امروز آخرین جلسه علنی مجلس شورای اسلامی در دوره دهم برگزار میشود و قرار است 7 خرداد،نمایندگان دوره بعدی، فعالیت خود را آغاز کنند. انتخابات مجلس دهم سال 94 در شرایطی شکل گرفت که برجام تازه تصویب شده بود و در آن فضا مردم دست به انتخاب زدند. اما فضا در سالهای گذشته تا حدود زیادی تغییر کرد و مطالبات اجتماعی به سمت و سوی دیگری رفت.
در این بین خیلیها معتقدند مجلس دهم نتوانست خود را آنچنان که باید و شاید با مطالبات جامعه همسو کند، اما عدهای نیز تاکید دارند در شرایطی که کشور تحت فشار تحریمهاست و دولت با مشکلات فراوانی روبهروست، اقدامات مجلس نقش مهمی در حرکت کشور داشته است. امروز همزمان با آخرین روز فعالیت مجلسی که با شعار امید شکل گرفت، مروری بر برخی اخبار و حاشیههای این دوره مجلس انداختهایم. همچنین در گفتوگو با دو نماینده فعلی و دو نماینده ادوار، عملکرد مجلس را بررسی کردهایم.
روایت رئیس مجلس از اقدامات قابل توجه این دورههیچ مجلسی به اندازه مجلس دهم به دانشبنیانها توجه نكرد، در همین چهار سال مجلس از صندوق توسعه ملی، مبلغ قابل توجهی را برای شركتهای دانشبنیان در نظر گرفت.
قانون ارزش افزوده قانون بسیار مهمی است. این قانون مشكلاتی داشت و برای بخشی از صنوف مساله داشت كه تجدید نظر شد. قانون صندوق مكانیزه نیز از جمله دستاوردهای مجلس دهم بود.
۸۵۱۶ گزارش در دیوان محاسبات رسیدگی شده است كه مساله حقوقی و نجومی از جمله این گزارشات است كه حقوق صد هزار مدیر بررسی شد و گزارش رسمی داده شد و آنهایی كه اضافه دریافت كرده بودند را برگرداند؛ ۳۲۸۵ پرونده به دادسرا رفته كه در نتیجه آن به صورت كلان ۵۰ هزار میلیارد تومان و ۴ میلیارد دلار به خزانه صندوق توسعه ملی برگشت داده شد.قانون حداكثر استفاده از توان تولیدی و خدمات كشور و حمایت از كالای ایران نیز از مواردی بود كه مجلس آن را تصویب و اصلاح كرد، بنابراین شرایط را برای ورود هر كالای خارجی سخت كردیم.قانون حمایت از توسعه صنایع پایین دستی نفت و میعانات گازی با استفاده از سرمایهگذاری مردمی از دیگر عملكردهای مجلس دهم است. این مصوبه به این معنا بود كه هر تعداد افرادی كه منابع محدودی دارند بتوانند در بخش نفت سرمایهگذاری كنند یعنی این را از انحصار درآوردیم.
قانون حمایت از توسعه و ایجاد اشتغال پایدار در مناطق روستایی و عشایری یكی از قانونهای به شدت جذاب مجلس دهم بود. در همین ارتباط اجازه داده شد یك میلیارد از صندوق توسعه برای این بخش اختصاص یابد و وام ۴ درصد به افراد بدهند تا در حاشیه روستا سرمایهگذاری كنند.یكی از مشكلات موجود موسسات اعتباری بود و چندین میلیون مردم گرفتار مسائل مالی شدند، مجلس به این مساله ورود كرد و جلسه غیر علنی و علنی برای آن برگزار و آن را مهار كرد.
مصوبه خوب و شجاعانهنمایندگان مجلس دهم پس از ترور سردار سپهبد شهید حاجقاسم سلیمانی به دست رژیم آمریكا، طرحی سه فوریتی برای اقدام متقابل در برابر جنایات آمریكا ارائه كردند. بر اساس این طرح دویست میلیون یورو از صندوق توسعه ملی در جهت تامین مخارج دفاعی نیروی قدس سپاه پاسداران انقلاب اسلامی اختصاص داده شد.
با توجه به سه فوریتی بودن این طرح، اعضای شورای نگهبان در حضور آیتا... جنتی و سه فقیه دیگر شورای نگهبان به همراه سه عضو حقوقدان این شورا بلافاصله در مجلس تشكیل جلسه دادند و ضمن بررسی این مصوبه مجلس، آن را به اتفاق آرا تایید كردند.
