در هفته جهانی شیر مادر، ابعاد اسلامی و جهانی این غذای مشترك نوزادان دنیا را بررسی كردیم
مهر مادر، شیر مادر
موضوع جدیدی نیست؛ تقابل مخالفان و موافقان شیر مادر و شیر خشك، ماجرایی نیست كه برای دیروز و امروز باشد. سالهاست هركسی بنا بر دلایل مختلف شخصی (و گاهی علمی)، تصمیم بر انتخاب یكی از این دو نوع شیر برای كودكش میگیرد و البته كه هیچ خردهای برای تصمیمش نیست؛ اما حالا داستان اصلا برتری یكی از این دو نوع شیر نیست. در هفته جهانی شیردهی و البته روز شیردهی در ایران، به بررسی ابعاد اسلامی شیردهی مادر به كودك پرداختهایم؛ مسألهای كه هرچه بیشتر در آن دقیق میشویم، بیشتر بر حقانیت اسلام در تمام دورهها پی میبریم. در واقع اصل حرف این است كه موضوعی كه با ریز جزئیات در 14 قرن پیش توسط اسلام و ائمه مطرح شده است، حالا الگوی كشورهای صنعتی و پیشرفته در علم قرار گرفته است. این گزارشی است برای همه مادرانی كه آگاهانه انتخاب كردهاند و آگاهانه پای انتخابشان ایستادهاند.
قرآن برنامه زندگی است؛ برنامهای كامل و جامع كه از نظر ما كوچكترین ایرادی به آن وارد نیست و طبیعتا جنبههای مختلف زندگی انسان را شامل میشود. تغذیه و خورد و خوراك هم یكی از بخشهای اساسی زندگی هر انسانی از بدو تولد است كه قرآن به ابعاد مختلف آن در سنین مختلف اشاره و توصیه
كرده است؛ آنقدر كه حتی نام بعضی از غذاها را به تاكید یاد كرده است و از خواصش گفته است. مثلا در سوره نحل از خاصیت شفابخشی عسل میگوید و در سوره مریم به حضرت مریم میگوید كه موقع زایمان از رطب (خرما) و آب استفاده كند و در آیاتی دیگر از خواص زیتون و انجیر میگوید. استفاده از غذاهای پاك و حلال، سفارش به كمخوری و دوری از پرخوری، پرهیز كردن و روزه و توجه به دیگر نعمتهای خدا هم از دیگر توصیههای قرآن كریم درباره تغذیه است. با این اوصاف، پس خیلی موضوع عجیبی نیست همین قرآنی كه با جزئیات به چنین مسائلی میپردازد، از تغذیه و خوراك نوزاد در روزهای اول تولدش نگذرد و بهترین خوراكها را برایش سفارش كند. توصیه قرآن به تغذیه كودك از شیر مادر از همین سفارش های الهی است كه ابعاد علمیاش هم به دفعات اثبات شدهاند.
نگاه اسلام به شیر مادر
شیر مادر از موضوعات مهمی است كه قرآن توجه ویژهای به آن داشته است و با استناد به آیههای مختلف در سورههای بقره، احقاف، لقمان، طلاق و قصص در قرآن كریم، شیر دادن مادر یا دایه به كودك شیرخواره بسیار توصیه شده است. موضوع شیردهی مادر به كودك از نظر قرآن آنقدر با اهمیت است كه به جنبههای مختلف آن هم پرداخته است تا نه مادر و نه فرزندش، در روند شیردهی با مشكلی مواجه نشوند؛ مدت زمان شیردهی، حقوق مادر و پدر در این دوران و خواص شیر مادر برای نوزاد از موضوعاتی است كه قرآن گریزهای مفصل و بدون چون و چرایی بر آن زده است. ضمن اینكه استناد بر احادیث و روایات از ائمه هم این توصیهها را تكمیل میكند. آنقدر كه به نقل از امامعلی(ع) داریم: «هیچ شیری مباركتر از شیر مادر برای استفاده بچه نیست.» دندان نوزادی نیز كه از شیر مادر تغذیه میكند، سالمتر از نوزادانی است كه از شیر خشك تغذیه میكنند و حتی در مقابل امراض هم مقاومتر هستند. اما با همه این اوصاف، چیزی كه در این آیات و روایتها نمیبینیم، اجبار است؛ موضوعی كه راه را برای همه مادران در شرایط متفاوت باز گذاشته است و اختیار عمل كافی به آنها میدهد.
