دامنه دشت را پر کرده بودند؛ روزگاری که این گل‌های زیبا علف هرز محسوب می‌شدند و خیلی از کشاورزان آنها را می‌چیدند و جایشان گندم و جو می‌کاشتند توی زمین. روزگار غربت نرگس‌ها بوده حتما آن دوران؛ حالا اما چشم نرگس خریدار بیشتری دارد.
سالارآباد حالا 89 خانوار دارد و 513 نفر جمعیت . چند نفر کمتر یا بیشتر چه فرقی می‌کند، وقتی اینجا همه اسم اولین گلی که یاد می‌گیرند نرگس است و در هر خانه یکی دو دختر کوچک با موهای گیس بافته و اسم نرگس پیدا می‌شود.
برای اهالی این جا محبوب ترین فصل سال، فصل برداشت گل نرگس است؛ فصلی که پیاز نرگس‌ها به گل می‌نشیند و عطرشان می‌پیچید توی کوچه و پس کوچه‌های سالار آباد. برای همین است که اهالی قرار عاشقی‌هایشان را بیشتر در این ماه‌ها می‌گذارند و بازار عروسی در پاییز و زمستان داغ‌تر است.
 پیشکش بهبهانی‌ها
به امام رضا(ع)
از بین این جمعیت ، پیرمردها و پیرزن‌های روستا که کم هم نیستند نزدیک غروب دست دلشان را می‌گیرند و می‌آیند کنار نرگس زار . بسط می‌نشینند به انتظار. انتظار آدمی ، غریبه ای که از پیچ جاده بگذرد و وقتی مقابلشان می‌رسد با صدای بلند بپرسد:« خسته نباشی حاجی. نرگس زار همین جاست؟» و آنها دست بلند کنند و با اشاره گل نرگس بزرگی را که روی درِ نرگس زار اداره منابع طبیعی بهبهان جاخوش کرده نشان بدهند که یعنی در ورودی آنجاست.
همان دری که خیلی هایشان بارها و بارها از آن گذشته اند و آن طرف در ، شده اند کارگر روزمزد گل چین! حاج محرمعلی یکی از آنهاست . همینجا توی سالارآباد به دنیا آمده ، همین جا بزرگ شده و ازدواج کرده و همین جا بچه دار شده؛ از 6 تا بچه اما هیچکدام امروز عصای دستش نیستند. هرکدام رفته اند یک گوشه و زندگی خودشان را دارند، حاج خانم هم که خیلی سال پیش از دنیا رفته و حالا حاجی تفریحی جز آمدن به نرگس زار و تماشای آن ندارد. حاجی موهایش را توی نرگس زارهای همین جا سفید کرده ؛ از خیلی سال پیش نرگس می‌چیده تا همین چند سال پیش ؛ روزگاری که هنوز پاهایش انقدر قوت داشت که هشت ساعت مداوم راه برود و خم شود و نرگس بچیند.
حاجی هنوز هم به بهبهان می‌گوید ارگان؛ برای او خیلی از قدیمی‌های اینجا روییدن این نرگس‌های خودرو یک نشانه است ؛ نشانه عبور سیدی بزرگوار؛ امامی مهربان که یک روز از این مکان و این مسیر گذشته و به یمن قدومش نرگس روییده اینجا.  حاجی دقیق یادش نمی‌آید اما می‌گوید از قدیم از بزرگ‌ترهایش شنیده که حضرت امام رضا(ع) از اینجا گذشته و برای مردم ارگان دعا کرده و بعد از آن ارگان پر از نرگس شده ...
اعتقادی که باعث شده بهبهانی‌ها ارادت زیادی به امام هشتم داشته باشند . شاید به همین خاطر است که هر سال فصل چیدن نرگس که از راه می‌رسد هشت هزار نرگس تازه و سرحال بسته بندی شده به حرم امام رضا(ع) اهدا می‌شوند .  بسته‌هایی که وقتی به حرم می‌رسند عطرشان فضا را پر می‌کند. این نرگس‌ها پیشکش بهبهانی هاست؛ هدیه ای که همین  4 روز پیش به رسم سنتی 50 ساله از سوی باغداران بهبهان به مشهد رسید.
 آداب چیدن نرگس
به جز کارگرها ، خیلی‌ها آمده اند و همین جا دل داده اند به نرگس زار و ماندگار شده اند. آدم‌هایی مثل حاج حسن تجلی که در بهبهان از هر رهگذری نشانی کسی را که در صنعت کاشت و برداشت نرگس دستی دارد بپرسید، او را معرفی می‌کند. حاجی از نوجوانی ، مدرسه اش تمام شده و نشده ،خودش را می‌رسانده اینجا. نرگس می‌دیده و نرگس می‌چیده برای هدیه به دوست و آشنا و
معلم هایش. جادوی نرگس او را هم مثل خیلی‌های دیگر پاگیر کرده اینجا ؛ همین شده که درس را ول کرده و چسبیده به کار کشت و برداشت نرگس. یعنی از 39 سال پیش .اوائل انقلاب که اداره منابع طبیعی این نرگس زار را احیا کرده:« اولین پیمانکار اینجا من بودم .آن موقع در بهبهان مغازه داشتم و گل‌ها را می‌چیدم و در مغازه می‌فروختم. بعد هم که کار را گسترش دادیم و هر سال نرگس‌ها بیشتر شدند. البته پیاز گل‌های نرگس این زمین از قدیم توی خاک بوده اند، اما شده در زمین‌هایی که پیاز نداشتند هم نرگس بکاریم و برداشت کنیم. کاشت پیاز هم به این صورت است که اول خاک را آزمایش می‌کنیم ببینیم چه کمبودهایی دارد و اصلا مناسب کاشت گل نرگس است یا نه؟!»
