پدیده بیکارانِ صاحب درآمد

آمارها از افزایش جمعیت بیکار دارای درآمد حکایت می‌کند؛ این تناقض چگونه شکل گرفته است؟

پدیده بیکارانِ صاحب درآمد

جمعیت فعال و جمعیت غیرفعال دو شاخص مهم بازار كار هستند كه نرخ بیكاری و نسبت اشتغال نیز متأثر از این دو شاخص مهم تغییر می‌كنند، شاخص جمعیت فعال به مجموعه گروه بیكاران و شاغلان اطلاق می‌شود، یعنی تمام جمعیت سه میلیون نفری بیكار و حدود ۲۴میلیون نفری شاغل كشور تحت عنوان جمعیت فعال شناخته می‌شوند. جمعیت غیرفعال نیز به گروهی از جامعه گفته می‌شود كه نه شاغل هستند و نه تمایلی برای ورود به بازار كار دارند. دانشجویان و افراد در حال آموزش، زنان خانه‌دار و افراد دارای درآمد از محل‌های غیركاری، بخش مهمی از جمعیت غیرفعال را به خود اختصاص می‌دهند. در بررسی وضعیت بازار هر كشوری، افزایش جمعیت فعال (گروه بیكاران یا شاغلان) حتی اگر این رشد به جمعیت بیكار كشور اضافه كند، یك سیگنال مثبت به اقتصاد است، چراكه رشد جمعیت فعال نشان‌دهنده تمایل افراد برای ورود به بازار كار و افزایش اشتغال در كشور است. در مقابل، افزایش جمعیت غیرفعال به معنای كاهش تمایل افراد برای ورود به بازار كار است. به عبارتی رشد جمعیت این گروه از جامعه نشان می‌دهد میزان تمایل به فعالیت‌های اقتصادی و شاغل شدن در كشور كم شده است. برآیند آخرین آمار از وضعیت جمعیت فعال و غیرفعال نشان می‌دهد، به رغم رشد جمعیت فعال طی چند سال اخیر اما در سال گذشته ۴۶۴ هزار نفر به جمعیت غیرفعال كشور اضافه شد. جمعیت غیرفعال كشور كه در سال ۹۶ تعداد ۳۹میلیون و ۳۳۷ هزار نفر بود، در سال ۹۷ به ۳۹ میلیون و ۸۰۱ هزار نفر افزایش یافت. البته در سال گذشته به جمعیت فعال كشور نیز ۴۸۵ هزار نفر افزوده شده است، اما سیاست‌گذاری بازار كار باید به گونه‌ای باشد كه جمعیت غیرفعال كشور روند كاهشی داشته باشد، بیشتر جمعیت غیرفعال كشور را زنان خانه‌دار تشكیل می‌دهند و بخشی از افراد این گروه را افراد محصل در برمی‌گیرند. اما بخشی از افراد در گروه جمعیت غیرفعال، هرچند در گروه شاغلان قرار ندارند، اما دارای درآمد هستند. این گروه از افراد تحت عنوان «افراد دارای درآمد بدون كار» شناخته می‌شوند. آمار بیش از یك دهه اخیر از سال ۱۳۸۴ نشان می‌دهد جمعیت افراد دارای درآمد بدون شغل از سه میلیون و ۲۶ هزار نفر در سال ۸۴ به پنج میلیون و ۱۱۲ هزار نفر در سال ۹۶ رسیده كه حاكی از رشد دو میلیون و ۸۶ هزار نفری است. افزایش قابل توجه «جمعیت دارای درآمد بدون شغل» یكی از پدیده‌های بازار كشور در سال‌های اخیر است و مقوله‌ای قابل تأمل برای بازار كار محسوب می‌شود، به همین دلیل جام‌جم در گفت‌وگو با كارشناسان اقتصادی به آن پرداخته است.

