طرحهای جدید روی دیوار لانه جاسوسی در سالروز تسخیر آن رونمایی شد
نمادپردازی روی دیوار آمریكاییها
دیگر از آن شعارها و تصاویر قبلی كه تمام این سالها یادآور روز 13 آبان بودند، خبری نیست؛ از یكی دو روز پیش طرحهای تازه روی دیوار سفارت سابق آمریكا در تهران رونمایی شده و یكی دو طرح باقیمانده هم امروز پردهبرداری میشود. لانه جاسوسی كه حالا مدتهاست موزه شده نو نوار شده است. اوایل مهر بود كه دیوار سفارت را شستند و سفید كردند كه برای چنین روزی آماده شود و از خیلی قبلتر برای طرحهای جدید برنامهریزی شده بود. حالا طرحهای تازهای روی دیوارهای این مكان تاریخساز نقش بسته كه كار گرافیست جوانی به نام صابر شیخرضایی است. اگر نام صابر شیخرضایی را نشنیده باشید، بدون تردید طرحهایش را میشناسید و حتما طرحهایش را دیدهاید؛ طرحهایی كه فراتر از دیوارهای شهر تهران به رسانهها و فضای مجازی راه پیدا كرد و حالا خیلیها در سراسر ایران، آنها را میشناسند. شیخرضایی متولد سال 64 است و دانشآموخته رشته ارتباط تصویری از دانشكده هنر دانشگاه شاهد. هم طراحی گرافیك میكند، هم تصویرسازی و عكاسی و بهقدری جایزه از جشنوارههای مختلف تجسمی گرفته كه از ذكر تكتك آنها بگذریم و بپردازیم به طراحی روی دیوار لانه جاسوسی و توضیحاتی كه درباره آنها به جامجم داده است.
اگر برای مردم شهر تهران، داستان نقشهای تازه دیوارهای لانه جاسوسی از زمانی شروع شد كه نقشهای قدیمی را پاك كردند و پرده كشیدند جلوی دیوارها، در عوض برای سازمان بسیج دانشجویی كه متولی موزه 13 آبان است و برای مدیران این موزه، ماجرا تقریبا از یكسال پیش شروع شده بود. به گفته صابر شیخرضایی، مقدمات كار فراهم شده بود و با چند طراح هم صحبت كرده بودند، اما به نتیجه مورد قبول نرسیده بودند تا شهریور كه شیخرضایی به این مجموعه پیوست.
اگر خاطرتان باشد، در گزارشی با عنوان «پایین آمدن نقشها از دیوار سفارت» در 10 مهر امسال، نوشته بودیم كه نقشهای روی دیوار بخشی از هویت موزهای لانه جاسوسی محسوب میشدند و شاید بهتر بود كه بازسازی شوند، اما شیخرضایی توضیح میدهد: نه تنها رنگهای روی دیوار كاملا آسیب دیده بود، حتی پوسته دیوار هم در حال فرو ریختن بود. برای اجرای طرحهای جدید، باید سطح دیوار كاملا بازسازی میشد. به همین دلیل سطح آن مثل یك بوم آمادهسازی شد كه بتوان طرحهای تازه را با بهترین كیفیت روی آن اجرا كرد.
گویا از بهترین مواد و مصالح هم در اجرای این طرحها استفاده شده تا طرحهای جدید، عمر بیشتری داشته باشند، اما به گفته شیخرضایی هر طرحی روی دیوار یك مكان عمومی، عمر بلند ندارد و حتما در آینده نیازمند بازسازی خواهد بود.
گرافیتی از نوع ایرانی
طرحهای تازهای كه روی دیوارهای موزه 13 آبان نقش بسته، از نگاه طراحش، نقاشی دیواری نیستند، چون ماهیت گرافیكی دارند؛ از بافت و سایه و سایر معیارهای نقاشی در آن خبری نیست. صابر شیخرضایی، طرحهای تازه را گرافیتی میداند و به همین دلیل است كه از طرحهای ساده و نمادین و رنگهای محدود در كارش استفاده كرده است.