حقوق مادر و كودك
چیزی كه در تمام جنبههای مختلف قرآن دیده میشود، حق و حقوق انسانهاست. در آیه ۲۳۳ سوره بقره، قرآن حق شیردهی را برای كسی میداند كه كودك را به دنیا آورده است نه كسی كه ممكن است بتواند در جایگاه مادری قرار بگیرد. در واقع قرآن حق شیر دادن را به مادر كودك كه او را به دنیا آورده است میدهد و میگوید كه مادر حق دارد كه احساس رضایت جسمی و معنوی شیردادن را بچشد و هیچكس هم نمیتواند این حق را از او بگیرد، همانطور كه نمیشود او را به شیر دادن اجبار كرد. موضوع جالب این است كه در مسأله شیر مادر، قرآن صرفا توصیه میكند و میگوید كه این برای شما بهتر است، اما اجباری در كار نیست. همانطور كه از مدت زمان دو سال برای شیردهی میگوید، اما آن را اجبار نمیكند و تشخیصش را بر عهده پدر و مادر كودك میگذارد، اما این ماجرا وجه دیگری هم دارد؛ یعنی همانقدر كه مادر حق تصمیمگیری برای شیر دادن یا ندادن را دارد، میگوید كه كودك هم حق دارد كه دوران شیرخواری را به طور طبیعی بگذراند و از شیر مادر خودش استفاده كند تا بهرههای غذایی و روحی بالایی ببرد. همه این اما و اگرها نشان میدهد اسلام تا چه اندازه برای حقوق كودكان و مادران ارزش قائل است و نمیخواهد كوچكترین ضرری به هیچكدام از آنها وارد شود.
مدت شیردهی
از لحظه تولد تا شش ماهگی كودك، تنها شیر و در درجه اول، شیر مادر است كه میتواند كودك را به رشد برساند، اما قرآن مدت زمان شیردهی كامل را دو سال میداند. در واقع اسلام میگوید مادران فرزندان شان را دو سال كامل شیر میدهند؛ البته دو سال برای كسی است كه بخواهد شیر دادن را به اتمام برساند و اگر كسی غیر از این هم تصمیم بگیرد، حق انتخاب دارد. موضوعی كه قرآن روی آن تاكید میكند این است كه اگر كسی بخواهد كودك را زودتر از شیر بگیرد، هیچ گناهی بر گردنش نیست. در واقع شیردادن برای بسیاری از مادران مشكلاتی به همراه دارد. قرآن میگوید هیچكس موظف به انجام این كار بیشتر از مقدار توانایی خودش نیست و مادران حق دارند با توجه به وضع نوزاد و رعایت سلامت او و البته خودشان، این مدت را كمتر هم كنند. از نظر قرآن، پدر و مادر باید مصالح فرزند را در نظر بگیرند و با همفكری و توافق و به تعبیر قرآن با رضایت و مشورت همدیگر برای گرفتن كودك از شیر برنامهای تنظیم كنند؛ البته باید حواسشان باشد مصالح كودك را پایمال نكنند.
و معجزه
محمدرضا نقیپور، معاون بهداشت علومپزشكی استان گیلان میگوید: امروز دیگر با پیشرفتهای علمی، بر همگان ثابت شده است كه شروع تغذیه كودك در ساعت اول بعد از تولد با شیر مادر است و تا شش ماه ادامه پیدا میكند؛ تغذیهای كه تا دو سالگی ضامن سلامت كودك و البته مادر است. شیر مادر در شش ماه اول زندگی شیرخوار، تمام نیازهای غذایی او را تامین میكند و مناسبترین غذا برای كودك شیر مادر اوست كه این نشان از معجزه دارد؛ معجزهایی كه در مواقع متعددی خودشان را نشان داده و حقانیت اسلام را بر همگان ثابت كردند و حالا توصیه قرآن از مدت زمان شیردهی تا دو سال برای نوزاد، یكی دیگر از آنهاست. ماجرا این است كه قرنها پیش و در زمانی كه جاهلیت در بین اعراب بیداد میكرد، كتابی آمد كه از فواید شیر مادر برای كودك تا دو سال میگفت. حالا امروز همه تحقیقات نشان میدهد دو سالگی كودك، بهترین زمان برای قطع شیر مادر است و اگر در شرایط طبیعی و تا قبل از دو سالگی، شیر مادر را از كودك بگیریم، او را از فواید آن محروم كردهایم؛ در واقع تعیین مدت شیردهی توسط قرآن، موضوعی است كه امروز همه دانشمندان جهان به آن دست یافتهاند. معجزهای فراتر از این سراغ دارید؟