این برای اولین بار در طول ادوار دهگانه مجلس پس از انقلاب اسلامی بود كه طرحی سه فوریتی در صحن مجلس تصویب شد. این طرح با ۲۷۰ امضا و با مشاركت هر سه فراكسیون اصلی مجلس طراحی شده بود.
حضرت آیتا... خامنهای طی سخنانی این مصوبه مجلس شورای اسلامی را خوب و شجاعانه خواندند و از آن قدردانی كردند.
طرحها و لوایح باقیماندهرسیدگی به لایحه جامع انتخابات و اصلاح موادی از قانون انتخابات از مهمترین موضوعاتی است که همواره بر ضرورت تصویب آن تاکید شدهاست. در این دوره از مجلس در یکی دو مقطع اصلاح موادی از قانون انتخابات در دستور کار قرار گرفت اما هر بار به مواردی پرداختهشد که با مخالفت شورای نگهبان روبهرو شد. مثلا در یک مقطع نمایندگان به استانی شدن انتخابات پرداختند که شورای نگهبان با آن مخالفت کرد. در روزهای اخیر هم نمایندگان به مواردی همچون روند بررسی صلاحیتها در شورای نگهبان پرداختند که باز هم مورد ایراد این شورا قرار گرفت. آیتا... جنتی ابراز امیدواری کرد در مجلس آینده به صورت کارشناسی به این قانون پرداخته شود. اصلاح نظامی بانکی، دائمی کردن مدیریت خدمات کشوری، مالیات بر عایدی سرمایه و ... از دیگر مواردی است که از مدتها قبل مطرح شده اما به سرانجام نرسیدهاند و در مجلس آینده باید در اولویت قرار گیرند.
آمار قانونگذاریدر دوره دهم مجلس شورای اسلامی ۷۱۶ طرح و لایحه برای بررسی ارائه شد كه از این تعداد ۴۸۳ مورد طرح، ۲۲۱ مورد لایحه و ۱۲ مورد طرح شورای عالی استانها بوده؛ در نهایت ۱۷۵ قانون تصویب و برای اجرا به دولت ابلاغ شد كه ۶۹ مورد طرح و ۱۰۶ مورد مربوط به لوایح دولت است.
میزان تصویب قوانین در 10 دوره مجلس به این ترتیب است: دوره اول ۳۸۴، دوم ۳۲۳، سوم ۲۳۶، چهارم ۳۴۹، پنجم ۳۶۱، ششم ۳۹۸، هفتم ۳۴۱، هشتم ۳۵۲، نهم ۲۰۹ و دهم ۱۷۵ قانون.
۱۰ هزار تذكر به رئیسجمهور، وزرا و دستگاههای مختلف و 3000 سؤال از وزرا؛ پنج سؤال از رئیسجمهور و ۶ استیضاح مطرح شد كه در ۲ استیضاح به افراد رأی عدم اعتماد داده شد.
۶۳ بار مسؤولان به مجلس احضار شده و در جلسه علنی از آنها توضیح خواسته شد.كمیسیونهای تخصصی مجلس ۱۸۱۸ جلسه نظارتی داشتند، ۱۳۳ نماینده در ۷۳ مجمع و هیأت ملی ناظر هستند و ۲۷۹ نماینده در هیأتها و شوراهای استانی، ۱۶۰۰ گزارش نظارتی دادهاند.
حاشیههای مجلسمشاجره لفظی محمدباسط درازهی، نماینده سراوان با یكی از كارمندان گمرك برای ملاقات با رئیس گمرك، یكی از خبرهای حاشیهساز در این دوره مجلس بود كه بازتابهای آن چند روز ادامه داشت.
از دیگر اخبار حاشیهای مجلس، باز شدن پای دو نماینده به پرونده فساد خودرویی بود كه دیروز هم حكم این دو نماینده صادر شد. بر این اساس محمد عزیزی نماینده ابهر و فریدون احمدی نماینده زنجان كه چندی پیش به اتهام اختلال در بازار خودرو بازداشت شده بودند هر كدام دیروز به 61 ماه حبس تعزیری محكوم شدند.
