گزارشی از روستای لیپار در سیستان و بلوچستان که حالا خانه لاک‌پشت‌ها شده است
دادرحیم؛ فرشته نجات لاك‌پشت‌ها
در چابهار سیستان و بلوچستان، آنجا كه محلی‌ها چهاربهار می‌خوانندش و مدتی است ساحل خیره‌كننده‌اش انگیزه سفر شورانگیز خیلی‌ها شده، ما سراغ بومی‌هایی آمده‌ایم كه دل شان برای محیط‌زیست می‌تپد؛ مردمانی كه زیر سایه محرومیتی كه از مدت ها پیش روی سر این شهرستان چتر شده، زندگی می‌كنند و با این حال شانه خالی نمی‌كنند از حفاظت از آب و خاك شان؛ مردانی مثل دادرحیم دادشاپور، یكی از ساكنان بومی روستای لیپار. روستایی محروم در 15 كیلومتری چابهار بعد از ساحل رمین، در مسیر ساحل گواتر؛ روستایی كه از سال‌ها پیش محل تخمگذاری تعدادی از لاك‌پشت‌های سبز كشورمان بوده است. اما حكایت دادرحیم و لیپار و لاك‌پشت‌های سبز، به عشق و علاقه‌ای گره خورده است كه باعث شده دادرحیم از مدت‌ها پیش مسؤول حفاظت از لاك‌پشت‌ها و تخم‌هایشان در ساحل منتهی به این روستا بشود.. او یكی از صدها همیار محیط‌زیست شهر چابهار است و با وجود مشكلات زیاد، همچنان با علاقه و انگیزه، به كارش ادامه می‌دهد.
با دادرحیم سخت هم صحبت می‌شویم؛ تلفن همراهش آنتن نمی‌دهد، تماس ما چند بار قطع می‌شود و ماحصل گفت‌وگوی ما اطلاعاتی مختصر از اوست؛ این‌كه او متولد 1338 است و از بچگی در همین روستا به دنیا آمده و خیال رفتن از این روستا را ندارد چراكه لیپار زادگاهش است. شاید به خاطر همین است كه می‌گوید: «من همین جا در همین روستا به دنیا آمدم و همین‌جا هم از دنیا می‌روم.» او با وجود همه مشكلاتی كه بقیه اهالی را یكی یكی از لیپار، پر دادند، همچنان با خانواده اش در لیپار مانده است. چرایش را كه می‌پرسیم باز می‌رسیم به همان كلمه زادگاه، همان رشته وصل ناگسستنی كه به پای این مرد پیچیده و او را پابند روستایش كرده است؛ آن‌قدر كه بماند و ماندنش به نفع محیط‌زیست و حیات‌وحش این منطقه باشد. دادرحیم به ما می‌گوید: «من لاك‌پشت‌ها را از بچگی دوست داشتم و به‌خاطر این علاقه رفتارشان را زیر نظر گرفتم و الان بعد از این همه سال عمری كه از خدا گرفته ام به خوبی می‌توانم محل تخم‌گذاری‌شان را شناسایی كنم. البته این كار راحتی نیست، من بعضی وقت‌ها ساعت‌ها در شب در ساحل قدم می‌زنم، حتی چند روز وقت می‌گذارم اما بالاخره موفق می‌شوم كه این محل‌های تخمگذاری را شناسایی كنم و آنها را به كارشناسان محیط‌زیست چابهار معرفی كنم.» از دادرحیم درباره انگیزه اش كه می‌پرسیم می‌خندد و می‌گوید: «من با این لاك‌پشت‌ها دوست هستم... اینها سرمایه‌های منطقه ما هستند، بركت روستای ما هستند و من فقط وظیفه‌ام را انجام می‌دهم.»
فراخوانی برای روشن كردن شب‌های لیپار
كلمه لیپار را اگر در موتور جست‌وجوگر گوگل جست‌وجو كنید به روستایی می‌رسید كه می‌گویند می‌تواند یكی از مقاصد گردشگری در چابهار باشد؛ روستایی از توابع بخش مركزی چابهار! اما این یك روی سكه لیپار است، روی دیگر لیپار زیر سایه محرومیت نفس می‌كشد. آن وقت این روستا می‌شود روستایی كه بیشتر اهالی‌اش در سال‌های گذشته به‌خاطر خشكسالی و مشكلات اقتصادی مهاجرت كرده‌اند و خالی از سكنه شده. می‌گویند لیپار حالا دو خانوار بیشتر جمعیت ندارد و دادرحیم دادشاپور و خانواده‌اش یكی از این خانواده‌ها هستند.
