در شبهایی كه با تلسكوپ عازم روستاها و مناطق كویری و كوهستانی میشوم، بسیاری از علاقهمندان از من میپرسند: آن ستاره پرنوری كه خیلی وقتها قبل از طلوع آفتاب در آسمان دیده میشود، اسمش چیست؟ پاسخ این سوال خیلی سخت نیست؛ بیشتر مواقع منظور آنها سیاره زهره است. ونوس و ناهید، اسامی دیگر همین سیارهاند. زهره بهقدری درخشان است كه كمتر كسی ممكن است متوجه حضورش در آسمان بشود، اما چند ثانیه خیره و محو تماشایش نشود. فروغ سحرانگیزش همیشه الهامبخش شعرا و نویسندگان بوده است؛ چنانكه حضرت حافظ در وصف شیوایی سخن خود از زهره وام میگیرد و در غزلی میفرماید:
ز چنگ زهره شنیدم كه صبحدم میگفت
غلام حافظ خوشلهجه خوشآوازم
و در جایی دیگر چنان مدهوش درخشش زهره میشود كه میفرماید:
در آسمان نه عجب گر به گفته حافظ
سرود زهره به رقص آورد مسیحا را
سیاره زهره پس از ماه و خورشید درخشانترین جرمی است كه میتوان در آسمان شب دید. ما همواره زهره را یكی دو ساعت پیش از طلوع خورشید یا قبل از غروب خورشید میتوانیم بر فراز افق در همان جهتی كه خورشید تازه غروب كرده یا قرار است طلوع كند با چشم غیرمسلح پیدایش كنیم. اما گاهی ممكن است آن جرم درخشانی كه در شامگاه یا سحرگاه دیده میشود، سیاره مشتری باشد. این سیاره پس از خورشید و ماه و زهره، درخشانترین جرمی است كه در آسمان شب دیده میشود. آن قدر كه فردوسی در توصیف زیبایی بصری كاخی در نگاه فریدون، چنین میسراید:
فروزنده چون مشتری بر سپهر
همه جای شادی و آرام و مهر
این هفته اگر سحرخیز باشید، میتوان دو سیاره زهره و مشتری را پس از اذان صبح، حوالی ساعات 6 تا 6 و 30 دقیقه در افق مشرق همچون دو نگین درخشان در بین ستارههای كمنورتر زمینه آسمان با چشم غیرمسلح تشخیص دهید تا زیبایی توصیفی را كه حافظ و فردوسی در مورد آنها داشتهاند بهتر دریابید.
اما فردا صبح یكشنبه دوم دی 97 یك موقعیت كمنظیر هم وجود دارد و آن فرصت دیدار با عطارد به كمك موقعیت سیاره مشتری است. سیاره عطارد كوچكترین سیاره و نزدیكترین سیاره منظومه شمسی به خورشید است. نهتنها درخشندگی برجسته و متمایزی نسبت به ستارهها ندارد، همیشه با اختلاف زمانی كوتاه قبل از برآمدن خورشید طلوع میكند و معمولا بلافاصله پس از خورشید در افق مغرب غروب میكند و از این رو تشخیص آن در آسمان برای منجمان نیز گاهی دشوار میشود. عطارد بسیار سریع در بین ستارهها جابهجا میشود و در اساطیر یونان باستان پیك بادپای خدایان و دبیر افلاك بوده است. حافظ در توصیف شاه شجاع صفتی از عطارد را برای او برمیشمارد و میفرماید:
ای كه انشاء عطارد صفت شوكت توست
عقل كل چاكر طغراكش دیوان تو باد
فردا صبح میتوانید منظره بالا را برفراز افق مشرق از زهره و مشتری و عطارد ببینید. این سه حتی در آسمان دودگرفته شهرهایی چون تهران و كرج و اصفهان نیز دیده میشود. عطارد در فاصلهای بسیار كم در سمت چپ مشتری همچون ستارهای كمفروغ دیده میشود. اگر این هفته هر روز صبح موقعیت این سه سیاره را نسبت به هم و نسبت به ستارههای دیگر در زمینه آسمان زیر نظر بگیرید، خواهید دید كه چطور در زمینه آسمان جابهجا میشود.