تعبیر رویای «ایران رود»
انتقال آب از دریای خزر به سمنان یكی از جنجالی‌ترین طرح‌های انتقال آب در ایران است. سابقه انتقال آب از دریای خزر و دریای عمان به كویر مركزی ایران را می‌توان در طرح قدیمی «ایران رود» جست‌وجو كرد. این طرح كه سودای اتصال دریای عمان و خزر را در سرمی‌پروراند به دلیل نبود امكان اجرا، به تاریخ سپرده شد اما زمینه‌ساز شكل‌گیری طرح‌هایی برای انتقال آب از خزر، خلیج فارس و دریای عمان به كویر مركزی ایران شد. طرح‌هایی كه هر كدام مشكلات فراوانی دارند و در صورت اجرا، صدمات جبران‌ناپذیری به محیط زیست كشور وارد خواهند كرد.
انتقال آب به صورت جدی برای نخستین بار در روزهای پایانی دولت اصلاحات مطرح شد. مطالعات مرتبط با طرح انتقال آب خزر به سمنان در كارگروه «بررسی تامین آب استان سمنان» در تاریخ هشتم تیرماه 84 با حضور معاون اول رئیس‌جمهور وقت یعنی محمدرضا عارف و وزیر نیرو-حبیب‌ا... بیطرف- به تصویب رسید.
این طرح اما تا مدت‌ها معلق ماند تا این‌كه در پی مصوبه هیأت دولت در سفر استانی سمنان در چهاردهم دی89 و در دولت محمود احمدی‌نژاد به وزارت نیرو و سرانجام در تاریخ سی‌ام خردادماه 91 به شركت «توسعه منابع آب و نیروی ایران» به‌عنوان مجری ابلاغ شد.  در همان زمان، عده‌ای این طرح را برخلاف ادعای مسؤولان، مخرب محیط زیست دانستند و خواستار توقف آن شدند و عده‌ای هم بهره‌وری اقتصادی آن را نشانه گرفتند. برخی از نمایندگان مجلس این طرح را از لحاظ اقتصادی توجیه‌پذیر ندانستند، اما در ادامه سریالِ نادیده گرفتن مجلس توسط دولت قبلی، این طرح در یك نمایش پرسروصدا با حضور لودرها و بیل‌های مكانیكی رسما آغاز شد، اما به دلایلی هرگز به صورت واقعی به مرحله اجرا نرسید و در حد همان برافراشتن بیل لودرها باقی ماند.


درختانی كه سلاخی می‌شوند
در بیانیه انجمن جنگلبانی می‌توان اطلاعات شگفت‌انگیزی از میزان تخریب محیط‌زیست با اجرای این طرح به‌دست آورد. فارغ از همه هزینه‌های اقتصادی و اجتماعی كه در این گزارش هم به آن اشاره شده است آن‌طور كه در این بیانیه آمده قرار است بیش از ۴۰۰۰اصله درخت قطع ممنوع ارس و بیش از ۲۶ هزار اصله درختان جنگلی هیركانی (و بیش از ۵۰ هزار پایه با احتساب درختچه‌های جنگلی) به همراه چندین میلیون تن خاك مرغوب جنگلی در طول مسیر نابود شود كه ضربه غیرقابل جبرانی به اكوسیستم حساس جنگل‌های ارس و نیز جنگل‌های هیركانی، به عنوان میراث جهانی است.


زمان و سرمایه‌گذار هنوز مشخص نیست
امیر عبدوس، مدیركل حفاظت محیط‌زیست استان سمنان نیز در گفت‌وگو با ما درباره زمان اجرای پروژه انتقال آب می‌گوید: هنوز زمان دقیق اجرای پروژه مشخص نیست و ابتدا باید سرمایه‌گذار مشخص شود.
آن‌طور كه او می‌گوید تا یك ماه دیگر باید ملاحظات زیست محیطی پروژه مشخص شود، مثل این‌كه تخلیه باید از چه عمقی انجام شود یا محل دپوی مصالح كجا باشد.


