امان از والدین دهه شصتی!

گفت‌وگو با دکتر آسیه اناری، روان‌شناس درباره عطش دیده شدن در شبکه‌های اجتماعی

امان از والدین دهه شصتی!

 دیروز، روز جهانی کودک بود و چه کردند مادران و پدران (به‌خصوص مادران) با انتشار عکس و ویدئو از بچه‌هایشان در اینستاگرام. پست و استوری بود که یکی بعد از دیگری آپلود می‌شد. یکی از دوستانم بعد از این که کلی از پسرکش عکس و ویدئو نشانمان داد، رفت سراغ خودش و همسرش و چند عکسی هم در حال خوردن و آشامیدن به اشتراک گذاشت با این عنوان: کودکان دیروز ! و در ذهن من این سوال را رقم زد که اگر این دوست، بچه نداشت چگونه حیاتش را در شبکه‌‌های اجتماعی ادامه می‌‌داد؟ دوست دیگری چند روز قبل عکس جشن تولد سه سالگی پسرش را به اشتراک گذاشت. او در این سه سال شاید روزی بیشتر از ده عکس از پسربچه‌‌اش منتشر می‌کند، در حال خوردن، خوابیدن، بازی کردن و... البته من استوری‌های این دوست را بی‌صدا ( mute ) کرده‌‌ام و دیگر نمی‌بینم‌شان.راستش خسته شده بودم و ترجیح دادم از قدرت انتخاب استفاده کنم و دیگر نبینمش!‌ از اینستاگرام باید بابت این امتیازی که به کاربرانش داده قدردانی کرد، قدرت «ندیدن» آنها که تکراری‌اند و آزارت می‌دهند. این قدرت انتخاب در اصطلاح ربط مستقیم دارد به «سواد رسانه‌ای» و این که لازم نیست همه داده‌‌ها را ببینی یا بخوانی. بشر امروز برای هر روزی مناسبتی در نظر گرفته تا آن روز اهمیت پیدا کند. برخی از این مناسبت‌ها خوبند و به کارمان می‌آیند و برخی واقعا بیهوده‌اند و جالب این که آنها که معتاد به شبکه‌‌های اجتماعی‌اند، همین مناسبت‌های جدی و شوخی دلیلی شده برای هجوم به اینستاگرام و توییتر و ...
اما آیا این حجم از خودافشایی و به اشتراک گذاشتن خود و ساعت‌های زندگی شخصی و خصوصی لازم است؟ لایک‌ها و تشویق‌های شبکه‌های اجتماعی تا کجا می‌توانند نیاز‌های انسان امروزی به محبت و توجه را جلب کنند؟
نیاز واقعی، پاسخ مجازی
با آسیه اناری، روان‌شناس هم‌صحبت شدم تا هم جواب این سوال را از او بگیرم و هم از او که حوزه تخصصی‌اش کودکان هستند، بپرسم بچه‌ها در دنیای مجازی چه امتیازات و چه آسیب‌هایی می‌بینند؟
اناری می‌گوید: دیده شدن، تشویق و محبت دیدن از نیازهای واقعی انسان‌هاست. اما چند سالی است ما انسان‌‌های واقعی که نیازهای واقعی داریم، درگیر فناوری جدیدی شده‌ایم که واقعی نیست و دنیای مجازی و شبکه‌های اجتماعی نام دارد. واقعیت این است آدم‌‌ها وقتی جواب نیاز‌های خود را در دنیای واقعی دریافت نمی‌کنند به دنیای مجازی متوسل می‌شوند و همان نیازهای واقعی که در دنیای واقعی زیبا هستند و باید آنها را دریافت کرد، خطرناک می‌شوند. این تغییر شکل نیاز و پاسخ شاید در آینده اصلاح شود، اما الان دارد قربانی می‌گیرد.
مشکل از والدین است !
از اناری می‌پرسم، انتشار عکس در مناسبت‌‌های مختلف مثل روز‌کودک یا روز زن و ... تا چه میزان رفتاری عادی است و چه زمانی به اختلال رفتاری تبدیل می‌شود؟
