مردی که با سینما  شعر می‌گفت

گفت‌وگو با رضا درستكار، منتقد سینمادرباره زنده یاد علی حاتمی

مردی که با سینما شعر می‌گفت

 75 سال قبل در چنین روزی در خیابان شاپور، خیابان مختاری، كوچه اردیبهشت، نوزادی متولد شد كه نامش را علی گذاشتند. این پسر 25 ساله كه بود اولین فیلم سینمایی خود را ساخت، فیلمی به‌نام حسن كچل. او فیلمسازی را ادامه داد، آثاری متفاوت از آنچه كه در سینما و تلویزیون ساخته و پخش می‌شد، كارگردانی كرد و تبدیل شد به یكی از بهترین سینماگران ایران. سینماگری مولف كه «سعدی سینما» نام گرفت.  علی حاتمی اما خیلی زود از این دنیا رفت، 14 آذر سال 75 وقتی كه فقط 52 سال داشت. او در 27 سالی كه در سینما و تلویزیون فعال بود، شاید به اندازه چند قرن آثار ارزشمند تولید كرد. آثاری كه به گفته رضا درستكار؛ منتقد سینما، تاریخ تصویری ایران هستند. تاریخی ارزشمند كه اصیلند و زیبا. درست مثل گره‌های قالی ایرانی كه در دنیا بی‌مانند است. علی حاتمی در گفت‌وگویی با مجله فیلم گفته بود كه با نماها و پلان‌ها و سكانس‌ها، قالی می‌بافد. پژوهشگران سینمایی و منتقدان بر این باورند كه او علاوه بر تصویر با كلمات و دیالوگ‌های آثارش، هنری ایجاد كرده كه نه تكرار خواهد شد و نه مانند خواهد داشت. او به ادبیات و تاریخ ایران تسلط داشته و آنقدر خوانده و می‌دانسته كه كفاف ساخت آثاری مانند هزاردستان، سوته‌دلان، حاجی واشنگتن، مادر، دلشدگان و... را بكند.  كلمات را رنگ‌آمیزی می‌كرده و می‌نوشته و در دهان شخصیت‌ها و بازیگرانش می‌گذاشته تا بیننده آثارش طعم ایرانی را بچشد و حظ كند از این كه ایرانی است و از این كه اثر ایرانی می‌بیند.
 علی حاتمی تكرار نمی‌شود
رضا درستكار بر این باور است که علی حاتمی را سعدی سینما می‌دانند چون سعدی نفر اول فصاحت و بلاغت زبان فارسی است. حتی حافظ بعد از سعدی قرار می‌گیرد. سعدی زیبایی زبان فارسی را با چینش كلمات و روایت‌هایش به رخ همه كشیده و زنده یاد علی حاتمی همین كار را در سینما انجام داده است. علی حاتمی، بهترین و زیباترین استفاده را از زبان فارسی در سینما به نمایش گذاشته است. در این حوزه علی حاتمی در اول صف قرار دارد و بقیه اگر هم خواسته‌اند در این زمینه كاری انجام دهند بعد از علی حاتمی قرار می‌گیرند. هیچ فیلمسازی به آقای حاتمی نخواهد رسید حتی فیلم‌سازانی مثل آقای فتحی كه خیلی‌ها می‌گویند، پیرو خوبی برای آقای حاتمی است یا كارهایش شبیه اوست.  اما نه ! هیچكس شبیه علی حاتمی نیست و نخواهد بود. همان‌گونه كه در ادبیات ما فقط یك سعدی، یك حافظ، یك مولانا داریم در سینما هم فقط یك
علی حاتمی داریم.
 نگذاشتند آثار حاتمی جهانی شود
به درستكار می‌گویم، سینمای علی حاتمی طعم و اصالت ایرانی دارد، فیلم‌هایش درخشانند و زیبا پس چرا این آثار به جهان معرفی نشدند و فیلم‌هایش حتی به جشنواره‌های بین‌المللی هم راه پیدا نكردند؟
این منتقد می‌گوید: به دو دلیل. اول این كه آنهایی كه مسؤول ارائه و معرفی فیلم‌های ایرانی به جهانیان هستند،كارشان را آنقدر بلد نیستند كه بتوانند معرف خوبی برای سینمای ایران باشند. به‌هرحال باید كاربلد باشی تا بتوانی سینمای اصیل علی حاتمی را به جهان معرفی كنی و بلد باشی چطور به جهانیان بگویی این فیلم‌ها را تماشا كنید تا ایران اصیل و واقعی را ببینید.
