انتشار تصاویری از قلع و قمع درختان در ارسباران واکنش های دوستداران محیط زیست را بهدنبال داشته است
هجوم تبرها به ارسباران
زمستان، فصل خواب و آرامش درختان است؛ اما برای درختان مثمر و غیرمثمر منطقه ارسباران آذربایجان شرقی دستکم امسال اینگونه نبود... درست در گرماگرم زوزه دلهرهآور بادهای سرد پاییزی که جای خود را به سوز روزهای خیس و برفی زمستان می داد، اصوات دلخراش و نگرانکننده دیگری هم از ارسباران در فضا پیچیده بود؛ صدای ضربه های زمخت تبر که با هرچند ضربه، یک تنه بلند و بالا بر زمین می افتاد... اگر صدای تبر و ناله دردناک درختان در سراسر آسمان کشور نپیچید، اما تصاویر پیکرهای بی جان و قطعه قطعه و تلنبار شده درختان روی زمین، خیلی زود به شبکه های اجتماعی راه یافت و موجی از واکنش های منفی طبیعت دوستان را بهدنبال داشت. از سوی مسؤولان آذربایجانی اما باز پاسخ و واکنشی درکار نبود تا زمانی که امام جمعه مردمی تبریز به این تصاویر دلخراش واکنش نشان داد و از مسئولان استانی پاسخ خواست. مسئولان به تکاپو و پاسخگویی افتادند و نتیجه این شد که جای نگرانی نیست! درختان قطع شده، جنگلی نبوده و درختان باغات بودهاند و ... پاسخ هایی که از نگرانیها کم نکرد بهویژه آنکه پرونده ارسباران چندی است برای ثبت جهانی به یونسکو رفته و همین امسال هم بهدلیل مشکلاتی از ثبت محروم ماند و قطع این درختان می توانست چشمانداز جهانی شدن این ذخیره گاه زیست کره را دور و دورتر کند.
تشکیل کمیته ویژه
سخنان اعتراضآمیز امام جمعه، محمدرضا پورمحمدی، استاندار آذربایجان شرقی را به میدان پاسخگویی آورد تا در آخرین جلسه شورای برنامهریزی استان بگوید: جنگلهای ارسباران از مزیتهای خاص استان در حوزه گردشگری و منابع طبیعی بهشمار میروند، بنابراین حفاظت و نگهداری از آنها وظیفه یکایک ما بوده و نباید اجازه سوء استفاده از جنگل های ارسباران را به کسی بدهیم.
پورمحمدی با اشاره به اینکه برخی ادارات و نهادهای دولتی در مورد جلوگیری از قطع درختان جنگلهای ارسباران مسامحه کردهاند، تاکید کرد در این خصوص کمیته ویژه بررسی در استانداری تشکیل میشود.
وی این را هم گفت که دستگاههای مسؤول در حال تدوین آییننامهای برای مشخص کردن چارچوب بهرهبرداری از چوب درختان در زمینهای شخصی و غیرجنگلی هستند و به مردم اطمینان میدهیم نظارت کافی بر محدوده جنگلی در منطقه ارسباران صورت می گیرد. بهدنبال اظهارنظر محکم و متقن استاندار اما مسؤولان نهادهایی چون محیطزیست و منابع طبیعی و کشاورزی هم به میان آمدند و گفتند جای نگرانی برای محیطزیست و منطقه گردشگری ارسباران و ذخیرهگاه زیست کره نیست، چرا که درختان قطع شده، درختان جنگلهای ارسباران که قرار است ثبت جهانی شود، نبوده و مردم محلی درختان باغات خود را با اخذ مجوز قانونی قطع کردهاند، آن هم عمدتا درختان خشک و نیمه جان و آفت زده و غیرمثمر را.
اینکه نشد جواب!
