پاگشای بهار
سفره انداختن در هر مناسبتی از دیرباز بین ما ایرانیها مرسوم بوده است. خیلیها میگویند فلسفهاش شكرگزاری از خدا بابت نعمتهایی است كه درون سفره قرار داده میشود. سفره هفتسین یكی از این سفرههاست و سبزه یكی از اجزای اصلی آن. از چشم و همچشمی اینستاگرامی كه خیلیها این روزها درگیرش شدهاند و هر كسی سفره هفت سینش پر و پیمانتر باشد و سبزهاش عجیب و غریبتر كه بگذریم، شور و شوق آمدن نوروز به همین جزئیاتش است. خانمهای خانه خوب میدادند همین انداختن سفرهای كوچك و بیریا گوشه خانه كلی در حال و احوال اعضای خانواده تاثیر دارد و اصلا میشود گفت تقلا برای فراهم كردن هر سفره هفت سین خود خود زندگی است. اینجا قرار است نمونههایی از سبز كردن سبزه عید كه بعدتر هم میشود از آنها استفادههایی دیگر كرد را یاد بگیریم. یادتان باشد اگر این آموزشها به دردتان نخورد یا دوست داشتید به روش سالهای قبل سبزه بگذارید، حتما در حجم خیلی كم این كار را كنید. چون به هر حال غلات زیادی از این طریق هدر میرود و مشكلات زیستی هم همراه دارد. بیایید در همین رستاخیر طبیعت كمی بیشتر از قبل هوایش را داشته باشیم.
الهام فیروزبخت
آیا تو آن بذر دلخواهم هستی؟
اولین مرحله در كاشتن سبزه انتخاب بذر است. شما برای انتخاب بذر گزینههای زیادی پیش رو دارید. گندم، جو، عدس، ماش و تقریبا تمام بذرهای سبزیجات برای این كار مناسب هستند. هسته لیمو، پرتقال، خرما و دانه خرمالو از آن دست دانههایی هستند كه جدیدا برای كاشت سبزه استفاده میشوند كه البته نیاز به كمی تجربه دارد، به همین خاطر اگر از آن دسته افرادی هستید كه خیلی به این موضوع اهمیت میدهید كه سبزه سفره هفت سین باید كار دست خودتان باشد، بهتر است كنار سبز كردن این هستهها، كمی هم از همان همیشگیتان كه قلقش دستتان آمده، سبز كنید. اما هر كدام از این بذرها زمانی برای خیس و زمانی طلایی برای جوانه زدن و رشد كردن نیاز دارند.
بهترین زمان كاشت دانه گندم: ۲۰ اسفند
بهترین زمان كاشت دانه عدس: ۱۵ اسفند
بهترین زمان كاشت دانه ماش: ۱۸ اسفند
بهترین زمان كاشت دانه شاهی: ۲۲ اسفند
بهترین زمان كاشت دانه شنبلیله: ۱۶ اسفند
بهترین زمان كاشت دانه خرفه: ۲۲ اسفند
بهترین زمان كاشت دانه ارزن: ۱۶ اسفند
مراحل بعدی را چطور پیش ببریم؟
از مرحله انتخاب بذر كه گذشتید حالا از فهرست بالا ببینید زمان طلاییاش گذشته یا هنوز وقت دارید. برای یك ظرف كوچك 50 گرم بذر كافی است. سپس بذر را در مقداری آب خیسانده و در این مدت چند بار آب داخل ظرف را عوض كنید تا بذر شما ترش نشود یا به اصطلاح نگندد. بعد از چند روز جوانهها سر و كلهشان پیدا میشود. حالا باید بذرها را خیلی با احتیاط به یك پارچه كه حتما نخی باشد منتقل كنید. توجه داشته باشید پارچه نه زیاد ضخیم باشد كه هوا به بذرها نرسد و خراب شوند، نه خیلی نازك باشد كه جوانهها در معرض هوا خشك شوند. چند روزی باید پارچه را مرطوب نگهدارید تا این جوانههای نوپا از آب و گل دربیایند و سبز شوند. حرفهایها و آنهایی كه در دانه سبز كردن استاد شدهاند دیگر دانهها را به پارچه منتقل نمیكنند. تنها یك پارچه نخی روی بذرهای جوانه زده میكشند و با اسپری پارچه را مرطوب نگه میدارند. بعد از چند روز نگاهی به جوانهها بیندازید. سبز شدهاند؟ به شما تبریك میگوییم. سبز شدن جوانهها نشان از این دارد كه شما خیلی خوب توانستهاید از آنها نگهداری كنید و بذرها را به مرحله رشد رساندهاید. حالا وقت آن است كه بذرها را به یك جای مناسب منتقل كنید. بهترین ظرف برای سبزه ظرف سفالی است، اما اگر این جنس ظروف دم دستتان ندارید از ظروف چینی هم میتوانید استفاده كنید. پارچهها را از روی بذرها برندارید و مرطوب نگهش دارید تا جوانهها جایشان را به برگهای تر و تازه بدهند.