این روان‌شناس می‌گوید: وقتی همه چیز در دنیای واقعی در جای درست خود قرار گرفته باشد نیازی به دنیای مجازی ندارد. اگر آدم‌ها در دنیای واقعی به شکل درست به یکدیگر عشق بورزند و یکدیگر را دوست داشته باشند، این محبت را در شبکه‌های اجتماعی بروز نمی‌دهند، چون حضور در شبکه‌های اجتماعی یعنی من به تایید و تشویق و محبت نیاز دارم! یعنی در دنیای واقعی روابطم درست نیست و من را راضی نمی‌کند. انتشار عکس بچه‌ها در شبکه‌های اجتماعی یکی از معضل‌های جدی جامعه ماست. یکی از روش‌های دیده شدن والدین است وگرنه آن کودک که لذتی از این دیده شدن نمی‌برد. کودک دوست دارد لطف و محبت والدین خود را مستقیم دریافت کند و واقعا هیچ چیز برای بچه زجرآورتر از این نیست که ساعات طولانی پدر و مادر خود را گوشی به دست می‌بیند. مشکل اصلی، والدین جوان هستند که به شدت آلوده گوشی‌های هوشمند و شبکه‌های اجتماعی‌اند؛ والدینی که خودشان متولد دهه 60‌ هستند و کودکی و نوجوانی پرچالشی را سپری کرده‌اند و حوصله مسؤولیت‌پذیری ندارند. آنها ترجیح می‌دهند به جای رسیدگی به کودکان خود و در آغوش کشیدن آنها و بازی کردن با کودکانشان، مدام از آنها فیلم و عکس بگیرند و در شبکه‌های اجتماعی منتشر کنند. آنها بچه‌ها را وسیله‌ای قرار می‌‌دهند تا خودشان لایک دریافت کرده، آن بخش از وجودشان را که به تشویق واقعی نیازمند است، راضی کنند.
این پدر و مادرهای جوان اصلا به این فکر نمی‌کنند که کودک آنها وقتی بزرگ شد، می‌تواند این را از آنها بپرسد که چرا این همه از من عکس و فیلم منتشر کرده‌ای آن‌هم در زمانی که خودم هیچ قدرتی نداشتم که این کار را تایید کنم؟ پس حریم خصوصی و شخصی کودکان کجای این ماجرا قرار می‌گیرد؟ والدین جوان با انتشار عکس و فیلم از کودکان، به آنها آموزش می‌دهند تشویق و محبت را از دنیای مجازی دریافت کن و این بخش خطرناکی است که آسیب‌های جدی به روان آدم‌ها وارد می‌کند و در آینده ما را با چالش‌های عجیب و غریبی رو به رو خواهد کرد.
به گفته این روان‌شناس، هر عاملی که آدم‌‌ها را از دنیای واقعی دور کند، آسیب‌زاست. وقتی در مهمانی، یکی ترجیح می‌دهد به جای لذت بردن از جمع، عکس بگیرد و در شبکه‌های اجتماعی منتشر کند یعنی قدرت، ارتباط‌گیری با جمع راندارد یا از جمع لذت نمی‌برد که در هر دو مورد باید ریشه آسیب درمان شود. اگر فردی به مسافرت می‌رود به این نیت که عکس تهیه کند و در شبکه‌های اجتماعی به اشتراک بگذارد، باز هم آن فرد مشکل دارد، یعنی از سفر که واقعی است، لذت نمی‌برد. شبکه‌های اجتماعی نباید بین فرد و واقعیت فاصله ایجاد کنند.
خطر رابطه‌های گسترده مجازی
دکتر اناری در توضیح شبکه‌های اجتماعی می‌گوید:منظور از شبکه‌های اجتماعی، شبکه‌ای است از افراد خانواده،‌ دوستان و اقوام. گاهی این شبکه گسترده‌تر می‌شود و رابط‌ها و همکارت را هم دربر می‌گیرد. مثل دوستِ دوست یا فامیل یکی از اقوام. تا اینجا را می‌شود مدیریت و از آسیب‌های احتمالی پیشگیری کرد، اما زمانی این رابطه خیلی گسترده می‌شود و افرادی را شامل می‌شود که ما اصلا نمی‌شناسیم و از ماهیت آنها بی‌خبریم و به عنوان دوست مجازی انتخاب می‌کنیم و اجازه می‌دهیم زندگی خصوصی و احساس‌های شخصی ما را ببینند و از آنها سردربیاورند که این رابطه خطرناک است و احتمال دارد مشکلات زیادی برای فرد ایجاد کند.