کاشفان فروتن رمدسیویر

گفت‌وگو با محققان یک شرکت دانش‌بنیان داخلی که موفق به تولید ماده موثره داروی رمدسیویر برای درمان و‌ کنترل‌ علائم کووید -19 در کشور شده‌اند

کاشفان فروتن رمدسیویر

پس از 22 سال دوستی و بیش از 15 سال فعالیت در حوزه‌های مختلف صنعت دارو، شرکت دانش‌بنیان فناوران دارو‌آزما را تاسیس کرده‌اند؛ شرکتی که تاسیس آن مقارن شد با ورود بیماری کووید-19 به ایران. از همان آغاز تصمیم گرفتند با تولید داخلی ماده موثره یک داروی راهبردی نقش مهمی در کنترل این بیماری ایفا کنند و با حمایت‌های معاونت تحقیقات وزارت بهداشت، پژوهشگاه شیمی و مهندسی شیمی ایران و صندوق نوآوری و شکوفایی، موفق هم شدند. دکتر مهدی ملکیان مدیر‌عامل و محمد اقتداری رئیس هیأت‌مدیره این شرکت از فراز و نشیب‌های تولید ماده موثره داروی رمدسیویر می‌گویند؛ دارویی که در درمان و کنترل علائم کووید-19بسیار موثر است و نمونه بومی آن به‌زودی به بازار می‌آید. هر چند شواهد حاکی از آن است که برخی شرکت‌های داروسازی داخلی تمایل بیشتری به واردات ماده موثره این دارو از کشورهایی نظیر هند دارند.