موسی خلیلاللهی، دادستان عمومی تبریز اما در گفت و گو با جام جم، خواستار پاسخگویی صریح تر مسؤولان مذکور شد و گفت: قانون منع تغییر کاربری اراضی زراعی و باغی برای ممانعت از قطع درختان باغات نافذ است و متاسفانه یکی از مصادیق تغییر این کاربری نیز قلع و قمع درختان است که در منطقه ارسباران اتفاق افتاده است. وی افزود: اگر مسئولان مربوط میگویند هدف از صدور مجوز برای قطع درختان اصلاح و از بین بردن بیماری آنها بوده، چرا این تعداد درخت در بازه زمانی مشخص نیاز به اصلاح و قلع و قمع دارند و چرا در سالهای قبل، مجوز قطع درختان در این حد صادر نمیشد؟ مردم در اینباره پاسخ شفاف میخواهند.
دادستان عمومی تبریز در پاسخ به این سؤال که آیا ابزار قانونی برای جلوگیری از قطع درختان حتی در باغات شخصی وجود دارد یا خیر، هم گفت هیچکسی حق ندارد بگوید چون باغ ملک شخصی اوست، حق قلع و قمع درختان آن را دارد.
گفته میشود مردم محلی درختان باغات خود را قطع می کنند تا به قاچاقچیان چوب یا خریداران کارخانجات چوب شمال بفروشند. دادستان تبریز اما به ما گفت به پلیسراه آذربایجان شرقی دستور دادهایم خروج هرگونه چوب، الوار و درخت به هر نحوی از استان ممنوع است و اگر کسی اقدام به حمل درختان قطع شده کند، پلیسراه مکلف به توقیف خودروی اوست و تأکید میکنیم هر فردی در هر مقام که باشد در این زمینه تخطی کند، با برخورد قانونی دستگاه قضایی مواجه خواهد شد.
ریشه در مشكلات اقتصادی دارد
در این میان قلیا... قلیزاده، نماینده مردم كلیبر، خداآفرین و هوراند در مجلس (یعنی همان منطقه قطع درختان) اما اظهارنظر تلخی كرده است. وی چندی پیش گفت بیشتر از یك سال است كه كارخانجات چوببری شمال به درختان باغات كلیبر روی آوردهاند. او در گفتوگو با مهر،
قلع و قمع درختان منطقه را خطری جدی برای محیط زیست و فضای سبز دانست و افزود: احساس میكنم مردم و باغداران بهخاطر مشكلات اقتصادی و رفع نیاز به این وادی ورود كردهاند و حتی اجازه بریدن درختان ۲۰۰ساله را هم میدهند. این كار قانونا مشكلی ندارد، اما یك روال بد است كه اكنون به جان منطقه ارسباران افتاده و هرروز بر شدت آن افزوده میشود.
باید مراقب بود پرونده ارسباران پیچیدهتر نشود
این اظهارنظرها،گلایهها و واكنشهای مثبت و منفی اما چیزی از نگرانی ما كم نكرد و اتفاقا هوش و حواسمان را پَر داد سمت یونسكو؛ همانجا كه چندماه پیش پرونده ثبت جهانی ارسباران را پس فرستاد و موضوع قطع درختان اگر به گوششان برسد، ممكن است ماجرای پرونده را پیچیده تر و ثبت جهانی ارسباران را دشوارتر از آنچه هست، كند. پس به سراغ مسؤولان سازمان میراث فرهنگی و گردشگری رفتیم. اول از همه هم انوشیروان شیروانی، مسؤول تهیه و تدوین پرونده جهانی ارسباران. شیروانی به جامجم گفت اطلاع دقیقی ندارد كه درختان قطع شده در محدوده اراضی قید شده در پرونده جهانی بودهاند یا نه، اما اگر آنطور گفته شده، مربوط به باغات شخصی بوده، سازمان میراث فرهنگی نمیتواند به این ماجرا ورود كند، اگرچه ممكن است مشكلاتی برای پرونده ایجاد كند.