ما اسم لیپار و دادرحیم را اولین بار از زبان احمد بحری، محیط بان، فعال محیط‌زیست و مدیر پروژه نذر طبیعت می‌شنویم. بحری به ما می‌گوید: «در سفری كه گروه نذر طبیعت در نیمه مهرماه برای اجرای پروژه مهر با گاندو و توزیع بسته‌های نوشت‌افزار بین دانش‌آموزان روستاهای ساكن منطقه حفاظت شده گاندو داشتند، ما بازدیدی از روستای لیپار داشتیم و با ساكنان این روستا آشنا شدیم.»
این آشنایی حالا منجر به یك فراخوان جدید در پروژه نذر طبیعت شده است؛ فراخوانی كه قرار است روستای لیپار را از نعمت برق بهره‌مند كند. بحری البته برای این فراخوان و كمك به اهالی این روستا، یك انگیزه محیط‌زیستی هم داشته، او همین جا در این روستا با دادشاپور اشنا و همت بلند این مرد بومی در حفاظت از لاك‌پشت‌های در معرض خطر مورد توجه‌اش قرار گرفته: « ما در بازدیدی كه از این روستا داشتیم فهمیدیم كه دادشاپور سال‌هاست برای حفاظت از لاك‌پشت‌های سبز كه برای تخمگذاری به ساحل این روستا می‌آیند تلاش می‌كند و همكاری خیلی خوبی با محیط‌بانان شهرستان چابهار دارد.
اما نكته جالب توجه برای ما این بود كه او به‌رغم كوچ همه ساكنان این روستای ساحلی، حاضر نشده زادگاهش را ترك كند و در سخت‌ترین شرایط بدون داشتن آب و برق و امكانات بهداشتی به زندگی‌اش در لیپار ادامه می‌دهد. حتی وقتی با خود او صحبت كردیم دیدیم اولویت اول زندگی‌شان در این روستا برق است و اهالی مجبورند برای شارژ موبایل مثلا 20 كیلومتر بروند و چندساعتی در روستای مجاور كه برق دارد بمانند و دوباره به محل زندگی خودشان برگردند.»
همیــن موضــــــــــــوع باعــــــث شد كه
جمع‌آوری كمك برای مجهز كردن كپرهای این روستا به سیستم برق خورشیدی یكی از فراخوان‌های بچه‌های نذر طبیعت باشد. بحری در توضیح بیشتر می‌گوید: «طی بررسی‌های صورت گرفته به این نتیجه رسیدیم كه پنج كپر موجود در روستا را به برق خورشیدی مجهز كنیم و در كنار این، حداقل یك یخچال و یك پنكه برای این روستا تهیه كنیم. برآورد اولیه ما برای به سرانجام رسیدن این مجموعه، حدود سی میلیون تومان بود كه خوشبختانه با مشاركت خیرین و دوستداران محیط‌زیست مقداری از آن فراهم شده و ما در حال رایزنی با چند شركت تولید و واردكننده تجهیزات انرژی خورشیدی هستیم تا بتوانیم بالاترین كیفیت و پایین‌ترین قیمت این تجهیزات خورشیدی را تهیه كنیم.»
فعالیت های حفاظتی ویژه
برای اشرفعلی حسینی رئیس اداره حفاظت محیط‌زیست چابهار، نام دادرحیم دادشاپور نام آشنایی است، نامی كه سابقه‌اش به یك همكاری 12 ساله می‌رسد. حسینی در این رابطه به ما می‌گوید: «سال 87 یعنی اوایل مطرح شدن بحث حفاظت از زیستگاه‌های لانه‌سازی و تخمگذاری لاك‌پشت‌ها در چابهار.
آن زمان ما در منطقه ساحلی به دنبال افراد بومی بودیم كه به‌واسطه زندگی در این منطقه با لاك‌پشت‌ها و خصوصیات و رفتارهای آنها آشنا بودند و همین جا بود كه با آقای دادشاپور آشنا شدیم.»
