تحلیل کارشناسان از بایدها و نبایدهای دیپلماسی در 4 سالگی برجام
درسهای برجامی
چهار سال قبل در چنین روزهایی، توافق برجام میان ایران و 1+5 امضا شد؛ توافقی كه با وجود ذوقزدگیهای فراوان از سوی برخی گروههای داخلی در زمان امضای آن، سرانجام خوبی پیدا نكرد.
از همان اوایل اجرای برجام در سال 94، آمریكا نقض عهدهای خود را شروع كرد و با توجه به اینكه ایران به تمام تعهدات خود همان ابتدا عمل كرده بود، ایران ابزار چندانی برای مقابله با این نقض عهدها نداشت و رفتهرفته نواقص برجام روشن شد. بعد از تغییر رئیسجمهور در آمریكا و آغاز ریاستجمهوری ترامپ، اقدامات ضد برجامی آمریكا شدت یافت و درنهایت این كشور كه طرف اصلی گفتوگوهای ایران در برجام بود از این توافق خارج شد.
بعد از آن هم، تحریمهای آمریكا یكی پس از دیگری بر ایران اعمال شد و در نهایت الان نهتنها تحریمها كه قرار بود با برجام لغو شود، لغو نشده بلكه شرایط به گونهای است كه به گفته رئیسجمهور، سختترین شرایط پس از انقلاب است و حتی در زمان جنگ تحمیلی نیز با چنین تحریمهایی روبهرو نبودیم. گرچه چنین اوضاعی باعث شده خیلیها مایل به یادآوری دوران امضای برجام و ذوقزدگیای كه آن روزها داشتند نباشند، اما این مساله منافاتی با این ندارد كه از آن مذاكرات، درس بگیریم و این درسها را در ادامه مسیر و گفتوگوهایی كه با اروپاییها داریم بهكار بگیریم. بهویژه اینكه اكنون محمدجواد ظریف، وزیرخارجه كشورمان به آمریكا رفته و احتمالا در حاشیه اجلاسی كه در سازمان ملل برقرار است، گفتوگوهایی با سایر اعضای باقیمانده در برجام خواهد داشت. همچنین با توجه به اینكه پیش از این اعلام شده بود قرار است نشست كمیسیون مشترك برجام در آینده نزدیك در سطح وزرای خارجه برگزار شود، بعید نیست این نشست در نیویورك انجام شود. كارشناسان معتقدند در گفتوگوهایی كه این روزها میان اروپا و ایران در جریان است تهران باید از هر تغییری در تصمیمات هستهای خود تا زمانی كه تعهدات طرف مقابل اجرایی شود، پرهیز كند.
در نظر گرفتن منافع ملی، شرط مذاكره است
مرتضی حاجی / وزیر پیشین آموزش و پرورش
درباره موضوع مذاكرات جدید برجامی باید بیش از همه به مصلحت و منافع ملی توجه و در این زمینه از احساساتی شدن پرهیز كرد. مذاكره و گفتوگو چیز بدی نیست اما مذاكرهكننده باید به قول رهبری، افسر میدان رزم گفتوگو باشد و آداب آن را بداند و منافع ملی را در نظر بگیرد و تحت تاثیر قرار نگیرد. مذاكرهكننده باید رویهای را در پیش بگیرد كه با توجه به مسائل و منافع ملی انتخاب درستی را برای احقاق حق مردم و بهبود اوضاع سیاسی، اجتماعی و اقتصادی داشته باشد. البته در گذشته شاهد خلفوعدههایی در موضوع برجام از سوی غرب بودهایم. در شرایط كنونی به نظر میرسد با رویه جدید مقاومتی كه جمهوری اسلامی ایران در پیش گرفته است و هم در چارچوب برجام عمل میكند و هم به صورت مرحلهای تعهدات خود را نسبت به این توافق كاهش میدهد منطقی و عاقلانه است. در این مرحله البته باید این را درنظر گرفت كه تا چه حدی ما میخواهیم پیش برویم و تا چه حدی اروپاییها با این رویه جدید همراهی میكنند و آن را بههم زدن قاعده برجام تلقی نمیكنند. در عین حال بحثهایی که مطرح میشود مبنی بر این كه باید زمینه خروج ایران از برجام فراهم شود، قبول ندارم. به هر حال ما توافقنامهای را امضا كردیم و برای نقض آن نباید پیشقدم شویم. البته آمریكا قبلا از برجام خارج شده و آنگونه كه از شواهد برمیآید این اقدام از سوی برخی سازمانهای بینالمللی مثل نشست اخیر شورای حكام محكوم شده است. طبعا هیچ فرد صلحدوست و مخالف جنگی، كار ترامپ مبنی بر خروج از برجام را تایید نمیكند. لذا نباید شروعكننده خروج از برجام باشیم. از سوی دیگر باید كاری كرد كه در فضای رسانهای تبلیغاتی غرب و صهیونیسم كه تلاش میكنند مسائل را وارونه جلوه دهند، موضوع خلفوعدههای اروپاییان در اذهان عمومی مردم جا بیفتد.
برداشتن گامهای مساوی از سوی ایران و اروپا
الهام امینزاده/ استاد دانشگاه
اگر قرار است مذاكراتی میان جمهوری اسلامی ایران و طرفهای باقیمانده در برجام انجام شود باید نقاط ضعفی كه در مذاكرات مربوط به برجام وجود داشت مورد توجه جدی ایران قرار گیرد. متاسفانه در آن دور از مذاكرات متنی مورد توافق قرار گرفت كه ایران نقشی در تهیه آن نداشت و به همین دلیل حتی با در نظر گرفتن هرگونه تبصرهای باز روح آن تغییر نكرد و در جهت منافع ایران نبود و به نفع طرف مقابل پیش رفت. بنابراین ضرورت دارد در مذاكرات و گفتوگوهایی كه به تعبیری برای زنده نگه داشتن برجام صورت میگیرد هرگونه توافقی با نظر ایران انجام شود.