فاجعه‌ای بزرگ‌تر از بمب اتم
بدیهی است كه دوستداران محیط‌زیست از اولین دسته مخالفان این طرح باشند. برای فهرست موافقان و مخالفان طرح انتقال آب حساب نمایندگان مجلس و دولتی‌ها را جدا كردیم تا شائبه منفعت در میان نباشد. با همین غربالگری ساده می‌توان متوجه شد تقریبا همه كارشناسان جدی حوزه محیط‌زیست در دسته مخالفان این طرح قرار می‌گیرند.
محمد درویش، عضو هیأت علمی مؤسسه تحقیقات جنگل‌ها و مراتع می‌گوید در طرح انتقال آب خزر به سمنان میلیاردها پول خرج می‌كنیم تا كیفیت زندگی مردم را پایین بیاوریم؛ این فاجعه بزرگ‌تر از انفجار اتمی است.
هادی كیادلیری، كارشناس جنگل معتقد است « 63 كیلومتر از طرح شیرین سازی و انتقال آب خزر به كویر مركزی از قلب جنگل‌های هیركانی می‌گذرد. چه اتفاقی باید بیفتد كه دستگاه متولی جنگل متوجه اوضاع وخیم منابع طبیعی بشوند و این نابودی را ببینند؟ این‌كه ما می‌گوییم 30 سال دیگر جنگل‌های شمال از بین می‌رود حرف نیست، واقعیت است. وظیفه سازمان جنگل‌هاست كه به طرح انتقال آب خزر ورود كند و مقابل تخریب‌ها بایستد.
پروفسور علی یخكشی، بنیانگذار دانش محیط زیست در دانشگاه‌های ایران هم می‌گوید: تهیه آب از راه انتقال آب خزر به كویر، علاوه بر تخریب‌های فراوان  بسیار گران نیز تمام می‌شود. اگر بخواهیم آب خزر را در ساحل شمال شیرین كنیم شوری به جامانده در خزر، تمام آبزیان این دریاچه را از بین خواهد برد و اگر در مقصد شیرین كنیم، خاك مقصد شورتر و كویری‌تر خواهد شد. علاوه بر آن، این انتقال، جنگل‌های هیركانی را به شدت در خطر تخریب و نابودی قرار می‌دهد؛ در حالی كه دریاچه خزر، میراث بین‌المللی است كه حیات آن برای اكوسیستم زمین اهمیت دارد و نابودی آن بر كشورهای زیادی از جمله ایران، آثار بسیار جدی و ناگواری خواهد گذاشت.»
پرویز كردوانی، پدر علم كویرشناسی ایران هم در رابطه با این طرح می‌گوید: تامین نیاز آبی مردم ایران به‌دلیل نبود فرهنگ صرفه‌جویی و استفاده بهینه از منابع آب امكان‌پذیر نیست و به همین دلیل با شرایط فعلی حتی اگر آب دریای خزر به شهرهای مركزی منتقل شود، باز هم پاسخگوی مصرف مردم نخواهد بود.


شمالی‌ها و جنوبی‌ها
در همه این سال‌ها كه حرف از طرح جنجالی انتقال آب خزر به سمنان بود در مجلس موافقان و مخالفان این طرح به دو دسته نمایندگان مردم سمنان و البته نمایندگان استان‌های شمالی تقسیم می‌شد. اما با جدی شدن اجرای این طرح موازنه موافقان و مخالفان در بهارستان هم تغییر پیدا كرد. دیروز حدود ۴۰نماینده مجلس شورای اسلامی در نامه‌ای خطاب به حسن روحانی، رئیس‌جمهوری ایران، مخالفت خود با طرح انتقال آب خزر به كویر مركزی و استان سمنان را اعلام كرده‌اند.
این نمایندگان در نامه خود از حسن روحانی خواسته‌اند تا از اجرای طرح انتقال آب خزر به كویر مركزی و استان سمنان كه نتیجه آن به گفته آنان «نابودی محیط‌زیست» و «فرسایش سرمایه اقتصادی و اجتماعی است»، جلوگیری كند.
شماری از نمایندگان استان‌های شمالی گیلان، مازندران و گلستان پلاكاردهایی نیز به همراه داشتند كه بر آنها شعارهایی همچون «نه ملت به انتقال آب دریای خزر»، «استیضاح وزیر نیرو فوری»، «مردم اجازه نابودی دریای خزر را نمی‌دهند»، «انتقال آب خزر، نابودی محیط‌زیست» و «بلای زاینده‌رود و ارومیه را بردریاچه خزر تكرار نكنیم» بر آنها نوشته شده بود.
اعتراض و تجمع نمایندگان پس از انتشار نامه عیسی كلانتری، رئیس سازمان محیط‌زیست ایران، مبنی بر «بلامانع» بودن انتقال آب دریای خزر به سمنان انجام گرفته است. این نمایندگان پیش از این نیز بعد از  سخنرانی روحانی در مجلس درباره قصد دولت مبنی بر انتقال آب خزر به سمنان، به‌شدت به این تصمیم اعتراض كردند.