كدام ایده از همه خلاقانهتر است؟
خیلیها شكل و شمایل سبزه را به همان صورت سنتیاش میپسندند. یعنی سبزهای گرد در یك ظرف معمولی سفالی! اما خیلی از خانمها با آزمون و خطای بسیار بالاخره توانستهاند روی هر سطحی چیزی بكارند و بگذارند وسط سفره هفت سین. كاشتن سبزه درون و بیرون پوسته تخممرغ، كشیدن بذر روی كوزه، استفاده از ظروف خاصی مثل فنجان، قوریهای گل قرمزی قدیمی و آنهایی كه یك طرفش تنگ ماهی است و در قسمت دیگرش میشود سبزه كاشت و هزاران هزار ایده دیگر كه این روزها نمونهاش را در فضای مجازی كم نمیبینیم. اما بد نیست بدانید اگر میخواهید روی سطوحی مثل كوزه یا ظروف سفالی دیگر سبزه سبز كنید باید حتما از دانههایی استفاده كنید كه بعد از خیساندن كمی لعابدار میشوند. برای این كار باید روی سطح مورد نظرتان یك پارچه سراسری و البته خیلی نازك (مثل جوراب نازك زنانه) بكشید و روی آن از دانههایی كه بعد از خیسانده شدن كمی لعابدار شدهاند، استفاده كنید. مثلا بذر خاكشیر برای این كار بهترین گزینه است. یادتان باشد كه این كار را اگر روی ظروف سفالی انجام دهید بهتر است. چرا كه سفال آب را به خودش جذب كرده و كم كم در اختیار بذر و جوانهها قرار میدهد. بد نیست این را هم در مورد سبزههای روی كوزه سبز شده بدانید كه این روش ریشه در سنتهای شهر یزد دارد. زرتشتیان یزد در گذشته روی كوزههای سفالی تره تیزك كه در زبان خود به آن ششه میگویند سبز میكردند.
چطور زحمتمان را هدر ندهیم؟
اول اینكه اگر تا به حال سبزه نكاشتهاید و در این زمینه آماتور هستید دور عدس را خط بكشید. عدس دانه حساسی است و احتمال اینكه برای بار اول سبزه درست و حسابی به شما ندهد زیاد است. بهتر است سراغ دانههای مقاوم بروید. دانههایی مثل گندم و ماش مقاومتر و برای مبتدیها مناسبتر هستند. میتوانید با حفظ رطوبت، سبزهها را تا بعد از تعطیلات نوروز هم نگهداری كنید. بعد از تعطیلات هم آنها را از ظرف خارج كرده و در خاك بكارید و بسته به نوع بذر بعد از یك تا دو ماه یا بیشتر محصولی مثل ماش یا نخود و... داشته باشید. در مدت تعطیلات نوروز نور را از سبزهها دریغ نكنید. بهترین نور، نور غیر مستقیم است. سبزهها روزانه یك تا دو ساعت به هوای آزاد نیاز دارند، آنها را روی بالكن بگذارید، اما دور از تابش مستقیم خورشید. سبزه گندم قابل هرس است. پس میتوانید تا مدتها با شرایط بالا سبز نگهش دارید تا در موقعیتی مناسب به خاك منتقلش كنید.
هر دانه چقدر باید خیس بخورد؟
دانه گندم: ۲ تا ۳ روز
دانه عدس: ۳ تا ۵ روز
دانه شنبلیله: ۳ تا ۴ روز
دانه یونجه: ۵ تا ۶ روز
دانه ماش: ۳ تا ۵ روز
دانه سویا: ۳ تا ۵ روز
دانه تربچه: ۴ تا ۵ روز
دانه كنجد: ۱ تا ۲ روز
دانه نخود: ۳ تا ۴ روز
دانه آفتاب گردان: ۱ تا ۲ روز
كدام بذرها دقیقه نودی هستند؟
اگر دستتان خیس بود و بذر گیاه خرفه و شاهی را كف دستتان گذاشتید و جوانه زد خیلی تعجب نكنید. این دو بذر فقط به كمی رطوبت احتیاج دارند تا سبز شوند. اینها بذرهای دقیقه نودی هستند كه اگر هر اتفاقی برای سبزه عیدتان افتاد یا وقت نكردید سبزه بگذارید، به فریادتان خواهند رسید. بذر یونجه هم در همین گروه دستهبندی میشود. این بذرها در عرض دو و در نهایت سه روز جوانه میزنند و اتفاقا گیاهان ماندگاری هم هستند. شاید تا به حال به سبز كردن بذر ارزن فكر هم نكرده باشید، اما اگر تنها سه روز به تحویل سال نو مانده و شما هنوز برای اولین سین سفره هفت سینتان فكری نكردهاید، خوراك قناریها میتواند كمكتان كند.