عمده درآمد این افراد دلالی است
جمشید پژویان، استاد دانشگاه در خصوص افزایش قابل توجه «جمعیت دارای درآمد بدون شغل» در كشور گفت: اگر فرض را بر درستی گزارش ارائه شده مركز آمار ایران بگذاریم باید عرض كنم كه این افراد كسانی هستند كه با تلفن همراه در منزل خود كالایی را خریداری و بعد از اندكی آن را به فروش می‌رسانند.
وی افزود: این افراد عموما خود را بدون شغل اعلام می‌كنند، درنتیجه بدون این‌كه نقشی در تولید داشته باشد صاحب درآمدهای هنگفتی می‌شوند و این در حالی است كه باید این درآمدها در راستای تجارت و جابه‌جایی كالا به دست آید.
این كارشناس مسائل اقتصادی یادآور شد: از مصادیق دیگر این‌گونه افراد می‌توان به كسانی اشاره داشت كه در بانك‌ها حساب داشته و از سودهای میلیونی آن بهره‌مند می‌شود، بنابراین نمی‌توان به آمار مركز آمار استناد كرد چون این افراد به خاطر نپرداختن مالیات، از گفتن درآمدهای خود در زمان سرشماری ممانعت می‌کنند.
پژویان اظهار كرد: با این حال این امر به لحاظ اقتصادی وقتی در تخصیص بودجه‌ها اشتباهی صورت گیرد یا مكانیسم بازار از شرایط رقابت دور شود، امر خلافی است و افراد بدون نقش داشتن در ارائه خدمات و تولید می‌توانند از طریق انحصاری و نفوذی كه دارند به درآمدی مشروع برسند. برعكس كسانی كه كالایی را وارد و آن را به بازار عرضه یا در داخل كشور تولید می‌كنند نقش مثبتی در اقتصاد كشور دارند.


درآمد بدون شغل را با مالیات كنترل كنند
مهدی طغیانی، استاد دانشگاه درخصوص افزایش قابل توجه «جمعیت دارای درآمد بدون شغل» در كشور گفت: درآمد بدون اشتغال لزوما به معنی بیكار بودن افراد نیست و این‌كه آنها با یارانه و كمك دولتی زندگی می‌كنند، البته در سراسر جهان افرادی هستند كه با كمك‌های دولت (به خاطر مشكلاتی از جمله ازكارافتادگی) به زندگی خود ادامه می‌دهند اما در ایران درآمدهای بدون شغل می‌توانند به دلایلی از جمله اجاره دادن ساختمان و ملك، سود بانكی حساب‌های پس‌انداز، سرمایه‌گذاری در بورس یا دادن پول به افراد در مقابل انجام یك كار به صورت توافقی و شریكی باشد.
وی در پاسخ به این سؤال كه آیا این پدیده به لحاظ اقتصادی و رفاهی برای جامعه‌ای پسندیده است یا خیر، افزود: به‌زعم بنده بستگی به نوع كار دارد، چون اگر درآمد از محل مستمری‌بگیری و بیمه بیكاری و ازكارافتادگی یا از محل سرمایه‌گذاری‌های غیرمولد باشد طبیعتا به لحاظ اقتصادی امر مثبتی تلقی نمی‌شود، لكن همه مصادیق منفی نبوده و درآمدهای بالا و غیرمولد را تمام كشورهای جهان با اتخاذ پایه‌های مالیاتی جدید همچون مالیات بر عایدی سرمایه تعدیل می‌كنند.