ابتلای علی لاریجانی و چند نماینده دیگر به كرونا از دیگر اخباری بود كه این روزها در رسانهها منتشر میشد. لاریجانی به دلیل ابتلا به بیماری حدود یك ماه از فضای مجلس دور بود. یكی دیگر از حواشی سلفی گرفتن نمایندگان با فدریكا موگرینی، مسؤول سیاست خارجی وقت اتحادیه اروپا كه برای مراسم تلحیف ریاستجمهوری به مجلس آمده بود. رد صلاحیت 75 نماینده مجلس دهم برای انتخابات مجلس یازدهم نیز از دیگر اخبار مرتبط با مجلس دهم است.
حمله داعش
17 خرداد 96، 4 تروریست در قالب مراجعهكننده از در عمومی وارد راهروی مجلس شدند كه از همان ابتدا با شروع تیراندازی نیروهای سپاه وارد عمل شدند. در این حادثه تروریستی كه چند ساعتی به طول انجامید 11 نفر در مجلس به شهادت رسیدند.
پس از این حادثه تدابیر امنیتی در مجلس شدیدتر شد و علاوه بر دیواركشی بیرون ساختمان مجلس در ضلع شمال شرقی و شمال غربی پارلمان، خیابان مردم كه محل تردد جنوب به شمال از ضلع شرقی ساختمان مجلس بود برای عموم مسدود شد و سیستم امنیتی داخل مجلس نیز قدری تغییر كرد.
مجلس دهم، مجلس عقلا بود
غلامعلی جعفرزاده ایمنآبادی، نماینده مجلس دهمهمزمان با پایان مجلس دهم، عملکرد این دوره از مجلس شورای اسلامی را باید به صورت منصفانه در بوته نقد قرار داد. ممکن است به بعضی اقدامات این مجلس همچون هر دوره دیگری نقد وارد باشد، اما مجلس دهم از نقاط قوت زیادی برخوردار بود که آن را میان سایر دورهها شاخص میکند. البته کسانی هم ممکن است انتقاداتی داشته باشند، اما از آنها باید پرسید به دنبال چه چیزی بودند که مجلس دهم انجام نداد. مجلس دهم در شرایطی فعالیت کرد که کشور با شرایط ویژه و تحریمهای ناجوانمردانه و ظالمانه آمریکا روبهرو بود و این مجلس با مدیریت آقای لاریجانی در حد وسع و توان خودش تلاش کرد از مشکلات کشور بکاهد. بخش اعظمی از انتقادات نسبت به عملکرد مجلس دهم، دلسوزانه نیست. حتی بخشی از انتقادات آنقدر دور از انصاف است که نه تنها مجلس بلکه نظام را نیز تخریب میکند. مجلس رکن نظام و یکی از قوای سهگانه است و نباید دست به تخریب آن زد. اما متاسفانه جناحبندیهای سیاسی باعث میشود عدهای، نقدهای دور از انصاف به عملکرد مجلس وارد کنند. برخی نیز تصور میکنند برای اینکه جایگاه خود را بالا ببرند باید از جای دیگر انتقاد کنند؛ اما تخریب، جایگاه هیچ کسی را بالا نمیبرد. آمار و ارقام مشخص است و بر اساس همین آمار، مجلس دهم یکی از موفقترین مجالس بوده است.
هر مجلسی را باید با توجه به زمان و شرایط خود سنجید و اکنون پس از روی کار آمدن مجلس یازدهم با توجه به مشابهت زمانی این دو دوره مجلس، بهتر میتوان درباره عملکرد مجلس دهم قضاوت کرد. به اعتقاد من با محدودیتها و امکانات موجود و با مجموعه شرایط حاکم بر کشور، مجلس دهم یکی از موفقترین مجالس بود.
مجلس دهم توانست بدون نفت، کشور را مدیریت کند. این واقعیات را باید به مردم گفت. بدون نفت، بدون پول و در سختترین شرایط تحریمی، هر سال در موعد مقرر بودجه را بررسی کرد، کنار دولت ایستاد و با دولت همکاری کرد تا کشور پیش برود.
بعضی فقط به دنبال این بودند که مجلس، دولت را تحت فشار قرار دهد و کل کشور را فلج کند، اما این که راه حل مشکلات نیست. مدیریت عقلانی آقای لاریجانی در اداره کشور در تاریخ ثبت خواهد شد. تاریخ ثبت خواهد کرد که مدیریت عاقلانه و به دور از احساس و به دور از مسائل سیاسی و جناحی که به فکر مصالح کشور و منافع ملی بود چطور توانست در عبور کشور از این شرایط سخت کمک کند. قضاوت درباره این موارد بعدها راحتتر خواهد بود و تاریخ همه چیز را روشن خواهد کرد. افرادی معتقد بودند مجلس باید دولت را تحت فشار قرار میداد، اما آقای لاریجانی و مجلس دهم با چنین رویکردی مخالف و مجلس دهم مجلس عقلا بود.
