«ایکس ری» ایرانی را  دریابید!

رئیس هیات مدیره شركت ایرانی تولیدكننده دستگاه بازرسی كانتینر با پرتو ایكس به جام‌جم می‌گوید با وجود نیاز روزافزون كشور به مبارزه با قاچاق، تاكنون فقط 3 دستگاه در سطح كشور فروخته‌ایم

«ایکس ری» ایرانی را دریابید!

ایده استفاده از پرتوها برای بازرسی افراد و اشیا از حدود 30 سال پیش شكل گرفته است. این پرتوها شامل پرتوهای گاما، ایكس و نوترون هستند كه هر یك با توجه به ویژگی‌هایی كه دارد در موارد متفاوتی استفاده می‌شود. در این میان استفاده از پرتوهای ایكس با توجه به قدرت نفوذ نسبتا بالا و همچنین استفاده نكردن از مواد رادیواكتیو و خطرناك برای تولید امواج، رواج بیشتری دارد. این فناوری كه در سال‌های ابتدایی حدود 45 دقیقه زمان برای بازرسی و تحلیل داده‌های حاصل از عبور پرتو از كالاها نیاز داشت، در سال‌های اخیر با سرعت بسیار زیادی پیشرفت كرده و تنها در كمتر از یك دقیقه كانتینر بزرگ حامل كالا را می‌توان با این فناوری به صورت كامل و دقیق بازرسی كرد تا اقلام موجود در آن به تفكیك مشخص شود. اگرچه تا چند سال پیش این فناوری در انحصار آمریكا و برخی كشورهای اروپایی مانند آلمان قرار داشت، با توصیه رهبر انقلاب و به همت پژوهشگران پرتلاش ایرانی در حال حاضر در كشور به بهره‌برداری رسیده است. سعید نجات‌بخش، رئیس هیات‌مدیره شركت دانش‌بنیان بهیار صنعت سپاهان كه به‌تازگی موفق به بومی‌سازی شتاب‌دهنده الكتریكی برای تولید پرتوی ایكس به‌منظور استفاده در دستگاه‌های بازرسی و دستگاه‌های پرتودرمانی شده‌ است، در گفت‌وگو با جام‌جم از قابلیت‌های این محصولات فناورانه ایرانی می‌گوید.

شركت دانش‌بنیان «بهیار صنعت سپاهان» از سال 78 در حوزه تجهیزات پزشكی فعالیت خود را آغاز كرده است. این مجموعه با بهره‌گیری از دانش متخصصان خود و تجربه‌‌ای كه طی سال‌های اخیر به دست آورده است، در سال 1391، طرح تولید دستگاه شتاب‌دهنده پرتوهای ایكس برای استفاده در دستگاه‌های پرتودرمانی را آغاز كرد. اما پس از تولید این محصول منحصر به فرد كه بیش از چهار سال به طول انجامید، محققان این شركت دانش‌بنیان پیرو بیانات رهبر انقلاب در سال 1396 مبنی بر استفاده از دستگاه‌های پرتوی ایكس برای مبارزه با قاچاق كالا، با كمك دانش به دست‌آمده و بومی‌سازی شده توانستند این‌بار دستگاه بازرسی كانتینرهای حمل كالا را برای استفاده در گلوگاه‌های مهم مرزی و تجاری كشور تولید كنند. این شركت به سفارش ستاد ملی مبارزه با قاچاق كالا و مواد مخدر، سه نمونه از این دستگاه را در مدت هشت ماه تولید كرد كه اولین نمونه اردیبهشت سال گذشته در پاسگاه شهید شرافت نائین نصب شد و اكنون مشغول كار است.
از جریان الكتریكی تا تفكیك رنگی اجناس
سعید نجات‌بخش، رئیس هیات مدیره این مجموعه دانش‌بنیان در مورد نحوه عملكرد دستگاه به جام‌جم می‌گوید: «در این دستگاه‌ها شتاب‌دهنده‌های الكتریكی با استفاده از جریان الكتریكی، به انرژی مورد نیاز برای تولید امواج فركانس رادیویی و تبدیل آن به پرتو ایكس دست پیدا می‌كند. پرتو ایكس تولید شده پس از عبور از جسم مورد نظر، مقداری از انرژی خود را از دست می‌دهد. به این ترتیب حسگرهای دستگاه پس از جذب پرتوهای عبور كرده از جسم، با اندازه‌گیری دقیق میزان جذب جسم، نوع مواد موجود در داخل كانتینر را شناسایی می‌كند.
به گفته نجات‌بخش، این دستگاه قادر به شناسایی چهار دسته مواد آلی، معدنی، فلزات سنگین و فلزات سبك است. همچنین پردازشگر دستگاه در پایان تحلیل، تصاویر را به صورت رنگی تفكیك می‌كند تا كاربر دستگاه به راحتی بتواند اقلام موجود در تصویر را با اظهارنامه راننده تطابق دهد و در صورت اختلاف گشت فیزیكی انجام شود.