 برای تولید کاملا بومی ماده موثره داروی  رمدسیویر چه فرآیندی را طی کرده‌اید؟
ملکیان:  خرداد 99 بود که تحقیقات اولیه روی ماده موثره  رمدسیویر را شروع کردیم. مرداد ماه سنتز اولیه انجام شد و گواهی دانش‌بنیان را اخذ کردیم. در‌واقع تجربه حدود 20 سال فعالیت در صنعت دارو، این جسارت را به ما داد تا در زمان کوتاهی این ماده اولیه را سنتز کنیم. شهریور گذشته تولید نیمه‌صنعتی را انجام دادیم و اواسط مهر بود که نمونه خالص شده، آماده نمونه‌برداری‌ کارشناسان سازمان غذا و دارو بود.
سازمان غذا و دارو موادی که در مقیاس آزمایشگاهی تولید می‌شود را بررسی نمی‌کند و شما باید ماده را در مقیاسی تولید کنید که سازمان به این نتیجه برسد که شما قادر به تولید صنعتی هستید. ما موفق به تولید نیمه‌صنعتی ماده شدیم. پس از این مرحله کارشناس سازمان غذا و دارو برای نمونه‌برداری حضوری به مجموعه ما آمد تا مراحل بعدی پیش برود. باید توجه کرد که در حال حاضر فقط سه شرکت داروسازی محصول نهایی‌ساز هستند که پروانه ساخت این دارو را دریافت کردند و شرکت‌های دیگری هم در حال طی مراحل قانونی هستند. اما نکته مهم این است که همه این شرکت‌ها ماده موثره را وارد می‌کنند. ما اولین شرکتی هستیم که ماده موثره مدسیور را تماما در ایران تولید کرده‌است.
پیچیدگی فنی چنین کاری از کجا نشأت می‌گیرد؟
ملکیان:  رمدسیویر مولکولی پیچیده با شش مرکز کایرال دارد. این مولکول‌ها، سنتز پیچیده‌ای دارند. ما از سه مرحله قبل از سنتز نهایی، ماده اولیه را وارد می‌کنیم و طی سه مرحله سنتزی، مولکول مد‌نظر را می‌سازیم.
باید بگویم تا الان تمام اخبار مرتبط با ساخت  رمدسیویر ایرانی مرتبط با محصولات نهایی ساخته شده‌است. شرکت‌های سازنده محصول نهایی ماده موثره را وارد و فرموله می‌کنند و سپس دارو وارد بازار می‌شود. ما برای اولین بار ماده موثره را از سه مرحله قبل در ایران سنتز کرده‌ایم.
 رمدسیویر ماده‌ای است که به‌سختی در محیط آبی حل می‌شود. مولکول بزرگ و پیچیده‌ای دارد و به‌راحتی به نمک تبدیل نمی‌شود و ما مجبوریم این مولکول را داخل ساختارهایی قرار دهیم که عامل الکلی دارند و می‌توانند با آب پیوند برقرار کنند. به این فرآیند فرمولاسیون می‌گویند که در مرحله تولید محصول نهایی به پیچیدگی‌های کار اضافه می‌کند.
آیا این دارو با قیمت کمتری به‌دست بیماران می‌رسد؟
ملکیان: در فرآیند سنتز این ماده در خارج از کشور از تجهیزاتی استفاده می‌کنند که سرعت تولید کم می‌شود و قیمت تمام شده بالا می‌رود. ما از روش‌هایی در سنتز استفاده کردیم که متناسب با شرایط تحریم، بتوانیم به ارزان‌ترین و دقیق‌ترین روش ماده را سنتز کنیم. به همین منظور توانستیم از حلال‌های داخلی استفاده کنیم و قیمت تمام شده به طور شگفت‌انگیزی پایین آمده‌است.
قیمت هر ویال داروی رمدسیویر موجود در بازار اکنون چقدر است؟ محصول شما چقدر ارزان‌تر خواهد بود؟
ملکیان: الان هر ویال این دارود حدود شش میلیون تومان است که قیمت ما زمین تا آسمان با این رقم فرق خواهد داشت. یادمان نرود تولید داخلی این محصول از خروج ارز از کشور نیز جلوگیری خواهد کرد. رمدسیویر ایرانی، کیفیت بالا و قیمت تمام شده بسیار پایینی دارد. فکر می‌کنم قیمت به‌حدی پایین بیاید که تمام مردم توان تهیه ویال‌ها را داشته‌باشند.
مزایای ماده موثره ایرانی در مقایسه با نمونه‌های وارداتی چیست؟
اقتداری: ماده موثره رمدسیویر از چین و هند وارد می‌شود. ما این نمونه‌ها را با ماده خودمان مقایسه کردیم و دیدیم درصد ناخالصی مواد وارداتی بسیار بالاست. ناخالصی در ماده موثره منجر می‌شود تا اثربخشی دارو کم شود. به‌دلیل وخامت اوضاع در آغاز ورود کرونا به ایران، شرکت‌های داخلی مجبور بودند ماده موثره را وارد کنند و به همین دلیل کیفیت داروی نهایی پایین و اثر‌گذاری دارو کم بود. ماده‌ای که ما ساخته‌ایم تمام آزمایش‌های لازم را گذرانده و خلوص 90/99 درصدی دارد.
چقدر به این خلوص مطمئن هستید؟
ملکیان: من حاضرم در بحث با متخصصان از این ادعاها دفاع کنم. باید بگویم مواد موثره رمدسیویر ایرانی با فناوری‌های روز تولید می‌شوند و مشکل عمده ما، فرمولاسیون این داروهاست. اگر ماده موثره فرمول صحیحی نداشته‌باشد، باعث می‌شود ماده به درستی در بدن بیمار رهاسازی نشود و در نتیجه موثر نخواهدبود. خوشبختانه توانسته‌ایم با شرکتی پیشرو در این حوزه وارد مذاکره شویم تا در فرمولاسیون هم موفق باشیم.