با همه این اوصاف، این دوره از مجلس هم تمام شد، اما کارنامهاش موجود است و اگر کسی بخواهد قضاوت منصفانهای داشته باشد باید با استفاده از آمار و ارقام و شرایط موجود این کار را انجام دهد.
ما برای مجلس یازدهم هم که از هفته آینده فعالیت خود را آغاز میکند آرزوی موفقیت داریم، زیرا موفقیت آنها به منزله موفقیت کشور و نظام جمهوری اسلامی ایران است.
مجلس دهم، غیر متخصص بود
الهام امینزاده، نماینده ادوار مجلس در مجلس فعلی تقریبا یک مقدار کمبود حوزه تخصصگرایی را شاهد بودیم. البته صداهای بلند و زیادی از مجلس به گوش میرسید اما این صدا بیشتر صنفی، جناحی و سیاسی بود. انتظار این بود که مجلس همنوا با مشکلات مردم در راستای نیازهای ملی نقشآفرینی کند ولی متاسفانه بیشتر شاهد اختلافات و درگیریهای سیاسی بودیم. انتظار این بود که استیضاحها و سوالات به کارآمدتر شدن دولت منتهی شود اما در عمل شاهد بودیم که این استیضاحها و سوالات جنبههای فردی میان نمایندگان و وزیران پیدا میکرد. با توجه به عدم تخصص و توجه کافی از سوی نمایندگان مجلس باید گفت که این دوره را باید فعالیت مجلس غیر متخصص دانست. ما در کمیسیون خیلی نمیدیدیم که از حوزه تخصصی به مباحث قانونی و نظارتی ورود پیدا کنند.
علاوه بر عدم تخصص، درگیر نشدن با مطالبات واقعی مردم یکی دیگر از مشکلات این مردم بود. گویی نمایندگان مجلس جدا از عامه مردم بودند. مثلا در حوزه بنزین چرا مجلس نباید در فرایند تصمیمگیری قرار میگرفت و از آن مطلع میشد. حداقل اگر دولت میخواست در این زمینه حرفش را به گوش مردم برساند بهتر بود از طریق نمایندگان ورود میکرد. نمایندگان در این زمینه مطالبهگری هم نکردند. این اتفاق فاصله بین مجلس و مردم را نشان داد. اگر قائلیم به این مساله که مجلس در راس امور است باید نمایندگان آن کارآمد و متخصص باشند. همچنین نمایندگان نباید منافع جناحی و شخصی خود را به منافع مردم ترجیح بدهند.
مجلسی تحتتاثیر مطالبات دولت
غلامرضا مصباحی مقدم، نماینده ادوار مجلسدر دوره عملکرد مجلس دهم با مجلس و دولتی مواجه بودیم که هر دو بهشدت دچار ضعف بودند. مجلس ضعیف شکل گرفت چرا که تحت تاثیر مطالبات دولت و تاثیرگذاری آن بوجود آمد. اصولا مجلسهایی که تحت تاثیر دولت شکل میگیرند قوی نیستند و نمیتوانند قدرت را مهار و کنترل کنند. معتقدم که کشور را میشد خیلی بهتر از آن چیزی که هست حتی در شرایط تحریمی اداره کرد چون از نظر نیروی انسانی کارآمد و از نظر ظرفیتها و امکانات و موقعیت جغرافیایی و منطقه و همچنین منابع طبیعی و انرژی شرایط ویژهای داریم. یک مجلس کارآمد و توانا میتواند با قانونگذاریها و طرحهایی که ارائه میکند، دولت را هدایت کند و از سویی دیگر نمایندگان با نظارتهای خود باید این مهم را دنبال کنند.
ما شاهد نظارت قوی نبودیم و مجلس میتوانست با نظارتها، بازخواست و مطالبهگری به دولت جهت دهد. مجلس گرچه از وزیران و رئیسجمهور سوال کرد و حتی استیضاحهایی در این مجلس انجام شد، اما استیضاحها خوب به نتیجه نرسید و شاهد این بودیم وزیری که مورد استیضاح قرار گرفت مجددا در قدرت تثبیت شد. بعضی از استیضاحها به نظر میرسد نوعی معامله سیاسی است نه یک اقدام کارآمد و تاثیرگذار. عملکرد برخی از فراکسیونها هم نیازمند بررسی است. فراکسیون امید شاید ضعیفترین نقش را در تمام ادوار مجلس ایفا کردند. 30 نماینده تهران هم عضو این فراکسیون بودند و انتظار این بود که رفتار نمایندگان تهران مجلس را تحتتاثیر قرار بدهد. آنها اما چنین هنری نداشتند و چنین توانایی از خود نشان ندادند.