موافقان صاحب نفوذ
در دسته مخالفان هر چقدر تعداد افراد زیاد است، اما در دسته مقابل كمتر موافقی می‌توان یافت. البته كه تلخی ماجرا آنجاست كه قدرت اجرایی همین اقلیت موافق با این طرح بیشتر از همه مخالفان طرح است. عیسی كلانتری رئیس سازمان محیط زیست ایران و البته رئیس‌جمهور را مهم‌ترین موافقان این طرح باید دانست.
عیسی كلانتری یكی از اصلی‌ترین موافقان طرح انتقال آب خزر به استان سمنان است. او در این‌باره گفته است: «‌در همه جای دنیا در حاشیه دریاها ده‌ها میلیارد مترمكعب آب شیرین می‌شود و همه دنیا می‌توانند استفاده كنند، الا ما چراكه چهار تشكل زیست‌محیطی به آن معترض هستند. می‌خواهند به ۵۰۰ تا ۶۰۰ هزار نفر از جمعیت این مناطق (استان‌های یزد و سمنان) آبی داده نشود و این جمعیت به تهران مهاجرت كنند.» او اعلام كرده «چگونه است كه نوبت ما كه می‌شود، فقط سالیانه یك میلیارد مترمكعب آب شیرین می‌كنیم تا نیازمان را تامین كنیم همه سر و صدا می‌كنند. رسانه‌های ما نباید ضد وطن باشند.»  
رئیس‌جمهور اما درباره این طرح دوپهلو حرف زده است. در جمع مردم سمنان به شكلی و در جمع مردم خطه شمال به نوعی دیگر. او در آبان سال گذشته در جمع مردم سمنان اعلام كرد «در حال حاضر زیربنای مساله انتقال آب به استان سمنان بررسی و حل و فصل شده و هیچ مانعی برای سرمایه‌گذاری وجود ندارد.» اما دو ماه بعد یعنی در دی ماه سال 97 در جمع مردم گلستان به نوعی دلجویی كرد و گفت: «‌ آب دریای خزر اول برای مردم سواحل این دریا است، بعد از آن اگر نیاز شد برای حل مشكل كم‌آبی دیگر استان‌ها مورد استفاده قرار خواهد گرفت.»



صرفه‌جویی
انتقال آب دریای خزر هیچ توجیه اقتصادی ندارد،‌ باعث تخریب جنگل‌های هیركانی می‌شود، اكوسیستم دریای خزر را از بین می‌برد و باعث شورتر شدن دریا می‌شود و ده‌ها دلیل دیگر همه به بهانه این‌كه سمنان تشنه است و آب می‌خواهد. جالب این‌كه اگر هدف طرح این است چرا به راه‌های جایگزین و كم هزینه‌تری فكر نشده است. جالب این‌كه بدانیم در ایران فقط در بخش كشاورزی حداقل ۱۵ میلیارد متر مكعب آب طی یك سال قابل صرفه‌جویی است. از این رو نباید به روش‌های گران‌قیمت تهیه آب شیرین روی آورد و به جای آن‌كه سرمایه‌ای را برای نمك‌زدا كردن آب به كار بگیریم، اقدامات بهینه‌سازی در بخش كشاورزی انجام دهیم، چرا كه ممكن است اقدامات بهینه‌سازی در زمینه كشاورزی آب بیشتری نسبت به شیرین كردن آب دریای خزر فراهم كند.