اگر بخواهیم ذهنیتی از ظاهر این دستگاه ایجاد كنیم، می‌توان آن را به دروازه بزرگی تشبیه كرد كه كانتینر از داخل آن با سرعت مشخصی (مشابه عبور از عوارضی) عبور می‌كند. تابش و پردازش پرتوهای ایكس در دو جهت عمودی و افقی صورت می‌گیرد تا تمام اقلام موجود در كانتینر به صورت كامل تفكیك شوند.
نجات‌بخش در مورد ویژگی‌های این دستگاه توضیح می‌دهد: «یكی از ویژگی‌های بسیار كاربردی این دستگاه‌ قابلیت جمع‌شدن و انتقال سریع از طریق سوار شدن روی شاسی یك خودرو است. این ویژگی برای سازمان‌هایی مانند نیروی انتظامی و ستاد مبارزه با قاچاق كالا این امكان را فراهم می‌كند تا در شرایط ویژه بتوانند دستگاه را به هر جاده‌ یا معبری منتقل كنند و عملیات بازرسی را انجام دهند.»
وی با اشاره به طراحی نرم‌افزار پردازشگر این دستگاه می‌افزاید: «یكی از مشكلاتی كه در خصوص استفاده از دستگاه‌های مشابه خارجی در كشور ما وجود دارد، این است كه كنترل نرم‌افزارهای پردازشگر آن در اختیار كشورهای بیگانه قرار دارد. بنابراین از لحاظ امنیتی امكان نشت اطلاعات ورود و خروج كالا از كشور وجود دارد. ما در این دستگاه از نرم‌افزارهای كاملا ایرانی و بومی شده كه متخصصان مجموعه طراحی كرده‌اند، بهره می‌بریم. این ویژگی می‌تواند امنیت اطلاعات گمركی كشور را افزایش دهد.» به علاوه این دستگاه‌ها تا یك سال ضمانت و ده سال خدمات پس از فروش بی‌قید و شرط دارند كه تا حد زیادی خیال خریدار را از بابت تامین قطعات و تعمیرات دستگاه كه این روزها در مورد محصولات خارجی با مشكلاتی مواجه شده، راحت می‌كند. البته به گفته نجات‌بخش، این مجموعه امكان خدمات‌رسانی برای تعمیرات دستگاه‌های خارجی موجود در كشور را نیز دارد.
رانندگان خیالشان راحت!
اگرچه پرتو ایكس برای عكسبرداری در شكستگی‌ها و موارد گوناگون دیگر پزشكی مورد استفاده قرار می‌گیرد، یكی از پرتوهای پرخطری است كه مواجهه بیش از اندازه با آن می‌تواند برای سلامت انسان خطرآفرین باشد. نجات‌بخش در مورد میزان خطرات احتمالی این دستگاه خاطر نشان می‌كند: این دستگاه مجوز‌های مورد نیاز دستگاه‌های پرتوزا را از سازمان انرژی اتمی كشور اخذ كرده و عملكرد آن نیز در آزمایشگاه‌های مرجع سازمان استاندارد مطابق با آزمون‌های استاندارد بین‌المللی بررسی شده است.
وی می‌افزاید: سازمان انرژی اتمی دُز بی‌خطر برای افرادی كه در معرض پرتو ایكس قرار می‌گیرند مشخص كرده است. بر اساس این استانداردها با توجه به میزان تابش‌های این دستگاه، هر راننده تا 150 مرتبه در سال می‌تواند بدون تهدید سلامتش از چنین دستگاه‌هایی عبور كند. با این حال می‌توان شروع تابش پرتوها را از زمانی تنظیم كرد كه اتاقك راننده از زیر دروازه عبور كرده باشد. البته برای به صفر رساندن خطر قرارگرفتن در معرض پرتو ایكس، امكان قرارگیری صفحات روان در زیر این دستگاه نیز وجود دارد، تا راننده پیش از عملیات بازرسی از وسیله‌نقلیه پیاده شود سپس خودرو بدون سرنشین از زیر دستگاه عبور كند. برای افزایش ایمنی كار، كاربر دستگاه نیز در اتاقكی كه نسب به عبور پرتو غیرقابل نفوذ است، داده‌ها را بررسی می‌كند.