مذاكرات چند سال گذشته مربوط به برجام بهگونهای بود كه ایران یكباره تمام تعهداتش را اجرایی كرد، اما طرف مقابل یا از آن خارج شد و سند را نادیده گرفت یا طرفهای باقیمانده نیز به تعهدات خود عمل نكردند. در مذاكرات چند سال گذشته توافقها بهگونهای بود كه موضوعات در راستای منافع ایران پیش نرفت و حتی به شكلی است كه هر حركت جمهوری اسلامی ایران در زمینه احیای فعالیتهای هستهای خود ممكن است خلاف توافق اعلام شود. بنابراین ضرورت دارد دیگر ایران تمام تعهدات خود را یكجا انجام نداده و هم راستا با طرف مقابل پیش رود به این معنی كه برداشتن یك گام عملی از سوی ایران مساوی با یك گام عملی از سوی اروپا باشد.
عملی شدن تعهدات اروپا، پیشزمینه ادامه گفتوگوها
سعدا... زارعی/ كارشناس مسائل بینالملل
برجام قراردادی است كه ما هزینههای آن را بهطور كامل پرداخت كردهایم و در چنین شرایطی نباید به دلیل اینكه دیگر برجام به اندازه هزینه پرداخت شده، ارزشی ندارد آن را نادیده بگیریم. بنابراین علیالاصول خواهان حفظ و ادامه برجام هستیم، اما طبیعتا هیچ توافقی صرفا با تمایل یكی از طرفین باقی نمیماند. امروز در شرایطی قرار داریم كه عملا برجام از بین رفته است، آمریكا از برجام خارج شده و طرفهای دیگر نیز به تعهداتشان عمل نمیكنند، بنابراین چنین توافقی چگونه میتواند به حیات خود ادامه دهد؟ قطعا حیات آن وابسته به همكاریهایی است كه قطع شده است.
در همین راستا درسی كه باید از برجام بگیریم این است كه كشورها نمیتوانند در حالی كه از نقطهقوتهای خود چشمپوشی میكنند انتظار داشته باشند كه دیگران منافع آنها را در نظر بگیرند. به این معنی كه وقتی در مذاكرات مربوط به برجام به صورت یكجا فعالیتهای هستهای خود را متوقف كردیم نباید انتظار داشته باشیم طرف مقابل همكاری كند. باید در همان مقطع مذاكرات تعهدات خود را به صورت پلكانی و یك قدم در برابر یك قدم اجرا میكردیم، اما متاسفانه اینگونه نشد و با سرعت و عجله به سمت اجرای تعهدات رفتیم. در چنین شرایطی مشخص است كه منافع طرف مقابل در عملی نكردن تعهداتش است. نكته قابل توجه در شرایط كنونی این است كه ادامه گفتوگوهای برجامی نیز نمیتواند ما را به شرایط قبل از انجام تعهداتمان برگرداند، چرا كه گفتوگو با دست خالی نتیجهای به همراه ندارد. بنابراین باید همان برنامه كاهش تعهدات برجامی را ادامه دهیم. اروپاییان نیز باید درك كنند كه دوره پرداخت خسارت از طرف ایران به پایان رسیده است، به همین دلیل آنها باید به تعهداتشان عمل كنند و سپس با ایران وارد مذاكره شوند.
تكرار مذاكره برجامی یعنی تسلیم
بیژن نوباوه / نماینده پیشین مجلس
موضوع مذاكره جدید با محوریت برجام را بههیچوجه قبول ندارم. مذاكره و گفتوگو یك عنوان است اما از آن مهمتر محتوای آن است. مهمترین گفتوگو بین ایران و كشورهای 1+5 تحت عنوان برجام صورت گرفته اما عملا كلاه سر ما رفته است. برجام بعد از گذشت 4سال هیچ دستاوردی برای جمهوری اسلامی ایران نداشته است. بنابراین موضوع مذاكره در چنین شرایطی اساسا معنا ندارد و اگر اتفاق بیفتد جز یك دام و حقه تازه از سوی غربیها نكته دیگری دربر ندارد. شركت در هر نوع مذاكرهای از این دست درحالی كه هیچیك از وعدههای غرب عملیاتی نشده حتما به ضرر جمهوری اسلامی ایران خواهد بود و هدفی جز كشاندن ما به میز سازش و تسلیم ندارد. بنابراین هرگز نباید مذاكرهای انجام شود، چرا كه قبلا پیششرطهای ایران عنوان شده است. اگر آنها طالب حل مشكلاتند و میخواهند از مرگ برجام جلوگیری كنند باید شروط عملی كه جزو مفاد برجام و حق جمهوری اسلامی ایران است به انجام برسانند، در غیر این صورت قطعا برجام فرو خواهد پاشید و هیچ چیزی از آن باقی نخواهد ماند. از طرفی دیگر باید كار برجام را تمام شده دانست. الان ایران كاهش تعهدات برجامی را مطابق با این توافقنامه در دستور كار قرار داده است. این اقدامات مبتنی بر حسن نیت ایران بوده و هیچكدام از آنها مخالف برجام نیست. قطعا اگر غیر از این مسیری را انتخاب كنیم، غربیها بار دیگر ما را بازی خواهند داد.