در مسیر توسعه و تثبیت فناوری ساخت ماهواره، پرتاب و دریافت دادههای ماهوارهای
ماهواره «ظفر-1» بهزودی بهمدار زمین میرود
صبح یکشنبه 29 دی 98 ماهواره ظفر با حضور جمعی از مسؤولان وزارتخانههای ارتباطات، علوم و سازمان فضایی ایران در دانشگاه علم و صنعت در حالی به سازمان فضایی ایران تحویل داده شد که نشانههایی از بیم و امید را میشد در چهرهها و نقل قولهای مدیران و متخصصان این مجموعهها ردیابی کرد. بیم از اینکه تجربه پرتاب دو ماهواره دوستی و پیام تکرار شود و جوسازیها مانع دیدهشدن موفقیتهای متخصصان ایرانی شود و امیدوار به اینکه با آزمونهای انجام شده پیش از پرتاب و رفع نقایص قبلی، این بار پرتاب موفق و در مدار قرارگرفتن ماهواره «ظفر-1» گام موثری در مسیر توسعه و تثبیت فناوری ساخت، پرتاب و دریافت دادههای ماهوارهای برای کشور باشد.
شکست و موفقیت در توسعه و تثبیت فناوری
برخی رسانهها و ناظران ناآشنا با فرآیندهای توسعه فناوری فضایی، سرنوشت ماهوارهای که ساخته شود امانتواند در مدار قرار بگیرد را طرحی «شکستخورده» ارزیابی میکنند؛ در حالی که موفقیت و شکست از منظر مهندسی، جزئی از فرآیند توسعه فناوری است. در چنین ماموریتهایی آنچه مهمتر از شکست است «درصد موفقیت» در ماموریت است. هیچ سازمان فضایی و کشوری در تاریخ عصر فضا، نهتنها در همه پرتابها و توسعه فناوریهای خود موفقیت 100درصد را تجربه نکرده بلکه در بسیاری از موارد، سهم شکستها در فرآیندهای توسعه و بومیسازی فناوری چند برابر پیروزیها بوده است. آمریکاییها در پروژه «آپولو-1» با وجود درصد موفقیت بالا در ساخت فضاپیما و آمادهسازی برای پرتاب، انفجار روی سکو را تجربه کردند و سه فضانورد بینظیر را همراه تجهیزات گرانقیمتشان از دست دادند. روسها در اعزام انسان به ماه و فتح سیاره زهره با وجود درصد موفقیتهای چشمگیر در طراحی و توسعه فناوریها، بارها شکست را در مراحل پایانی تجربه کردند. رژیم صهیونیستی در پروژه اخیر فرودآوردن ماهنشین بر سطح ماه شکست خورد، هندیها در فرودآوردن ماهنورد خود بر سطح ماه در مراحل پایانی شکست خوردند و تا امروز بیشتر از نیمی از ماموریتهای فضایی اعزام شده به مریخ شکست خورده است. اما همین شکستها، موفقیتهای بعدی سازمانهای فضایی بزرگ جهان را در فتح فضا رقم زده و میزند. در عرصه فضا بهتر از هر جای دیگری میتوان به چشم دید که «شکست، پل پیروزی است.»
کاری که برای توسعه فناوری ماهوارهها میکنیم
متخصصان فضایی ما در شرایط تحریم با اتکا به توان داخلی برای رفع نیازهای فناورانه کشور، مسیر آزمون و خطایی را در توسعه فناوریهای فضایی و طراحی ماهواره طی میکنند که ناسا و روسکاسموس در نیم قرن اخیر طی کردهاند. این روزها شرکت فضایی اسپیسایکس نیز در مسیر تثبیت و توسعه فناوریهای خود گام بر میدارد. مهندسان اسپیسایکس به رهبری ایلان ماسک -مرد شماره یک دنیای فناوری- اکنون در اندیشه توسعه پرتاب ماهوارههای طرح استارلینک و تثبیت فناوری فرود عمودی پرتابگرهای فالکون9 هستند و در این مسیر بارها طعم شکست و موفقیت را چشیدهاند. تا وقتی فرود عمودی فالکون9 در عمل آزموده نشود و اتفاقی که از دید عمومی «شکست در فرود» تعبیر میشود، عملا رخ ندهد، راهی برای تثبیت موفقیتها و شناسایی مشکلات پرتاب و فرودهای موفقیتآمیز بعدی وجود ندارد و نمیتوان فناوری را توسعه داد.
مهندسان جوان ما نیز در مسیر توسعه و تثبیت فناوری ساخت و پرتاب و دادهگیری از ماهوارههای ایرانی، در پرتاب ماهوارههای «دوستی» و «پیام» با وجود درصد بالای موفقیت در پرتاب و عملکرد صحیح بسیاری از فناوریهای بومیسازی شده، دست آخر به درستی در مدار قرار نگرفتند و نتوانستند دادهها را به شکل مورد انتظار به پایگاههای زمینی مخابره کنند. متخصصان ما حالا شبیه دیگر همتایانشان در آمریکای شمالی با رفع خطاها و آزمودن اشکالات تجربهشده در آزمایشگاه، به موفقیت پرتاب و در مدار قرار گرفتن ماهواره «ظفر-1» بسیار خوشبین هستند. شنیدهها حاکی از این است فرآیند پرتاب ماهواره «ظفر-1» آغاز شده و بهزودی پرتاب خواهد شد.