باز هم بی مهری به محصولات وطنی
اگرچه در حال حاضر این فناوری پیشرفته در دست محققان ایرانی قرار دارد، در مورد این محصول نیز با داستان تكراری ارجح‌دانستن محصولات خارجی به محصولات ساخت ایران مواجه هستیم. رئیس هیات‌مدیره این شركت دانش‌بنیان در خصوص علت این رجحان به جام‌جم می‌گوید: این دستگاه‌ها بر اساس ویژگی‌هایی كه دارد با هزینه‌ای معادل یك سوم نمونه خارجی و به قیمت ده تا 13 میلیارد تومان وارد بازار شده‌اند. علاوه بر قیمت قابل رقابت دستگاه‌های ایرانی چیزی كمتر از نمونه‌های خارجی از لحاظ امكانات و كیفیت ندارند. اما متاسفانه در كشور ما از سال‌های پیش فرهنگی به وجود آمده كه همیشه محصول خارجی به تولیدات داخلی ترجیح داده می‌شود. وی در ادامه می‌افزاید: از آنجا كه در نهادهای دولتی تصمیمات به صورت جزیره‌ای گرفته می‌شود، برنامه‌ها و تصمیم‌گیری‌های یك وزارتخانه تاثیری در روند سایر وزارتخانه‌ها ندارد. شاید اگر ساز‌وكاری در كشور وجود داشت كه محصولاتی كه موفق به دریافت تأییدیه از طرف معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهوری می‌شود و از لحاظ دانش و فناوری مورد تأیید است، در اولویت تمام دستگاه‌های مربوطه برای خرید قرار بگیرد، شاهد رونق بیشتری در عرضه كالاهای فناورانه ایرانی بودیم. تا به امروز تنها خریدار این محصول فناورانه ستاد مبارزه با قاچاق كالا و مواد مخدر بوده كه البته ساخت دستگاه نیز به سفارش این نهاد انجام شده است. با این كه این تجهیزات برای گمرك‌ها و معابر مرزی بسیار ضروری است، در این بخش‌ها هنوز اعتماد كافی برای استفاده از كالای ایرانی شكل نگرفته است.»
حمایت از كالای ایرانی، حمایت از اشتغال جوانان  
به گفته مهندس نجات‌بخش در این مجموعه دانش‌بنیان در حال حاضر 250 نفر مشغول به كار هستند كه بیش از نیمی از آنها افراد متخصص در رشته‌های مرتبط مهندسی هستند و تقریبا یك سوم از كاركنان این مجموعه در پروژه تولید دستگاه‌های بازرسی مشاركت داشته‌اند. وی با تاكید بر حمایت از كالای ایرانی بر اشتغال‌زایی جوانان تصریح می‌كند: «ما در سال آینده در صورت درخواست به آسانی قابلیت تولید 50 دستگاه دیگر را خواهیم داشت و این به معنای رشد نیروی انسانی متخصص مجموعه به بیش از هزار نفر خواهد بود كه در شرایط اقتصادی كنونی بسیار كارگشاست. ما در حال حاضر در پی اخذ گواهینامه استاندارد از اروپا نیز هستیم تا بتوانیم محصول خود را وارد بازار جهانی كنیم.»
نجات‌بخش همچنین با اشاره به برنامه‌های آتی این مجموعه می‌افزاید: «ما ابتدا، فعالیت خود در زمینه بازرسی را از دستگاه بازرسی كانتینرهای ویژه حمل كالا آغاز كردیم و در حال حاضر توانسته‌ایم نمونه‌های متفاوتی از این دستگاه را با ابعاد متفاوت برای بازرسی ون، خودروهای سواری و همچنین چمدان‌های مسافری و بازرسی انسان تولید كنیم. برای این كه بتوانیم وارد بازارهای جهانی شویم و توان رقابت با نمونه‌های مشابه خارجی را داشته باشیم، باید به صورت مداوم به فكر ارتقای كیفیت و به‌روزرسانی دستگاه‌های تولیدی برای افزایش كیفیت تصاویر، افزایش قدرت تحلیل داده‌ها و همچنین افزایش سرعت بررسی باشیم تا فرآیند بازرسی را هرچه بیشتر ساده و سریع و در عین حال دقیق كنیم.»
آماده رقابت با كشورهای پیشرو هستیم
در حال حاضر ایالات متحده، آلمان و چین كشورهای اصلی فعال در حوزه تولید دستگاه‌های بازرسی پرتو ایكس هستند. در كشور ما نیز بیشترین خرید دستگاه‌ها برای گمرك‌ها در سال‌های گذشته از ایالات متحده و در سال‌های اخیر از چین صورت گرفته است. به گفته نجات‌بخش و به اذعان كارشناسان فرودگاه‌های كشور كیفیت پردازش تصاویر و در واقع خروجی دستگاه در دستگاه‌های تولید ایران به مراتب از نمونه‌های خارجی موجود در كشور بهتر است. دستگاه‌های بازرسی تولید شده در این مجموعه حداقل 15 سال عمر مفید خواهند داشت. همچنین در طول این مدت نیز می‌توان به صورت پیوسته آنها را ارتقا و طول عمرشان را افزایش داد.