دنیای علم  در سال ۹۸

نگاهی به مهم‌ترین رویدادهای علمی سال جاری در روزهای پایانی اسفند

دنیای علم در سال ۹۸

درآمیخته شدن ماه‌های پایانی سال 98 با حوادث گوناگون داخلی و بین‌المللی آن‌قدر این روزها ذهنمان را درگیر كرده كه اگر بپرسند سال 98 را چطور دیدید، بی‌درنگ تلخی این روزها را به خاطر می‌آوریم. اما در سالی كه گذشت، در كنار تمام این روزهای ناخوشایند، محققان و دانشمندان علمی سراسر دنیا همچنان در حال به پیش راندن لبه‌های دانش و فناوری بوده‌اند و دستاوردهای مهمی را به جامعه انسانی هدیه كردند. دستاوردهای مهم پزشكی، فضایی و فناوری كه حتی شاید تا چند سال پیش تصور و ذهنیتی از آنها در فكرمان نقش نبسته بود. در ادامه نگاهی كوتاه به برخی از مهم‌ترین رویدادهای علمی سال 98 خواهیم داشت.

21 فروردین
ثبت اولین تصویر واقعی از سیاهچاله
دانشمندان طرح تلسكوپ افق رویداد با یك كار گروهی كم‌نظیر از طریق تلفیق و یكپارچه‌سازی داده‌هایی كه با روش تداخل‌سنجی از هشت تلسكوپ رادیویی در اقصی نقاط زمین گردآوری شد، برای اولین بار در تاریخ بشر موفق شدند تصویری واقعی از یك سیاهچاله فضایی و محیط پیرامونش در مركز كهكشان 78M در فاصله 53 میلیون سال نوری یا 226هزار میلیارد كیلومتری زمین را ارائه دهند.



30 اردیبهشت
بازتعریف كیلوگرم
و 3 واحد دیگر
از ۱۳۰ سال پیش تاكنون كیلوگرم بر اساس وزنه‌ استوانه‌ای شكل فلزی از جنس پلاتین و ایریدیوم كه بهLe Grand K شناخته و در پاریس نگهداری می‌شد، تعریف می‌شد. 20 می/۳۰ اردیبهشت امسال مقارن با روز جهانی اندازه‌شناسی، تعریف واحد كیلوگرم به صورت رسمی با ثابت پلانك بازتعریف شد تا دیگر وابسته به جسم فیزیكی نباشد. همزمان سه واحد دیگر اندازه‌گیری یعنی آمپر، كلوین و مول نیز در این تاریخ بازتعریف شدند.



۱۱ تیر
خورشیدگرفتگی كامل در آسمان آمریكای جنوبی
امسال مردم آمریكای جنوبی پس از دو سال، شاهد یك خورشید‌گرفتگی كامل بودند. ده‌ها هزار توریست به شهرهای شمالی شیلی رفتند تا این پدیده نجومی را نظاره‌گر باشند. این خورشید گرفتگی در وسعتی ۱۱ هزار كیلومتری بر فراز آب‌های آزاد شیلی و آرژانتین در ساعت 15:۲۲ به وقت محلی آغاز شد و یك ساعت و ۱۷ دقیقه ادامه داشت. خورشید گرفتگی كامل از ساعت 16:39 آغاز شد و در مجموع دو دقیقه و 30 ثانیه ادامه پیدا كرد.



۳۱ تیر
آغاز مأموریت هند برای فتح ماه
هند تیر امسال مدارگرد چاندرایان2، ماه‏نشین ویكرام و ماه‏نورد پراگیان را سوار بر ماهواره‏بر جی‌اس‌ال‌وی با هدف فرود بر سطح ماه به مدار زمین پرتاب كرد. این پرتاب و تمام مراحل اوج گرفتن چاندرایان از مدار زمین، رسیدن به مدار ماه و كاهش ارتفاع و پارك در مدار قطبی بالای ماه با موفقیت انجام شد. اما در مرحله آخر یعنی 15 شهریور، ماه‏نشین ویكرام و ماه‏نورد پراگیان نتوانستند مأموریت خود را برای فرود بر سطح ماه و گردش در مدار ماه به پایان برسانند. با این وجود این مأموریت تجارب و دستاورد بزرگی در حوزه فضا برای هندی‌ها به دنبال داشت.




۱۳ مرداد
عبور از كانال مانش
با تخته پروازی
فرانكی زاپاتا، مرد مبتكر فرانسوی با استفاده از تخته پروازی كه خودش ساخته بود، پس از برخاستن از فرانسه از كانال مانش عبور كرد و به بریتانیا فرود آمد. فرانكی زاپاتا پس از 20 پرواز موفقیت‌آمیز با بیشینه سرعت ۱۹۰ كیلومتر در ساعت و یك بار سوخت‌گیری در طول مسیر توانست به هدف خود دست یابد.