مهم‌ترین موانع و محدودیت‌هایی که برای تولید ماده موثره رمدسیویر پیش رو داشتید چه بود؟
ملکیان: مشکل بزرگ موجود در کشور ما بروکراسی اداری است و به نظر من اگر این روند را کمی آسان‌تر می‌کردیم و کمی همدل‌تر بودیم، این دارو سریع‌تر به دست مردم می‌رسید. اگر ما در کشور دیگری این کار را شروع می‌کردیم از آغاز، یک نهاد نظارتی مدام به ما فشار می‌آورد کار ما را پایش می‌کرد و حمایت‌های لازم را نیز انجام می‌داد!
این دارو بسیار گران قیمت است و ما حدود دو میلیارد تومان هزینه کردیم تا کار را پیش ببریم. هزینه‌های بالای خرید مواداولیه ، گمرک و همین‌طور تولید نیمه‌صنعتی واقعا کار ما را دشوار کرده‌بود. برای تولید این محصول استراتژیک ما فقط 300میلیون تومان از صنوق نوآوری و شکوفایی وام گرفتیم و حمایت مادی بیشتری از ما صورت نگرفت. ما در بدترین شرایط اقتصادی بودیم و با توجه به احساس وظیفه نسبت به کشور خود، از مناصب مدیریتی استعفا کردیم. دولت و وزارت بهداشت به این جریان بها ندادند و ما تنها بودیم. ما می‌توانستیم در دو ماه این فرآیند را به اتمام برسانیم، در صورتی که سه ماه فقط دویدیم برای تأمین اعتبار و پول.
ناگفته نماند آشنایی ما با فرآیندهای اداری صنعت دارو باعث شد سریع‌تر کار را انجام دهیم. اگر محققانی بودند که به سیستم اداری آشنا نبودند، چه می‌شد؟! برای تولید صنعتی نیز شرکت‌های زیادی حاضر به سرمایه‌گذاری بودند؛ اما بروکراسی اداری کار را پیچیده می‌کرد.
ما نمونه محصولمان را برای شرکت‌های داروسازی محصول نهایی‌ساز (فینیش‌کار) فرستادیم تا آزمایش‌های لازم را انجام دهند. برخی شرکت‌ها البته قبول نکردند تا حتی با ما جلسه بگذارند و همراهی کنند. شاید دلیلش این باشد که به دارو ارز دولتی تخصیص پیدا می‌کند و نظارت آنچنانی هم روی هزینه شدن این ارز نیست و واضح است که شرکت‌‎ها ترجیح می‌دهند این ارز را دریافت کنند.
آیا سازمان غذا و دارو برنامه‌ای برای منع واردات ماده موثره رمدسیویر دارد؟
اقتداری: عموما در مورد مواد موثره، اگر شرکت داخلی توانایی تامین‌نیاز کل کشور را داشته‌باشد و سازمان غذا و دارو به این مساله پی ببرد، واردات ممنوع خواهدشد. باید توجه داشت این مسأله روی اشتغال‌زایی هم موثر است.
آیا می‌توان امیدوار بود این دارو به زودی در اختیار بیماران قرار بگیرد؟
ملکیان: امیدواریم به زودی تولید صنعتی دارو را شروع کنیم. احتمالا تا سه هفته آینده، اولین محموله صنعتی را تولید می‌کنیم و در اختیار شرکت محصول نهایی‌ساز قرار می‌دهیم.
فکر می‌کنید در شرایط فعلی عالمگیری کووید -‌ 19 بتوانیم رمدسیویر کاملا ایرانی را صادر کنیم؟
اقتداری: با توجه به رفع گلوگاه‌ها و تولید موفق ماده موثره، امکان صادرات به کشورهای همسایه را خواهیم داشت. هم به صورت ماده موثره هم به صورت محصول نهایی.
به‌جز ماده موثره رمدسیویر فکر می‌کنید بتوانید مواد شیمیایی لازم برای تولید دیگر داروهای راهبردی و مورد نیاز کشور را نیز تولید کنید؟
اقتداری: اگر صندوق‌های ذی‌ربط و مسؤولان این حوزه ما را حمایت کنند، می‌توانیم ترکیبات بیشتر و مواد موثره دیگری را نیز بسازیم. ساخت مواد ضد ویروس جدید حمایت مادی می‌طلبد و در خودکفایی دارویی ما بسیار موثر است.


رمدسیویر چیست؟
رمدسیویر (Remdesivir) یک داروی موثر در درمان کروناست که تاییدیه سازمان غذا و داروی آمریکا را دارد و جزو معدود داروهای موثری است که تاکنون برای درمان کرونا در سراسر جهان مورد استفاده قرار گرفته‌است. این دارو را نخستین بار یک شرکت داروسازی آمریکایی در سال 2018 برای درمان ابولا تولید کرد. در بهمن 98 و همزمان با آغاز همه‌گیری کووید -19، نمونه های چینی و آمریکایی این دارو در اختیار وزارت بهداشت قرار گرفت. بررسی‌ها نشان می‌دهد رمدسیویر در درمان کرونا بسیار موثر بوده و 75 تا 80 درصد بیمارانی که به ونتیلاتور وصل بوده‌اند با این دارو از بیماری کووید -‌ 19 نجات یافته‌اند. رمدسیویر به صورت ویال تزریقی عرضه شده و از طریق سرم وارد بدن می‌شود. متناسب با شرایط بیمار باید بین 5 تا
 10 ویال به صورت روزانه به بدن بیمار وارد شود تا دارو اثربخش باشد.