حسینی درباره ضرورت این حفاظت می‌گوید: «از قدیم به‌خاطر یك‌سری باورهای غلط كه پایه علمی هم ندارند، خیلی‌ها به‌دنبال جمع‌آوری تخم این لاك‌پشت‌ها برای مصارف خوراكی و دارویی و... هستند، در حالی كه این لاك‌پشت یعنی لاك‌پشت سبز جزو گونه‌های در معرض خطر است و باید مورد حفاظت قرار بگیرد. مخصوصا در فصل تخمگذاری كه در سواحل ماسه‌ای چند روستای منطقه ما یعنی روستاهای كچو، پوشات، كیش دپ، كوپان سر، پسابندر و لیپار انجام می‌شود. با همین هدف ما فعالیت‌های حفاظتی مختلفی را در این مناطق شروع كردیم، مثل برنامه پایش، گشت میدانی شبانه به طور همزمان در سواحل ماسه‌ای روستاهای مورد نظر، ثبت اطلاعات تخمگذاری، بیومتری و تگ‌گذاری لاك‌پشت‌های ماده، ساخت هچری سایت، مراقبت از تخم‌ها و لانه‌ها و رهاسازی نوزادان لاك‌پشت توسط كارشناسان محیط‌زیست دریایی. البته همه این كارها با مشاركت جوامع محلی و با هدف حفاظت از تخم‌های لاك‌پشت‌ها تا رسیدن به مرحله نوزادآوری در طول فصل تخمگذاری در سواحل چابهار انجام شد و آقای دادشاپور یكی از این همیاران محیط‌زیست ماست.»
رئیس اداره محیط‌زیست چابهار در ادامه صحبت‌هایش به مهارت خاص این همیار محیط‌زیست در شناسایی محل تخمگذاری لاك‌پشت‌ها اشاره می‌كند:« واقعا عجیب بود اما آقای دادشاپور روش خاصی برای شناسایی داشت. از آنجایی كه لاك‌پشت‌ها برای رد گم كردن تخم‌هایشان را در چند لانه می گذارند و بسیاری از این لانه‌ها خالی است، پیدا كردن لانه مورد نظر كار سختی است اما آقای دادشاپور این مهارت را دارد كه با یك چوب باریك و با توجه به مهارت و شناختی كه ازاین حیوان دارد، خانه واقعی تخم‌ها را شناسایی كند و به همین دلیل الان چندسالی است كه با كارشناسان اداره ما و محیط بانان منطقه همكاری می‌كند.»
حسینی در توضیح بیشتر می‌گوید: «ما این تخم‌ها را سایز بندی می‌كنیم، همچنین اگر در معرض بالا آمدن آب باشند، از آنها حفاظت می‌كنیم، البته این حفاظت در مقابل حیوانات هم انجام می‌شود، حتی اگر لازم باشد آنها را جابه جا می‌كنیم و در جای امن قرار می‌دهیم و اطرافشان توری می‌كشیم تا از گزند پرنده‌ها و حیواناتی مثل شغال و روباه در امان باشند.»
همیاران محیط‌زیست چابهار
چابهــــــار امــــــــــــــا از این همیـــــــــــاران محیط‌زیست از این مردان بومی حامی حیات وحش كم ندارد و این همه خوشبختی این شهر ساحلی محروم است. حسینی درباره مشاركت جامعه محلی با كارشناسان محیط‌زیست اداره متبوعش می‌گوید:« ما اینجا همیار محیط‌زیست زیاد داریم.
نه فقط در بحث حفاظت از لاك‌پشت‌ها كه در بحث حفاظت از گاندوها هم خیلی‌ها به صورت خودجوش پیش قدم هستند. افرادی مثل ملك دینار شجره و عمر شجره كه در منطقه باهوكلات و درگز فعالند. همچنین جابر برن و خدابخش خاكره و عبدا... عاج كه در بخش‌هایی از ساحل گواتر كار حفاظت از تمساح پوزه كوتاه را انجام می‌دهند و واقعا همیار محیط‌زیست هستند.»