۳۰ شهریور
دستیابی گوگل به فناوری برتری كوآنتومی
پایان شهریور امسال گوگل ادعا كرد رایانه كوانتومی‌ای ساخته است كه می‌تواند مسائلی را حل كند كه قدرتمندترین ابررایانه‌های كنونی برای حلشان به ده هزار سال زمان احتیاج دارند؛ افتخاری كه به آن دستیابی به برتری كوآنتومی (quantum supremacy) می‌گویند. با این حال كوتاه‌مدتی پس از انتشار این مقاله، به دلایل نامشخصی كه احتمالا بیشتر جنبه امنیتی داشته است، این مقاله از دسترس خارج شد و حدود یك ماه بعد سرانجام گوگل به صورت رسمی دستیابی به این فناوری را تأیید كرد.



۱۵ مهر
اعلام برندگان جوایز نوبل 2019
در میانه مهر به رسم هر سال برندگان جایزه نوبل رشته‌های فیزیولوژی یا پزشكی، شیمی و فیزیك اعلام شدند. جایزه نوبل پزشكی امسال به طور مشترك به ویلیام جی كالین جونیور، پیتر جی راتكلیف و گرگ ال‌ سمنزا به خاطر تحقیقات مجزایشان در مورد چگونگی سازگاری سلول‌ها با اكسیژن موجود تعلق گرفت. جایزه نوبل فیزیك نیز به جیمز پیبل برای كشفیات نظری در كیهان شناسی فیزیكی و میشل مِیر و دیدیه كولوز برای كشف یك سیاره فراخورشیدی كه به دور یك ستاره شبیه به خورشید می‌چرخد، اهدا شد. جایزه شیمی به‌طور مشترك به جان بی گودایناف، استنلی ویتنگهام و آكیرا یوشینو برای ابداع باتری‌های لیتیوم-یونی تعلق گرفت.



۲۸ مهر
ثبت ركورد طولانی‌ترین پرواز
هواپیمای بوئینگ 787 دریم‌لاینز شركت هوایی «كآنتاس» استرالیا جمعه 26 بهمن با 50 مسافر از فرودگاه نیویورك برخاست و پس از 20 ساعت پرواز بدون توقف در مسافت 16 هزار و 200 كیلومتر با موفقیت در 7 دقیقه بامداد 28 مهر در فرودگاه سیدنی به زمین نشست. تاكنون هیچ هواپیمای مسافربری تجاری این مسافت طولانی را بدون توقف طی نكرده بود. این پرواز با هدف سنجش عملی تاثیرات پروازهای بالای 12 ساعت روی بدن مسافران و خدمه هواپیما و ارزیابی قدرت تحمل انسان در پروازهای طولانی مدت صورت گرفت.



۳۰ مهر
ثبت كوچك‌ترین حسگر عكاسی جهان در ركوردهای گینس
شركت اومنی ویژن موفق به ساخت كوچك‌ترین حسگر عكاسی جهان و ثبت ركورد مذكور در كتاب ركوردهای جهانی گینس شد. ابعاد حسگر یادشده كه OV۶۹۴۸ نام دارد، 575/0 در 575/0 در 232/0 میلی‌متر بوده و در دوربینی به ابعاد 65/0 در 65/0 میلی‌متر نصب خواهد شد. یكی از مهم‌ترین كاربردهای این حسگر در پزشكی برای وارد كردن دوربین به درون بدن و عكاسی از اعصاب، قلب، نخاع و دیگر اعضای غیرقابل دسترس است.



۱۱ آبان
تولید پوست و رگ‌های خونی زنده با چاپ سه‌بعدی
محققان آمریكایی با تركیب دو نوع سلول زنده بدن موفق به تولید محصولی موسوم به جوهر زیستی شدند كه با چاپ آن در درون ساختار پوست تولید شده با چاپگر سه‌بعدی می‌توان رگ‌های خونی را بازسازی كرد. این محصول جدید بعد از گذشت چند هفته قابلیت خود را نشان داد و رگ‌های خونی موجود در آن رشد كرده و با موفقیت برای التیام زخم بدن یك موش به كار گرفته شد.



۲۰ آبان
گذر عطارد از مقابل خورشید
در جریان این پدیده سیاره عطارد كه به‌صورت معمول همچون دیگر سیاره‌های منظومه شمسی در مدار گردش به دور خورشید قرار دارد، از دید ما در زمین همچون نقطه كوچك سیاه‌رنگی طی چند ساعت آرام‌آرام از مقابل قرص خورشید عبور كرد. پدیده گذر عطارد آنقدر كم اتفاق می‌افتد كه برای دیدن دوباره‌اش باید تا سال 1411 صبر كنید.


۲۱ آبان
تأیید اولین واكسن ابولا
این واكسن كه اروبو (Ervebo) نام دارد را شركت داروسازی مرك در آلمان ساخته است. در این زمان كمیته‌ای كه توسط آژانس دارویی اروپا تشكیل شده بود، مجوز بازاریابی مشروط اتحادیه اروپا را برای این واكسن پیشنهاد كرد. مجوزهای بازاریابی مشروط برای داروها و درمان‌هایی صادر می‌شود كه نیاز پزشكی رفع نشده‌ای را برای بیماران برطرف می‌كنند. این نوع داروها سریع‌تر از داروهای جدید دیگر تایید شده و برای تایید آنها به جمع‌آوری و تحلیل داده‌های كمتری نیاز است.



