«یك فیلتر دوده استاندارد، قابلیت حذف دود سیاه، ذرات معلق بسیار ریز، اكسیدهای فلزی خطرناك ناشی از سایش موتور و هیدروكربن‌ها را از داخل اگزوز دیزل دارد. به  این ترتیب با نصب فیلتر دوده بر یك خودروی دیزل نو، این اطمینان حاصل می‌شود كه تا پایان عمر یك اتوبوس و كامیون، این وسایل در جاده یا شهر آلودگی هوا نداشته باشند.» این گفته وحید حسینی، مدیرعامل پیشین شركت كنترل كیفیت هوای تهران را بگذارید كنار این آمار كه بیش از 78درصد آلودگی هوای تهران سهم كامیون‌ها و اتوبوس‌های در حال تردد هستند تا متوجه شویم آمار تكان‌دهنده مرگ نزدیك به 5000 نفر در سال گذشته بر اثر آلودگی هوا از كجا نشات می‌گیرد. ماجرای تاثیر فیلتر دوده در كاهش آلودگی هوا هم بر هیچ كارشناسی پوشیده نیست. موج وحشتناك سرطان را كه پیگیری كنید به سرنخی به نام همین فیلتر دوده می‌رسید. حتی وقتی سال‌گذشته شورای شهر تهران با نصب فیلتر دوده بر اتوبوس‌های شهری مخالفت كرد، دلیل مخالفتش این نبود كه تاثیری بر آلودگی هوا ندارد بلكه اصرار داشت به جای این كار ناوگان حمل و نقل شهرداری نوسازی شود.
دور زدن قانون با رمز تحریم
این اولین بار نیست كه شركت‌های خودروساز، مخالف اجرای نصب فیلتر دوده بر خودروهای تولیدی‌شان هستند. هر چند پیش از این به شكلی نبود كه بخواهند قانون مصوب خود دولت را دور بزنند. هیأت وزیران در اردیبهشت ۹۳ تصویب كرد كه از پاییز ۹۴ نصب فیلتر دوده روی خودروهای دیزل نو اجباری شود، اما خودروسازان همان زمان هم یك سال وقت گرفتند تا كارهای تحقیق و توسعه‌ای لازم را انجام دهند. البته این یك سال برای كارهای تحقیق و توسعه خرج نشد و از همان زمان، فشار تولیدكنندگان و واردكنندگان خودروهای دیزلی برای اصلاح مصوبه فیلتر دوده آغاز شد، دلیلش هم مشخص بود چرا كه تن دادن به مصوبه هیات دولت از سود این شركت‌ها كم می‌كرد. با همه این اوصاف زمان این شركت‌ها برای تمكین به قانون به پایان رسید، اما رایزنی آنها با دولت تمام نشد. این پافشاری آن‌قدر طول كشید تا سال 95 بالاخره دولت بندی به مصوبه قبلی اضافه كرد مبنی بر این‌كه خودروی دیزلی اگر فیلتر دوده هم نداشت لااقل استاندارد یورو۵ EEV داشته باشد. آن‌طور كه محمدعلی احترام، عضو هیأت علمی دانشكده مهندسی مكانیك و انرژی دانشگاه شهید بهشتی می‌گوید به عبارت دقیق‌تر مصوبه قبلی را لغو نكردند بلكه گفتند دیزلی یا باید یورو۳ به همراه فیلتر دوده باشد یا باید یورو ۵ با EEV باشد. به نظر می‌رسید خودروسازان به هدف خود رسیده‌اند، اما این بار صدای شركت كنترل كیفیت هوا و سازمان محیط‌زیست بلند شد. پرواضح است كه صدای این نهادها در مقابل غول‌های خودروساز به جایی نمی‌رسد، اما همان زمان هم بسیاری از كارشناسان اجرای درست همین مصوبه با بند الحاقی‌اش را قدمی رو به جلو می‌دانستند.