فراخوانی برای روشن كردن شب‌های لیپار
كلمه لیپار را اگر در موتور جست‌وجوگر گوگل جست‌وجو كنید به روستایی می‌رسید كه می‌گویند می‌تواند یكی از مقاصد گردشگری در چابهار باشد؛ روستایی از توابع بخش مركزی چابهار! اما این یك روی سكه لیپار است، روی دیگر لیپار زیر سایه محرومیت نفس می‌كشد. آن وقت این روستا می‌شود روستایی كه بیشتر اهالی‌اش در سال‌های گذشته به‌خاطر خشكسالی و مشكلات اقتصادی مهاجرت كرده‌اند و خالی از سكنه شده. می‌گویند لیپار حالا دو خانوار بیشتر جمعیت ندارد و دادرحیم دادشاپور و خانواده‌اش یكی از این خانواده‌ها هستند.
ما اسم لیپار و دادرحیم را اولین بار از زبان احمد بحری، محیط بان، فعال محیط‌زیست و مدیر پروژه نذر طبیعت می‌شنویم. بحری به ما می‌گوید: «در سفری كه گروه نذر طبیعت در نیمه مهرماه برای اجرای پروژه مهر با گاندو و توزیع بسته‌های نوشت‌افزار بین دانش‌آموزان روستاهای ساكن منطقه حفاظت شده گاندو داشتند، ما بازدیدی از روستای لیپار داشتیم و با ساكنان این روستا آشنا شدیم.»
این آشنایی حالا منجر به یك فراخوان جدید در پروژه نذر طبیعت شده است؛ فراخوانی كه قرار است روستای لیپار را از نعمت برق بهره‌مند كند. بحری البته برای این فراخوان و كمك به اهالی این روستا، یك انگیزه محیط‌زیستی هم داشته، او همین جا در این روستا با دادشاپور اشنا و همت بلند این مرد بومی در حفاظت از لاك‌پشت‌های در معرض خطر مورد توجه‌اش قرار گرفته: « ما در بازدیدی كه از این روستا داشتیم فهمیدیم كه دادشاپور سال‌هاست برای حفاظت از لاك‌پشت‌های سبز كه برای تخمگذاری به ساحل این روستا می‌آیند تلاش می‌كند و همكاری خیلی خوبی با محیط‌بانان شهرستان چابهار دارد.
اما نكته جالب توجه برای ما این بود كه او به‌رغم كوچ همه ساكنان این روستای ساحلی، حاضر نشده زادگاهش را ترك كند و در سخت‌ترین شرایط بدون داشتن آب و برق و امكانات بهداشتی به زندگی‌اش در لیپار ادامه می‌دهد. حتی وقتی با خود او صحبت كردیم دیدیم اولویت اول زندگی‌شان در این روستا برق است و اهالی مجبورند برای شارژ موبایل مثلا 20 كیلومتر بروند و چندساعتی در روستای مجاور كه برق دارد بمانند و دوباره به محل زندگی خودشان برگردند.»
همیــن موضــــــــــــوع باعــــــث شد كه
جمع‌آوری كمك برای مجهز كردن كپرهای این روستا به سیستم برق خورشیدی یكی از فراخوان‌های بچه‌های نذر طبیعت باشد. بحری در توضیح بیشتر می‌گوید: «طی بررسی‌های صورت گرفته به این نتیجه رسیدیم كه پنج كپر موجود در روستا را به برق خورشیدی مجهز كنیم و در كنار این، حداقل یك یخچال و یك پنكه برای این روستا تهیه كنیم. برآورد اولیه ما برای به سرانجام رسیدن این مجموعه، حدود سی میلیون تومان بود كه خوشبختانه با مشاركت خیرین و دوستداران محیط‌زیست مقداری از آن فراهم شده و ما در حال رایزنی با چند شركت تولید و واردكننده تجهیزات انرژی خورشیدی هستیم تا بتوانیم بالاترین كیفیت و پایین‌ترین قیمت این تجهیزات خورشیدی را تهیه كنیم.»
فعالیت های حفاظتی ویژه
برای اشرفعلی حسینی رئیس اداره حفاظت محیط‌زیست چابهار، نام دادرحیم دادشاپور نام آشنایی است، نامی كه سابقه‌اش به یك همكاری 12 ساله می‌رسد. حسینی در این رابطه به ما می‌گوید: «سال 87 یعنی اوایل مطرح شدن بحث حفاظت از زیستگاه‌های لانه‌سازی و تخمگذاری لاك‌پشت‌ها در چابهار.