6000 میلیارد تومان
فارغ از همه تبعات محیط‌زیستی این طرح و حتی تبعات بالای اجتماعی و اقتصادی‌اش، این طرح از نظر اقتصادی هم مقرون به صرفه نیست. آن‌قدر كه پرفسور یخكشی معتقد است هزینه یك لیتر آب شیرین شده ماحصل از این طرح بیشتر از تولید یك لیتر كوكاكولا خواهد بود.اما هزینه انتقال آب خزر به سمنان چقدر است؟ محمد رهبری مجری سابق طرح مطالعات نمك زدایی و انتقال آب از دریای خزر در رابطه با هزینه سرمایه‌گذاری و اجرای این طرح می‌گوید: هزینه سرمایه‌گذاری و اجرای این طرح با توجه به محاسبات صورت گرفته در سال 96 و قبل از تحولات اخیر اقتصادی در كشور حدود 5100 میلیارد تومان برآورد شده است. البته نحوه تامین مالی این طرح از محل بودجه عمومی شامل مبلغی بالغ بر 3800 تومان به ازای هر متر مكعب محاسبه شده است و هزینه اجرای آن از محل صندوق توسعه ملی 4200 تومان همچنین تامین مالی از طرف بورس و با توجه به پیش‌بینی بهره سالانه 20 درصدی برابر 5700 تومان به ازای هر متر مكعب برای سال 95 در نظر گرفته شده است.
پیش از این هم ایرج حیدریان، مدیرعامل شركت آب منطقه‌ای استان سمنان در رابطه با هزینه انتقال آب خزر به سمنان اعلام كرده بود طرح انتقال آب از دریای خزر به سمنان در فهرست بهای مالی سال ۱۳۹۵، حدود ۶۰۰۰ میلیارد تومان اعتبار نیاز دارد.



جنگل لوله
آن‌طور كه از جزئیات این طرح بر می‌آید، قرار است این طرح به صورت دو خط لوله به طول ۱۶۰كیلومتر از سواحل دریای خزر در مجاورت نیروگاه نكا آغاز و پس از عبور از شالیزارها و مناطق جنگلی در استان مازندران در مسیر خط لوله نكا- ری، امتداد و از منطقه دوآب وارد منطقه خطیركوه در استان سمنان شود و خطوط لوله درنهایت با عبور از تونل چشمه روزبه در حوالی شهر شهمیرزاد به دو شاخه تبدیل خواهد ‌شد كه یك خط لوله به سمت دامغان و شاهرود به طول ۱۷۲ كیلومتر و دیگری به سمت سمنان به طول ۱۳۲ كیلومتر كشیده خواهد شد. لوله‌گذاری و ساخت ایستگاه‌های متعدد پمپاژ، ایجاد جاده دسترسی و عبور ماشین‌آلات سنگین از كهن‌ترین و حیاتی‌ترین رویشگاه سبز ایران یعنی جنگل‌های هیركانی برای انتقال آب خزر به سمنان، سبب تكه تكه شدن و آسیب جبران‌ناپذیر به این پهنه جنگلی به‌شدت حساس می‌شود.
عزیز عابسی محقق، پژوهشگر و استاد دانشگاه در رابطه با همین لوله‌گذاری و تاثیراتش بر محیط‌زیست به ایسنا می‌گوید: انتقال آب شور به مقصد، به‌دلیل آن‌كه از لحاظ فنی، نمك‌زدایی صددرصد آن به روش‌های معمول اساسا امكان پذیر نبوده و هزینه پمپاژ آب به ارتفاع 2300متری بالاخص برای آب شور با چگالی بالا سرسام‌آور بوده، بسیار دور از منطق اقتصادی و مهندسی است؛ علاوه‌بر این، مشكلات خوردگی خطوط لوله و نشت‌های محتمل در مسیر خط انتقال، ریسك‌های اقتصادی آن را در كنار نگرانی‌های زیست‌محیطی به‌شدت افزایش می‌دهد.