غیر مولد و غیر مفید
فتح‌ا... تاری، عضو هیات علمی دانشگاه علامه طباطبایی گفت: آمارهایی که مرکز آمارارائه می‌کند نشات گرفته از مستندات و قوانین بین المللی و برخی قوانین داخلی است که اگر یک نفر یک ساعت در هفته کار کند شاغل محسوب می‌شود.
وی افزود: اگر این پایه در کشورهای دیگر گذاشته شده شاید در آن کشورها آنقدر ارزش پول بالاست که با دو ساعت کار در هفته یک فرد می تواند نیاز خوراک خود را رفع کند اما در ایران قطعا افراد نمی توانند با اینگونه درآمدها زندگی کنند.
تاری با بیان اینکه در آمارهای ایران سرباز شاغل محسوب می‌شود تاکید کرد: علاوه بر به حساب آوردن سرباز به عنوان شاغل برای دانشجویان هیچ رده ای در نظر نمی‌گیرند که در بخش بیکاران قرار دهند و اخیرا هم موضوعی مطرح شده تحت عنوان افرادی که درآمد دارند اما صاحب
شغل نیستند.
این کارشناس اقتصادی با بیان اینکه وقتی درآمد کل جامعه افزایش می‌یابد رفاه رشد می‌کند تصریح کرد:‌ افرادی که دارای درآمد هستند اما شغل ندارند قطعا برای اقتصاد جامعه مفید نیستند و اغلب در شغل های کاذب فعالیت دارند.
عضو هیات علمی دانشگاه علامه طباطبایی با اشاره به اینکه فعالیت افرادی که دارای درآمد و فاقد شغل هستند با ابهام همراه است گفت: در ساده ترین حالت شاید افراد دارای چندین مسکن باشند که با اجاره‌ درآمد کسب می‌کنند که این درآمد به دلیل ضعف قانونی است. اگر دولت طرح های مالیاتی برای بیش از مصرف مورد نیاز خانوار در نظر می گرفت این پدیده به وجود نمی‌آمد و اینگونه درآمدهای غیر مولد و غیر مفید برای اقتصاد شکل نمی گرفت. 




نشانه خوبی برای اقتصاد كشور نیست
حسین درودیان، كارشناس اقتصادی درخصوص افزایش قابل توجه «جمعیت دارای درآمد بدون شغل» در كشور گفت: به‌طور كلی درآمد بدون شغل مربوط به یك سری از افراد و طبقات است؛ به این ترتیب كه طبقه نیروی كار از طریق خدمات‌دهی درآمد كسب می‌كنند ولی این افراد از درآمد دارایی‌های حقیقی خود (اجاره دادن خانه، ماشین، ابزار تولید) بهره‌مند می‌شوند.
وی افزود: از مصادیق این آمار می‌توان به كسانی اشاره كرد كه از سود سهام یا حساب بانكی خود برخوردار می‌شوند یا اوراق قرضه دولتی در اختیار دارند یا از طرف دیگر بازنشستگان نیز در ذیل افراد دارای درآمد بدون شغل تلقی می‌شوند. این كارشناس مسائل اقتصادی درخصوص جنبه اقتصادی این امر نیز یادآور شد: طبیعتا بالا بودن این میزان نشانه خوبی برای اقتصاد كشور تلقی نمی‌شود؛ چون افراد باید كار كنند تا این دارایی را به‌دست بیاورند ولی درمجموع وجود این اتفاق در اقتصاد كشور طبیعی به نظر می‌رسد.



از این افراد باید مالیات گرفته شود
فرشید شكرخدایی، كارشناس اقتصادی درخصوص افزایش قابل توجه «جمعیت دارای درآمد بدون شغل» در كشور گفت: اكثر افرادی كه ذیل این آمار قرار گرفته‌اند به كار واسطه‌گری (مثل دلارفروشان) مشغول هستند، به‌طوری كه این افراد بدون اجاره خانه یا مغازه‌ای هم كالا خریداری می‌كنند و هم آن را در كسری از ثانیه به فروش می‌رسانند.
وی افزود: وقتی كه فردی در مغازه یا دفتری به امر تجارت می‌پردازد، طبیعتا مالیات خود را هم پرداخت می‌كند ولی این افراد هرگز مالیات پرداخت نمی‌كنند و خود را بدون شغل معرفی می‌كنند و این اشخاص در زمینه املاك بسیار فعال هستند.
این كارشناس مسائل اقتصادی تصریح كرد: بنابراین به لحاظ شفافیت و مالیاتی امر بدی برای اقتصاد كشور محسوب می‌شوند و این در حالی است كه باید هزینه‌های عمومی یك جامعه را همه افراد جامعه بپردازند نه این‌كه این افراد از این امر مستثنا شوند.