قیمت فیلتر دوده چند؟
همه مقاومت شركت‌های خودروساز در برابر اجرای قانون زمانی بود كه هنوز ارز دچار نوسانات عجیب و غریب سال گذشته نشده بود. قیمت این قطعه برای خودورهای دیزلی بر حسب نوع فناوری موجود در ایران، از
ده تا 40 میلیون تومان است با یادآوری تكراری این موضوع كه این قیمت متعلق به پیش از نوسانات ارز است و حتما كه حالا این رقم افزایش بیشتری داشته است. وقتی حرف پول برای نصب فیلتر دوده می‌شود هم باید دوباره گذری به مناقشه شهرداری و شورای شهر تهران در سال گذشته داشته باشیم، مناقشه‌ای كه البته شركت‌های خودروساز تماشاگر مهم آن بودند. سال گذشته برخی اعضای كمیسیون عمران و حمل‌ونقل شورای شهر تهران به اصل مصوبه شورای قبل مبنی بر الزام نصب فیلتر دوده روی تعدادی از اتوبوس‌های دیزلی اعتراض كرده و معتقد بودند این كار به هدررفت منابع منجر می‌شود و مدیریت شهری باید به‌دنبال نوسازی ناوگان فرسوده اتوبوسرانی باشد. پاسخ مدیران شهری البته این بود كه منابع مورد نیاز برای خرید اتوبوس كجا و منابع لازم برای خرید فیلتر دوده كجا! قیمت هر فیلتر دوده پیش از نوسانات قیمت ارز ۴۰ میلیون تومان بود و اكنون قطعا متناسب با تورمی كه در یك سال اخیر بر اقتصاد حاكم بوده تغییر كرده است، اما قطعا صدها میلیون تومان با هزینه بیش از یك میلیارد تومانی خرید اتوبوس فاصله دارد. البته برخی اعضای شورای شهر از استاندارد‌نبودن فیلترهای نصب شده روی اتوبوس‌ها نیز خبر دادند كه پاسخ شهرداری این بود: «سازمان استاندارد بدون داشتن فیلتر دوده، هیچ اتوبوس جدیدی را پلاك نمی‌كند؛ بنابراین اگر مشكلی هست، این سازمان باید پاسخگو و پیگیر باشد.» همه این موارد را با آگاهی از این موضوع بخوانید كه در حال حاضر بیش از 3000 دستگاه خودروی دیزلی در شبكه اتوبوسرانی تهران فعال است كه در مجموع مسبب انتشار ۱۱درصد ذرات معلق در هوا هستند. با نصب فیلتر روی ۷۰۰ اتوبوس، حدود ۳درصد میزان انتشار ذرات معلق كاسته می‌شود.
فیلتر گران و سرطان ارزان
نامه شركت ایران خودرو دیزل از دیروز در فضای مجازی و دیگر رسانه‌های رسمی دست به دست می‌شود، نامه‌ای كه رئیس این شركت در آن از معاون اول رئیس جمهور خواسته با «پیشنهاد حذف الزام نصب فیلتر جذب ذرات معلق در خودروهای دیزلی تا زمان رفع تحریم‌های ظالمانه و تضمین سوخت با كیفیت مناسب» موافقت كند كه البته به راحتی هم موافقت كرده است. واكنش‌ها به موافقت دولت در دور زدن قانون مصوبه خودش محدود به شهروندان و فعالان رسانه‌ای نبود و معاون محیط‌زیست انسانی سازمان حفاظت محیط‌زیست خود دولت دوازدهم هم به این ماجرا واكنش داشته است. مسعود تجریشی با تأكید بر این‌كه خودروسازان باید ادله‌های خود را برای درخواست حذف مصوبه فیلتر دوده، مطرح و سازمان محیط حفاظت زیست را قانع كنند، به ایسنا می‌گوید: «خودروسازان باید برای مردم روشن كنند دقیقا تحریم چه تاثیری روی فیلتر دوده دارد؟ آنها سعی می‌كنند به بهانه تحریم‌ها قوانین را زیر پا بگذارند و راحت‌ترین راه را برای خود انتخاب كنند.»