دوم این‌كه گردانندگان جشنواره‌های خارجی و غربی‌ها خیلی دوست ندارند، ایران واقعی را تماشا و آن را به مردم دنیا معرفی كنند. دوست ندارند مردم زیبایی‌های ایران را ببینند. برای همین است آثاری از سینمای ایران به جشنواره‌های خارجی راه پیدا می‌كند كه بدبختی و بیچارگی ایرانی‌ها را نشان می‌دهد. آنها تمایل دارند نقاط ضعف ایران را در آثار سینمایی ببینند تا نقاط قوتش را.
 علی حاتمی 50 سال بعد
درستكار بر این باور است، سینمای علی حاتمی بنیه سینمای ایران است. او می‌گوید: هنوز زود است كه ما علی حاتمی و سینمای او را بشناسیم، 50 سال دیگر وقتی ما نباشیم، خواهند فهمید كه علی حاتمی برای سینمای ایران چه كرده و چه تاثیری بر روند سینما داشته است.
در كشور ما به تاریخ توجه زیادی نمی‌شود به‌خصوص تاریخ اجتماعی. علی حاتمی یك‌تنه وارد میدان شد و بدون داد و قال در سكوت شروع به نوشتن تاریخ ایران با تصویر كرد. زندگی اصیل ایرانی،مردم كوچه و خیابانش، مردم سیاستمدارش، مردم اشراف‌زاده و مرفه‌اش، بازاریان و فقرایش را به تصویر كشید، برای آنها دیالوگ‌هایی نوشت كه در تاریخ ثبت شده. دیالوگ‌هایی كه نوع تفكر و زندگی آنها را نشان می‌دهد. به آثار علی حاتمی نگاه كنید به لوكیشن‌هایی كه با دقت زیاد انتخاب و ساخته شده. به دكورها و اسباب صحنه به لباس‌ها و بقیه چیزها. ظرافتی كه در جزئیات وجود دارد برای ثبت در تاریخ است. برای جاودان كردن بخشی از تاریخ ایران است كه نابود نشود كه بماند در غیاب تاریخ‌نویسان. علی حاتمی در سینمای ایران كاری را كرد كه هاوارد هاكس برای تاریخ آمریكا كرد. او با ساخت فیلم‌های وسترن بخشی از تاریخ آمریكا را كه داشت به فراموشی سپرده می‌شد، زنده نگه داشت.
علی حاتمی میراث‌دار تاریخ ایران و سینمای ایران است. هم او بود كه به كاخ گلستان رفت و با زحمت زیاد فیلم‌هایی كه در دوره مظفرالدین شاه فیلمبرداری شده بود را پیدا كرد و برای بازسازی و مرمت به فرانسه فرستاد و تاریخ سینمای ایران را زنده كرد. علی حاتمی میراث‌دار اصلی سینمای ایران است، او بدون جار و جنجال برای احیا و ماندگاری سینمای ایران تلاش كرد. این‌ها همه در تاریخ ثبت خواهد شد.
 تلاش‌های او و آثارش كه همه در سكوت بود و وقارش را مقایسه كنید با جار و جنجال‌های افرادی كه هیچ‌كاری برای تاریخ ایران و سینما نمی‌كنند اما ادعایشان از بام و برزن می‌گذرد و داد و قیلشان گوش‌ها را كر می‌كند.
برخی می‌گویند سینمای علی حاتمی ساكن است و ایستا، عمق ندارد. در پاسخ این عده باید گفت، سینمای آقای حاتمی شبیه ایران است. شبیه هنر ایرانی است، شبیه نقاشی ایرانی است. شبیه مینیاتور ایرانی است. مگر مینیاتور ایرانی عمق و پرسپكتیو و شلوغی دارد كه آثار علی حاتمی این ویژگی را داشته باشد. فیلم‌هایش آرام است مثل زندگی اصیل ایرانی. اما مردم فیلم‌ها و سریال‌هایش حرف‌هایی می‌زنند كه هرگز فراموش نمی‌شود. ملت ایران، ملت صحبت و گفت‌وگو و دیالوگ هستند. مردمی كه پای منبر می‌نشینند و با حرف به فكر فرو می‌روند و وارد عمل می‌شوند. دیالوگ‌های علی حاتمی در كنار تصاویر زیبای او زندگی اصیل و واقعی ایران را به نمایش می‌گذارد.