او میگوید: رنگهای قرمز، آبی تیره و سفید را مد نظر قرار دادم كه در پرچم آمریكا وجود دارد و در مواردی كه نمادی از ایران در طرحها وجود داشت از رنگ سبز بهره گرفتم.
برای این طراح مهم بود كه از رنگهای محدود، فرمهای ساده و گرافیكی بهره بگیرد و طرحهایی ارائه كند كه كاملا متناسب با معنای نقاشی خیابانی یا همان گرافیتی باشد. درواقع برای او ارائه طرحهایی كه در تعاریف استاندارد و هنری جای بگیرد و در همهجای جهان مفهوم و قابل درك باشد، اهمیت داشت. شیخرضایی همچنین معتقد است، استفاده از طرحهای گرافیكی برخلاف آنچه در نقاشیهای دیواری مرسوم در ایران تاكنون دیدهایم، ضرورت داشت، چرا كه علاوه بر تعاریف و استانداردهای جهانی، لازم بود سلیقه و نگاه جوانان امروز هم مد نظر قرار بگیرد.
گویا نو شدن دیوارهای لانه جاسوسی قرار نبوده صرفا به لحاظ فیزیكی و ساختاری رخ بدهد و نوسازی هنری آن هم مدنظر بوده یا دستكم برای شیخرضایی مهم بوده كه طرحهای تازه از سبكها و شیوههای تازه سود برده باشند.
رسانهای به نام دیوار
تا به حال چند طرح از صابر شیخرضایی روی دیوارهای پایتخت اجرا شدهاند، اما او همیشه در دنیای دیجیتال سیر كرده و طرحهایش در جهان صفر و یك شكل گرفته است. شیخرضایی با آگاهی نسبت به این نكته كه طراحی برای دیوار شهری با طراحی پوستر یا بیلبورد متفاوت است، درباره ویژگیهای كار تازهاش میگوید: طراحی روی دیوار هم از فاصله دور توسط عابر قابل مشاهده است، هم كسانی كه سواره از خیابان عبور میكنند و نیز توسط عابرانی كه از كنار دیوار عبور میكنند. برخلاف یك بیلبورد كه مخاطبان از دور میبینند و نیاز به جزئیات زیادی ندارد یا برخلاف پوستر كه از فاصله كمتری دیده میشود و جزئیات بیشتری دارد، طراحی برای دیوار نیازمند جزئیاتی است كه در یك روایت كلی جای بگیرد.
نقشهای تازه روی دیوار سفارت سابق آمریكا، از این منظر هم مورد دقت طراح قرار گرفته است و او شاید از برخی حرفها و ایدههایش گذشته باشد كه بتواند پیام بصری مناسب برای رسانهای مانند دیوار شهری ارائه بدهد.
نمادهای استكباری
طرحهای گرافیكی به همان میزان كه از ظرافتها و جزئیات یك اثر نقاشی خالی هستند، از نمادها و نشانههای بصری بهره میگیرند و طرحهای شیخرضایی تا بخواهید از این نمادها و نشانهها سود برده است؛ از مجسمه آزادی گرفته تا میكیموس.
شیخرضایی درباره استفاده از نمادها میگوید: از طرحهای قدیمی موجود روی دیوار، مجسمه آزادی و اسلحه دو نماد ماندگار بودند در خاطره بصری مردم و سعی كردم از این دو نماد بهره بگیرم. در طراحیهای این دوره از شعارنویسی و استفاده از كلام خبری نیست، چون همانطور كه میدانید موزه 13 آبان از اكثر كشورهای جهان بازدیدكننده دارد كه در كنار دیوار عكس میگیرند، این عكسها و نیز تصویری كه رسانهها قرار است از این موزه به جهان ارائه كنند باید برای هر كسی از هر جای جهان قابل فهم باشد. بنابراین بیشتر از هرچیز از نمادها بهره گرفتهایم.