آن زمان ما در منطقه ساحلی به دنبال افراد بومی بودیم كه به‌واسطه زندگی در این منطقه با لاك‌پشت‌ها و خصوصیات و رفتارهای آنها آشنا بودند و همین جا بود كه با آقای دادشاپور آشنا شدیم.»
حسینی درباره ضرورت این حفاظت می‌گوید: «از قدیم به‌خاطر یك‌سری باورهای غلط كه پایه علمی هم ندارند، خیلی‌ها به‌دنبال جمع‌آوری تخم این لاك‌پشت‌ها برای مصارف خوراكی و دارویی و... هستند، در حالی كه این لاك‌پشت یعنی لاك‌پشت سبز جزو گونه‌های در معرض خطر است و باید مورد حفاظت قرار بگیرد. مخصوصا در فصل تخمگذاری كه در سواحل ماسه‌ای چند روستای منطقه ما یعنی روستاهای كچو، پوشات، كیش دپ، كوپان سر، پسابندر و لیپار انجام می‌شود. با همین هدف ما فعالیت‌های حفاظتی مختلفی را در این مناطق شروع كردیم، مثل برنامه پایش، گشت میدانی شبانه به طور همزمان در سواحل ماسه‌ای روستاهای مورد نظر، ثبت اطلاعات تخمگذاری، بیومتری و تگ‌گذاری لاك‌پشت‌های ماده، ساخت هچری سایت، مراقبت از تخم‌ها و لانه‌ها و رهاسازی نوزادان لاك‌پشت توسط كارشناسان محیط‌زیست دریایی. البته همه این كارها با مشاركت جوامع محلی و با هدف حفاظت از تخم‌های لاك‌پشت‌ها تا رسیدن به مرحله نوزادآوری در طول فصل تخمگذاری در سواحل چابهار انجام شد و آقای دادشاپور یكی از این همیاران محیط‌زیست ماست.»
رئیس اداره محیط‌زیست چابهار در ادامه صحبت‌هایش به مهارت خاص این همیار محیط‌زیست در شناسایی محل تخمگذاری لاك‌پشت‌ها اشاره می‌كند:« واقعا عجیب بود اما آقای دادشاپور روش خاصی برای شناسایی داشت. از آنجایی كه لاك‌پشت‌ها برای رد گم كردن تخم‌هایشان را در چند لانه می گذارند و بسیاری از این لانه‌ها خالی است، پیدا كردن لانه مورد نظر كار سختی است اما آقای دادشاپور این مهارت را دارد كه با یك چوب باریك و با توجه به مهارت و شناختی كه ازاین حیوان دارد، خانه واقعی تخم‌ها را شناسایی كند و به همین دلیل الان چندسالی است كه با كارشناسان اداره ما و محیط بانان منطقه همكاری می‌كند.»
حسینی در توضیح بیشتر می‌گوید: «ما این تخم‌ها را سایز بندی می‌كنیم، همچنین اگر در معرض بالا آمدن آب باشند، از آنها حفاظت می‌كنیم، البته این حفاظت در مقابل حیوانات هم انجام می‌شود، حتی اگر لازم باشد آنها را جابه جا می‌كنیم و در جای امن قرار می‌دهیم و اطرافشان توری می‌كشیم تا از گزند پرنده‌ها و حیواناتی مثل شغال و روباه در امان باشند.»
همیاران محیط‌زیست چابهار
چابهــــــار امــــــــــــــا از این همیـــــــــــاران محیط‌زیست از این مردان بومی حامی حیات وحش كم ندارد و این همه خوشبختی این شهر ساحلی محروم است. حسینی درباره مشاركت جامعه محلی با كارشناسان محیط‌زیست اداره متبوعش می‌گوید:« ما اینجا همیار محیط‌زیست زیاد داریم.
نه فقط در بحث حفاظت از لاك‌پشت‌ها كه در بحث حفاظت از گاندوها هم خیلی‌ها به صورت خودجوش پیش قدم هستند. افرادی مثل ملك دینار شجره و عمر شجره كه در منطقه باهوكلات و درگز فعالند. همچنین جابر برن و خدابخش خاكره و عبدا... عاج كه در بخش‌هایی از ساحل گواتر كار حفاظت از تمساح پوزه كوتاه را انجام می‌دهند و واقعا همیار محیط‌زیست هستند.»