احتمال ورود پول های کثیف به اقتصاد
حسن خوشپور، کارشناس اقتصادی گفت: افرادی که دارای درآمد و فاقد شغل هستند یا شغل غیر رسمی دارند یا شغلشان در فهرست مشاغلی که مرکز آمار در نظر دارد قرار نگرفته است.
معاون سابق سازمان برنامه و بودجه کشور با بیان این‌که مرکز آمار ایران باید اعلام کند از چه روشی تشخیص دادند که این افراد دارای درآمد و فاقد شغل هستند تاکید کرد: احتمال دارد افرادی که دارای درآمد و فاقد شغل هستند املاکی از طریق میراث گذشتگان به دست آورده باشند و افراد با اجاره آنها کسب درآمد می‌کنند اما آنچه به واقعیت نزدیک است به دست آوردن این پول از فعالیت‌های دلالی خواهد بود.
خوشپور با اشاره به اینکه ممکن است درآمدی که به دست می آید برای اقتصاد ایران مفید باشد گفت: افرادی که از بخش اجاره املاک درآمد کسب می‌کنند یک ارزش افزوده برای اقتصاد ایران دارند و نیاز یک خانواده را برای تهیه مسکن رفع کرده‌اند. در همین حال مواردی هم وجود دارد که احتمال دارد این پول از فعالیت‌های سوداگری به دست بیاید که برای اقتصاد مضر است.
وی در مورد اینکه ممکن است بخشی از این درآمدها پول های کثیفی باشد که به صورت قطره چکانی وارد اقتصاد می‌شود گفت: هر چند ورود پول های کثیف به اقتصاد از این طریق محتمل است اما نمی‌توان در این زمینه نظر قطعی اظهار کرد. همچنین مرکز آمار ایران به عنوان یک نهاد رسمی این درآمد را شناسایی کرده و مسائل مرتبط با پولشویی از جمله مواردی نیست که اطلاعات آن به راحتی افشا شود.



رنج اقتصاد از نبود یک قانون
آلبرت بغزیان، استاد اقتصاد دانشگاه تهران به جام‌جم گفت: آماری که اخیرا مرکز آمار از تعداد افراد دارای درآمد و فاقد شغل اعلام کرده بیانگر این است که افراد زیادی در بخش واسطه‌گری فعالیت می کنند که ناشی از نبود و اجرا نشدن قانون خوبی به نام مالیات بر عایدی سرمایه یا مسکن است.
وی افزود: اگر کسی چندین واحد مسکونی در اختیار دارد و از اجاره آنها درآمد کسب می‌کند باید طبق رقم قرارداد مالیاتی برای آن لحاظ شود اما به دلیل اینکه برخی متولیان دستگاه های اجرایی از نبود آن منتفع هستند از اجرای آن جلوگیری می‌کنند.
بغزیان ادامه داد: این قانون باید در مورد خودرو نیز اجرا شود و کالاهای سرمایه ای که خریداری می شوند و در مدت کوتاهی به فروش می رسند باید مشمول مالیات شوند.
این کارشناس اقتصادی با بیان اینکه درآمدهای مالیاتی به راحتی جایگزین درآمدهای نفتی می‌شوند گفت: اجرای قانون مالیات بر عایدی سرمایه به صورت مستقیم و غیر مستقیم افراد را درگیر می‌کند. اکنون همه کارمندان دولت قبل از دریافت حقوق مالیاتشان کسر می شود اما برخی مشاغل واسطه گر که مختصات دقیقی هم برای فعالیت ندارند و اغلب کارشان تلفنی است بدون پرداخت مالیات درآمد زیادی را کسب می‌کنند.