ماموریت ماهواره ظفر - 1
ماهواره ظفر -که به سفارش سازمان فضایی ایران در دانشگاه علم و صنعت طراحی و ساخته شده است- 113کیلوگرم وزن دارد و عمر عملکردی آن در مدار حداقل یک سال و نیم است. ماموریت ماهواره ظفر، تصویربرداری به صورت زمان واقعی و ذخیره و ارسال پیام و ارتباط صوتی یکطرفه بین دو کاربر است. قرار است این ماهواره در ارتفاع 530 کیلومتری و در مدار کم ارتفاع (LEO) دایرهای قرار خواهد گرفت. مدت گردش این ماهواره به دور زمین 94 دقیقه و شیب مداری آن 56 درجه است.
رئیس سازمان فضایی ایران، محموله ذخیره و ارسال (s&F) هم قرار است با ماهواره ظفر حمل شود. این محموله امکاناتی مانند پخش همگانی پیام یک کاربر برای تمامی کاربران محلی، برقراری ارتباط صوتی یکطرفه بین دو کاربر و ارسال پیام هر کاربر برای کاربر مقصد به تعداد 256 کاربر را مهیا میکند. محموله دیگر این ماهواره، به حوزه تصویربرداری مربوط است که شرایطی فراهم میکند تا تصویربرداری پانکروماتیک با تفکیک مکانی 25 متر در ماهواره «ظفر-1» و تصویربرداری با تفکیک مکانی
16 متر در ماهواره «ظفر-2» ممکن شود.
به گفته معاون وزیر ارتباطات، ماهواره «ظفر-1» با ماموریتهای متعدد در مدار قرار خواهد گرفت. از کاربردهای این ماهواره میتوان مواردی مانند بهروزرسانی و تهیه نقشههای کاربری اراضی، پایش توسعه شهری، مرز پهنههای کشاورزی، پایش تغییرات در عرصههای طبیعی و جنگلی، پهنهبندی و پایش تغییرات دریاچههای دائمی و فصلی، شناسایی مناطق تخریب شده بعد از بحران در نواحی شهری و بهروزرسانی نقشههای ساختاری (شناسایی گسلها و چینها) را برشمرد؛ کاربردهایی که به توسعه کشاورزی در کشور کمک کرده و مدیریت هر چه مؤثرتر بحرانها صنعت و محیطزیست را امکانپذیر میکند.
پویش مردمی #صدای_ایران
پس از تحویل ماهواره ظفر به سازمان فضایی ایران، محمدجواد آذری جهرمی، وزیر ارتباطات در توییتی نوشت: «قرار است ماهواره ظفر در کنار ماموریتهای تحقیقاتی، یک پیام نیز مخابره کند. چه پیامی؟ هر چه شما بخواهید. لطفا با ثبتنام در (وبگاه) ZafarPlus.Ir یا شبکههای اجتماعی (#صدای_ایران) پیام خود را (حداکثر یک دقیقه) به ما بگویید. بهترینها از ظفر منتشر میشود!»
اهمیت سیاست شفافسازی در پرتاب
در میان خبرهایی که بهتازگی از سازمان فضایی ایران منتشر میشود، چرخش واضحی در سیاست اطلاعرسانی دیده میشود. در شرایطی که در سالهای اخیر اعلام دقیق مراحل پیشرفت در ساخت و تحویل ماهوارهها در کنار ارائه اطلاعات شفاف از کارکردها و مدت عملکرد و مکان پرتاب ماهوارهها، همه جزو اطلاعات محرمانه تلقی شده و از اعلام رسمی آنها پرهیز میشد، چند ماهی است شاهد تغییر این وضع هستیم. صدایی که اکنون از سازمان فضایی ایران شنیده میشود، مبتنی است بر تلاش برای اطلاعرسانی شفاف در مسیر تحقیقات فضایی کشور و اطلاعرسانی موفقیتها و ناکامیها به منظور آگاهسازی عمومی از دستاوردهای فناوری فضایی.
در سالهای اخیر، اهالی رسانه همواره از رویکرد سیاسی حاکم بر فرآیندهای اطلاعرسانی تحقیقات فضایی گلهمند بودهاند. چیزی که موجب میشد در غبار کشمکشهای سیاسی، موفقیتهای فضایی متخصصان ایرانی همواره سفید و سیاه جلوه داده شود؛ در چنین فضایی نقد سازنده برای کمک به هر چه موثرتر انجامشدن ماموریتها به درستی شکل نمیگرفت و دستاوردهای چشمگیر متخصصان فضایی نیز به خوبی حمایت و معرفی نمیشد. در جریان پرتاب ماهوارههای دوستی و پیام نیز سیاست اطلاعرسانی تا حدودی شفاف انجام شد، اما پس از عدم موفقیت در مراحل پایانی ماموریت، به نظر میرسید سناریویی برای مدیریت اطلاعرسانی درنظر گرفته نشده بود. همین شد که خبر عدم توفیق در مراحل پایانی آن دو پرتاب را نخست از بیگانگان شنیدیم. این بار اما در فرآیند پرتاب ماهواره ظفر به نظر میرسد قرار است مدیران برنامه فضایی ایران شفافتر از قبل عمل کنند و با نگاهی علمی، هر نوع دستاورد و ناکامی در پرتاب این ماهواره را بهطور شفاف با مردم در میان بگذارند؛ سیاستی که قطعا به باورپذیری موفقیتهای فناورانه کشور در دید عموم کمک خواهد کرد.