استاد دانشگاه تهران تاکید میکند، در تهیه پرونده ارسباران سعی شد تا اراضی كشاورزی و باغی مردم جزو مناطق معرفی شده در پرونده نباشد، گرچه بخشی از اراضی كشاورزی و بخش كوچكی از باغات به ناچار در داخل محدوده جهانی آمده است كه باید مراقب و محافظ آنها بود تا مشكلات بیشتری برای ثبت جهانی ارسباران پیش نیاید.
شیروانی درخصوص دلیل ثبت جهانی نشدن ارسباران در نشست امسال اعضای آن هم میگوید: وجود بخشی از اراضی كشاورزی در محدوده معرفی شده برای ثبت جهانی دلیل اصلی رد پرونده بود كه قرار شد دولت این اراضی را از كشاورزان خریداری كند و به اراضی ملی تبدیل و مشكل پرونده هم رفع شود كه البته هنوز چنین اتفاقی نیفتاده است.
همه دستگاهها برای حفاظت از ارسباران همكاری كنند
در همین زمینه فرشاد رستمی، معاون گردشگری اداره كل میراث فرهنگی، صنایعدستی و گردشگری آذربایجان شرقی هم در گفتوگو با جامجم اتفاقات اخیر مبنی بر قلع و قمع درختان ارسباران را بسیار ناخوشایند خوانده و میافزاید: هرچند با ورود به موقع امام جمعه تبریز و استاندار تاحدودی جلوی این قضیه و فاجعه گرفته شد، اما به یقین وقوع چنین حوادثی در منطقه گردشگری ارسباران آثار زیانباری از نظر جذب گردشگر خواهد داشت و در صورت ادامه این روند در آینده نه چندان دور این میراث گرانبهای طبیعی خسارات غیرقابلجبرانی به خود خواهد دید و یكی از تهدیدهای جدی برای ثبت جهانی نشدن آن خواهد شد. وی با اشاره به اینكه گردشگری بحثی فرابخشی بوده و یك دستگاه به تنهایی قادر به انجام امور مربوط به بحث گردشگری نیست، تاكید میكند: در استان ما اغلب ادارات و دستگاههای دخیل در امر گردشگری چون مدیریت ارشد استان، فرماندهی انتظامی، منابع طبیعی، محیطزیست و... هماهنگیهای خوبی برای حفاظت از میراث طبیعی و آثار تاریخی خود دارند و این امر باعث شده در بحث طبیعتگردی و گردشگری كارهای زیادی انجام شود. بهطور مثال برای توسعه طبیعت گردی و شناسایی مقاصد گردشگری در استان بالغ بر 200 مسیر طبیعتگردی معرفی كردیم كه حدود 50 درصد این مسیرها به شمال استان و جنگلهای ارسباران مربوط میشود.
بهشت گمشده آذربایجان
منطقه جنگلی ارسباران در گذشته نه چندان دور دارای وسعت چشمگیری بوده كه به علت قطع یكسره جنگل برای تامین زغال وسعت زیادی از این جنگل از بین رفته است. این جنگلها كه یكی از مناطق بسیار زیبا و سحرانگیز كشور محسوب میشوند با حدود 130 هزار هكتار وسعت و داشتن بالغ بر یكهزارگونه گیاهی و 300 گونه جانوری از شهرت جهانی برخوردار است. همچنین بخشى از جنگلهاى این منطقه با وسعت ۷۸ هزار و ۵۶۰ هكتار در محدوده شهرستان كلیبر قرار دارد و سال54 در شمار اندوختگاههاى زیست كره برنامه انسان و كره مسكون (MAB) قــــــرار گرفته و محل انحصارى رویش گونههاى نادرى از گیاهان و یگانه زیستگاه یكی از نادرترین پرندگان به نام سیاه خروس است.
هرچند منطقه ارسباران با طبیعت زیبا و چشماندازهای دلنشین و وجود اماكن و ابنیه تاریخی مختلف، توان بالقوه بالایی برای جذب گردشگر دارد ولی متأسفانه به خاطر نبود برنامه مدون گردشگری در این منطقه و فراهم نشدن امكانات تنها درصد كمی از ظرفیت گردشگری این منطقه زیبا استفاده میشود.