مجلس در حل مشکلات کشور، ناتوان بود
سهیلا جلودارزاده، نماینده مجلس دهم:
به نظر میرسید با توجه به اینکه ارتقای مدرک تحصیلی برای داوطلبین نمایندگی مجلس مصوب شد مجلس کارشناسیتر بشود اما از آنجایی که مشکلات و مسائل کشور ما زیاد ناشی از نبود برنامهریزی کارشناسانه نبود، بدنه مجلس در حل مشکلات موجود کشور ناتوان بوده است. شاید اگر ترکیب متوازنتری میان مدرک تحصیلی و تجربه برقرار میبود، میتوانستیم راهحلها را بهتر پیدا کنیم.
در بعد نظارتی، سنت بدی ایجاد شده که تعدادی از نمایندگان، آدم بعضی از نهادها و وزارتخانهها میشوند و چیزی جز حل مشکل آن مجموعهها برایشان مطرح نیست. البته میتوان به وجود یک تعامل و رابطه خوب میان دولت و مجلس که کارساز باشد امید بست ولی به طور معمول چنین اتفاقی نمیافتد.
ضعف مجلس دهم به لحاظ نظارت بود نه قانونگذاری
محمدمهدی زاهدی
رئیس کمیسیون آموزش مجلس
بحث مجلس ضعیف چندان ارتباطی به مصوبات ندارد. تصویب قوانین در مجلس اجتنابناپذیر است و در هر دورهای نمایندگان مصوباتی دارند و براساس وظایف قانونی خود عمل میکنند آنچه مهم است بحث نظارتی مجلس است. به اعتقاد من مجلس در حوزه نظارت ضعیف عمل کرد. به هر صورت شاهد عملکرد ضعیف برخی از وزیران بودیم و بارها اتفاق میافتاد که میخواستیم وزیری را استیضاح کنیم و حتی نامه مربوط به اسیتضاح را مینوشتیم اما وقتی این نامه به صحن میآمد با لابیگریهای پشت صحنه، استیضاح صورت نمیگرفت. گذشته از این برخی از استیضاحها هم به معنای حرفهای و تخصصی آن نبود بلکه ناشی از مطالبات برخی از نمایندگان از وزیر مربوطه و در حد درخواست برای جابجایی و تغییر برخی از مدیران در آن وزارتخانه بود. یکی از موضوعات بحث سوال از رئیس جمهور در حوزه مباحث اقتصادی بود که باید یک چهارم از نمایندگان امضا میکردند. سه بار ما امضا جمع کردیم اما بعد امضاکنندگان امضای خود را پس گرفتند تا اینکه در نهایت با هزار قسم و آیه توانستیم امضا جمع کنیم.
مجلس دهم در تصویب برخی لوایح کوتاهی داشت و برخی از توقعات انقلابی را برآورده نکرد. زمانی که ترامپ برجام را پاره کرد ما انتظار داشتیم که مجلس کاری انقلابی براساس و چارچوب اقتصاد مقاومتی و بهرهگیری از توانمندی نیروهای داخلی کشور صورت دهد اما از یک طرف دولت به سمت و سوی اروپا رفت و یک سال و اندی این رویه ادامه داشت و مجلس هم بی تفاوت و صرفا نظارهگر بود. البته برخی از ما به دولت تذکر میدادیم که این راه درستی نیست اما در عین حال شاهد واکنش فعالانه مجلس نبودیم. چون موضعگیریهای برخی از نمایندگان بیشتر جناحی بود تا منطبق بر منافع ملی. از سویی دیگر ترامپ ایران را تحریم کرده و نمایندگان و سفیران سایر کشورها هم از هر روزنه برای شناسایی نقاط قابل تحریم کشورمان استفاده میکنند و در چنین شرایطی تصویب اف.ای.تی.اف حتما به صلاح کشور نیست. در این حوزه ما البته از دوستان اصلاحطلب و فراکسیون مستقلین گلایه داریم که از این موضوع دفاع کردند. یا در مورد قانون مبارزه با تروریسم و پالرمو هم دقت کافی صورت نگرفت.