۱ آذر
رونمایی از وانت‌ تمام برقی تسلا؛ سایبرتراك
ایلان ماسك، مدیر عامل تسلا، در نمایشی زنده از آخرین محصول این شركت یعنی وانت تمام برقی تسلا كه سایبرتراك نام گرفته رونمایی كرد. سر و شكل زاویه‌دار و تماما هندسی، رنگ‌های متالیك مات، بدنه ضدضربه و قیمت پایه مناسب از جذابیت‌های سایبرتراك به شمار می‌رفتند. مدیر طراحی تسلا در این رونمایی به ایلان ماسك پیوست و با پتك فلزی سنگینی به بدنه خودرو كوبید تا ضد ضربه بودنش را اثبات كند.



۲۲ آذر
ماه‌نورد یوتو2
ركورد حضور بر سطح ماه را شكست
22 آذر ماهنورد چینی یوتو۲ (YuTu2) كه در پشت كره ماه مشغول به كاوش است با بیش از ۳۴۰ روز فعالیت، بیش از هر ماهنورد دیگری روی كره ماه كار كرده بود و ركورد حضور در فضا را شكست. این ركورد به مدت حدود نیم قرن به ماهنورد شماره یك اتحاد جماهیر شوروی سابق به عنوان نخستین ماهنورد بی‌سرنشین جهان تعلق داشت. جالب است بدانید كه این ماهنورد تا امروز همچنان بر سطح ماه در حال فعالیت است.


۵ دی
كسوف جزیی
در ایران
پس از سال‌ها شاهد خورشیدگرفتگی جزئی از ایران بودیم. این كسوف از كشورهای عمان، قطر، امارات متحده عربی و سریلانكا به صورت حلقوی قابل مشاهده بود. خورشیدگرفتگی بعدی در یكم تیر 99 به صورت جزئی از مناطق مختلف كشور قابل رویت بود.



۱۰ دی
اولین گزارش رسمی همه‌گیری كرونا
در اوخر آذر، بیماری تنفسی جدیدی در شهر ووهان چین شناسایی شد كه خیلی زود به همه‌گیری گسترده در ووهان، سایر شهرهای چین و در حال حاضر قریب به 120  كشور دنیا تبدیل شده است. به دنبال مطالعات صورت گرفته مشخص شد این بیماری ویروسی ناشی از نوع جدید ویروس از خانواده كروناویروس‌هاست كه در روزهای بعد كووید-19 نام گرفت.




۲۶ دی
بهره‌برداری از بزرگ‌ترین توربین بادی شناور جهان
كشور پرتغال بزرگ‌ترین توربین بادی شناور را در نزدیكی سواحل خود راه‌اندازی كرد. این توربین بزرگ بخشی از یك نیروگاه بادی شناور با سه توربین است. این نیروگاه بادی شناور، الكتریسیته تولیدشده را با استفاده از یك كابل ۲۰ كیلومتری به ساحل انتقال می‌دهد.



۲۷ دی
اولین برخاست
تمام خودكار هواپیما
شركت ایرباس موفق شد یكی از هواپیماهای خود را بدون دخالت خلبان از زمین بلند كند. این هواپیما كه مدل A350-1000 بود از فرودگاه تولوز- بلانیاك فرانسه با موفقیت برخاست. در طول این آزمایش، دو خلبان در كابین خلبان آماده بودند تا در صورت پیش‌آمد هرگونه اختلال، كنترل هواپیما را در دست بگیرند.



۶ بهمن
نقشه 3 بعدی و باكیفیت گوگل
از ارتباطات مغزی مگس میوه
گوگل با همكاری یك مركز تحقیقاتی پزشكی در ویرجینیای آمریكا بزرگ‌ترین نقشه سه بعدی از ارتباطات مغزی مگس میوه را تهیه كرده است. مغز این حشره متشكل از بیش از صدهزار سلول عصبی است كه در نقشه یادشده حدود ۲۵ هزار سلول از این دست دیده می‌شود. سلول‌های یادشده در ۴۰۰۰ نوع مختلف قابل مشاهده هستند و میلیون‌ها مسیر ارتباطی آنها نیز در نقشه یادشده دیده می‌شود.




۲۰ بهمن
پرتاب ماهواره ظفر
غروب 20 بهمن امسال شاهد پرتاب ماهواره سنجش از راه دور ظفر با ماهواره‌بر سیمرغ بودیم. مرحله اول این پرتاب با موفقیت انجام شد. اما پس از جدا شدن قسمت اول ماهواره‌بر در حوالی چابهار، بخش حامل ماهواره به سرعت مورد نیاز برای تزریق ماهواره در مدار مورد نظر نرسید و بر اساس برنامه خودكار ماهواره‌بر انفجار یافت. پیش از این شاهد پرتاب ماهواره‌های پیام و دوستی نیز در سال گذشته بودیم كه در مرحله تزریق به مدار مورد نظر موفق نبودند.