تجریشی با اشاره به این‌كه خسارت آلودگی هوا در ایران حدود هفت  میلیارد دلار در سال است، تأكید می‌كند: «اگر قیمت فیلتر دوده افزایش پیدا كرده است و برای همین خودروسازان به دنبال حذف این مصوبه هستند آیا هزینه درمان سرطان در كشور افزایش نیافته است؟ آیا هزینه حفظ سلامت شهروندان افزایش نیافته است؟ ضمن این‌كه خودروسازان داخلی باید به این پرسش پاسخ بدهند كه چرا تاكنون به شركت‌های داخلی برای تولید فیلتر دوده فراخوان نداده‌اند؟ چرا سعی ندارند كه خود را از اتكا به خارج رها كنند و از شركت‌های داخلی كمك بگیرند؟ »
توان تولید هست و اراده‌ای نه
سوال مطرح شده از سوی مسعود تجریشی سوال مناسبی است،‌ اما این كه چرا شركت خودروساز و بدتر از آن معاون اول ریاست جمهوری پی پاسخ این سوال بدیهی نرفته‌اند نكته مهمی است. محمد رستگاری معاون نظارت و پایش اداره محیط‌زیست استان تهران به جام‌جم می‌گوید «هر چند به یاد ندارم فیلتر دوده در ایران تولید شده باشد اما از آنجا كه تولید این فیلتر از فناوری ویژه‌ای برخوردار نیست به نظر می‌رسد بتوانیم با توجه به حضور كارشناسان و نخبگان داخلی این قطعه را در داخل ایران تولید كنیم.»
پاسخ معاون نظارت و پایش اداره محیط‌زیست استان تهران را از زبان یوسف رشیدی، استاد دانشگاه هم می‌شنوم با این توضیح كه كارخانه‌ای در ایران هنوز به تولید این قطعه نپرداخته است، اما اگر درخواستی برای تولید آن باشد حتما كه توان تولید آن در داخل كشور وجود دارد.
این دو اظهارنظر را باید كنار گفته‌های دیروز مسعود تجریشی در گفت‌وگویش با ایلنا بگذارید كه اعلام كرده حتی اگر در حال حاضر فیلتر دوده در كشور تولید نمی‌شود باید به این نكته توجه كنیم كه ما روزی امكان تولید موشك را هم در كشور نداشتیم، اما امروز داریم. فیلتر دوده هم یك نیاز است و بازار آن در كشور وجود دارد و همچنین یك تقاضای ملی برای آن است، بنابراین باید به سراغش برویم و به آن دست پیدا كنیم. به گفته او تمام این مسائلی كه از سوی كارخانه‌های خودروسازی و موتورسیكلت‌سازی مطرح می‌شود، بهانه است. ما و وزارت بهداشت به عنوان مسؤولان حفظ سلامت مردم با این بهانه‌ها مقابله و مخالفت می‌كنیم. نمی‌شود هر روز یك عده بگویند به بهانه تحریم نمی‌توانند به تعهدات‌شان عمل كنند.
البته باید پای ادله شركت خودروساز (در‌صورت داشتن ادله‌ای) مبنی بر تاثیر تحریم‌ها در نصب فیلتر دوده نشست اما بدیهی است هر ارگانی بخواهد تحریم‌ها را بهانه‌ای كند تا قانون هوای پاك را دور بزند دیگر نباید امیدی به سلامت شهروندان داشت. كاش شركت ایران دیزل به جای حذف قانون به سراغ معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری و دانشگاه‌ها برود و از آنها برای تولید فیلتر دوده كمك بخواهد.
به فاجعه باید خندید
مضحكی فاجعه جایی است كه هر سال نزدیك به 30 هزار ایرانی به واسطه آلودگی هوا جان‌شان را از دست می‌دهند و دولت دوازدهم كه حالا امضایش پای عدم نصب فیلتر دوده ثبت شده خودش را محیط‌زیستی‌ترین دولت تاریخ می‌داند جایی ماجرا، دیگر غم‌انگیز نیست و خنده‌دار شده است كه رئیس كمیسیون محیط‌زیست شورای شهر تهران، شورای پنجم را محیط‌زیستی‌ترین شورای شهر ایران می‌داند و همین شورا ردیف بودجه فیلتر دوده را حذف می‌كند،‌ به جان بیش از 30 هزار نفری كه در سال از دست می‌رود فكر نكنید، بیایید با هم به این فاجعه بخندیم!