كدام سبزهها را میتوانیم به خاك منتقل كنیم؟
تقریبا تمام سبزهها این خاصیت را دارند. اما بذر سبزیجات برای این كار مناسبتر است. چرا كه بعد از پایان تعطیلات و برچیده شدن بساط سفره هفت سین میتوانید آنها را به خاك منتقل كرده و جلوی نور مستقیم خورشید بگذارید تا سبزی كنار غذایتان را تامین كنید. البته این سبزهها بعد از انتقال به خاك به نگهداری خاصی نیاز دارند كه میتوانید با یك جست و جوی اینترنتی ساده روشهای آن را بخوانید و اجرا كنید، اما یكی دیگر از این بذرها كه بعدها میتواند تبدیل به یك درخت در حیاط خانهتان شود هسته لیمو، پرتقال یا نارنج است. این هستهها ده تا 20 روز طول میكشد تا سبز شوند. برای این كار باید آنها را ۲۴ ساعت داخل آب قرار دهید و بعد پوست نازك هسته را با دقت بكنید، طوری كه به مغز دانه آسیبی نرسد. سپس مغز مركبات را داخل آب قرار دهید تا خشك نشوند. هستههای پوست كنده را با دقت و مرتب روی خاك گلدان بریزید و با سنگهای كوچك روی آنها را بپوشانید. دو روز اول حتما روی خاك را پلاستیك بكشید و چندبار با اسپری به آن آب دهید. در روزهای دیگر هم آبدهی با اسپری را فراموش نكنید، البته به صورتی كه دانهها كاملا خیس نشوند. به مرور تخمها سبز میشوند و از لابهلای سنگها بیرون میآیند و تبدیل به نهالهای سبز میشوند. نهالهای دو ماهه را میتوانید در گلدان یا باغچه بكارید. این سبزه زیباترین و چشم نوازترین سبزه است، بهخصوص هسته لیمو كه برگهای بسیار خوش عطری هم دارد.
یك ترفند
اگر خیلی حوصله سر و سامان دادن و نگهداری لحظه به لحظه از سبزه عید را ندارید یا اگر آدم فراموشكاری هستید و یادتان میرود به موقع به گیاهتان آب برسانید، میتوانید برای آبیاری از خاك ژلهای استفاده كنید. این دانههای ژلهای پلیمری هستند و خیلی دیر رطوبتشان را از دست میدهند. كافی است خاك را با یك لیوان آب به مدت ۱۲ ساعت خیس و بعد آن را آبكشی كنید. بعدتر بذر مورد نظرتان را بدون اینكه از قبل آنها را خیسانده باشید روی این خاكهای ژلهای بپاشید و دوباره روی این بذرها را خاك ژله بریزید، كمی آب رویشان اسپری كنید و یك نایلون روی ظرف بكشید. تا جوانهها سر و كلهشان پیدا شود روزی یك بار روی خاكها را با آب اسپری كنید.
سبزه قرمز؟ مگه داریم؟
یك عدد چغندر لبویی سالم را كه ریشههایش بریده نشده، شسته و در یك كیسه نایلونی بگذارید و سر آن را گره بزنید. این كار برای ریشهزایی سریعتر لبو است. روی كیسه یكی دو سوراخ ایجاد كنید تا لبو بتواند نفس بكشد. بعد آن را در دمای اتاق قرار دهید. چغندر بعد از چند روز شروع به جوانه زدن میكند. وقتی ریشه زد، آن را داخل یك ظرف آب بگذارید. تصور كنید چقدر این ریشهها میتوانند زیبا و متفاوت باشند؟ پس بهتر است برای نمایان شدن این همه زیبایی از همان ابتدا یك تنگ شیشهای بلند انتخاب كنید، طوری كه دهانهاش متناسب با قطر میوه باشد. میتوانید هر ۱۵ روز یك بار برحسب بزرگی گلدان به اندازه نوك قاشق چایخوری از كودهای آپارتمانی (پودری یا مایع) برای قویتر شدن برگها استفاده كنید. یك ماه كه بگذرد شما یك سبزه ایستاده زیبا با برگهای پرپشت و البته ریشههایی قرمز دارید. امسال كه گذشت و این سبزه به سفره هفت سینتان نمیرسد ولی چه اشكالی دارد برای عوض كردن حال و هوای خانه لبو سبز كنید؟ مخصوصا حالا كه خیلیها فكرشان درگیر ویروس تازه وارد كروناست و نوروز و تعطیلات و بسیاری از برنامهریزیها را بههم ریخته است. مطمئن شوید برگهای این سبزه خاص زیبایی منحصر به فردی به خانهتان میبخشد و تا چهار ماه هم ماندگاری دارد. فراموش نكنید مثل همیشه گلدان را باید در نور مناسب قرار دهید. درصورت كدر شدن آب گلدان هر دو سه روز یكبار آب آن را عوض كنید.