درحقیقت خاک مناسب نرگس خاک لومی سرشار از مواد آلی است؛ نرگس خاک با pH کمی اسیدی را دوست دارد (بین ۶ تا ۷) ولی در زمینهای زیاد اسیدی باید به خاک آهک اضافه کرد:« بعد باید به زمین کود پوسیده گاوی بدهیم . بعد هم زمین‌ها با گاوآهن شخم می‌خورند. بعد خاک را پوک می‌کنند و سه روز به زمین دست نمی‌زنند تا خاک هوا بخورد. بعد خاک صاف می‌شود و کارگرها روی زمین را شیار می‌زنند، شیارهایی به عمق 30 سانت و فاصله 25 سانتی متر از همدیگر . بعد پیاز نرگس‌ها در دل این شیارها کاشته می‌شوند تا آبان از راه برسد و گل دهی شان شروع شود.»
شاید عجیب باشد اما چیدن نرگس آداب دارد:« نرگس را در هر ساعتی نمی‌توان چید، چون صبح‌ها هوا رطوبت دارد روی نرگس‌ها شبنم زیادی نشسته شاخه هایشان لیز شده و چیدنشان سخت می‌شود. به خاطرهمین کارگرها تا ظهر صبر می‌کنند و  بعد کار چیدن گل‌ها شروع می‌شود . از ساعت 12 تا 5 بعد ازظهر. برای چیدن هم باید آنها را از محل خاصی از ساقه جدا کرد تا دوباره گل بدهند.»
تهرانی‌ها 70 درصد گل‌های این نرگس زار را می‌خرند ؛ بعد از آنها اصفهانی‌ها و شیرازی‌ها و بوشهری‌ها مشتری ثابت هستند. حاجی می‌گوید:« اینجا زیستگاه اصلی پیاز گل نرگس است. یکی از خصوصیات نرگس بهبهان این است که بوی خیلی خوبی دارد. ماندگاری اش هم زیاد است یعنی از زمان چیده شدن اگر در جای خنک نگداشته شود تا 20روز سرحال و شاداب می‌ماند.» البته به شرطی که خریداران به این توصیه‌های آقای تجلی که عمرش را برای کشت و پرورش نرگس گذاشته گوش بدهند:« اگر می‌خواهید گل تان عمر بیشتری داشته باشد ، آن را در ارتفاع بالا قرار ندهید نزدیک بخاری و در جای گرم نگذارید. نرگس گل پاییز و زمستان است و با گرمی هوا بیگانه. »


برداشت ۱۰۱ میلیون شاخه گل نرگس  از مزارع بهبهان
می گویند قدمت نرگس بهبهان به سال‌ها پیش از میلاد مسیح برمی گردد؛  گواه این ادعا پیدا شدن تعدادی دکمه طلا به شکل گل نرگس بین اشیای به دست آمده از مقبره« کیدین هوتران»  پادشاه دوره ایلام نو است که در حدود قرن هفتم پیش از میلاد بر این منطقه حکومت می‌کرده ؛ نشانه ای که به وضوح رازهایی در مورد رویش نرگس در این منطقه را فاش می‌کند. اما قدمت نرگس در بهبهان هرچقدر که باشد، حالا خیلی‌ها بهبهان را فقط به نرگسش می‌شناسند آنقدر که معاون بهبود تولیدات گیاهی سازمان جهاد کشاورزی خوزستان بگوید امسال سطح زیر کشت گل نرگس در بهبهان با ۲۰ درصد افزایش، به ۳۶۰ هکتار رسیده و از این سطح ۱۰۱ میلیون شاخه گل برداشت شده است؛ محمد قاسمی نژاد در توضیح بیشتر به ایسنا می‌گوید: نرگس بهبهان در سال ۱۹۹۲ در جشنواره گل هلند رتبه اول را به خود اختصاص داده است.
او درباره آمار برداشت گل نرگس در کل کشور هم می‌گوید: مجموع برداشت گل نرگس در کل کشور ۳۹۴ میلیون شاخه است و استان خوزستان بعد از استان فارس در تولید گل نرگس در مقام دوم قرار دارد.
قاسمی نژاد درباره تاثیرگذاری تولید این گل در اشتغالزایی و ایجاد ارزش اقتصادی در منطقه هم می‌گوید : سطوح زیر کشت گل نرگس در استان خوزستان باعث ایجاد اشتغال برای ۱۸۰۰ نفر به صورت ثابت، ۷۲۰۰ نفر به صورت فصلی در مزارع و چندین هزار نفر به صورت غیر مستقیم در چرخه مصرف و فرآوری می‌شود و ارزش اقتصادی نرگس‌زارهای استان ۷۲ میلیارد تومان است.
معاون بهبود تولیدات گیاهی سازمان جهاد کشاورزی خوزستان با اشاره به موارد استفاده و کاربرد گل نرگس هم می‌گوید: از این گل در صنعت گل و گیاهان زینتی، عطرسازی، طب سنتی و عطاری، آرایشی و بهداشتی، دارویی و پزشکی استفاده می‌شود.