حدود 96 سال از زمانی كه نمایشنامه‌نویسی به نام كارل چابك در رمان خود واژه ربوتا به معنای آدم مكانیكی‌های تمام‌هوشمند را به كار برد و به این ترتیب واژه ربات را وارد ادبیات بشر كرد، می‌گذرد. سال‌ها بعد از چابك اما این ایزاك آسیموف بود كه با داستان‌های علمی -تخیلی خود قوانین اولیه جهان ربات‌ها را تدوین كرد و به بشر بال و پر بیشتری برای كاوش و شناخت دنیای فردای خود داد. در رمان‌های آسیموف قوانینی مطرح شده بود كه قرار بود انسان‌ها در ساخت ربات‌ها رعایت كنند و همچنین ربات‌های ساخته شده نیز پایبند آن باشند. این‌كه «هیچ رباتی نباید به انسانی آسیب برساند» شاید اصلی‌ترین نكته این قوانین بود. اما حالا در این عصر بیش از هر زمان دیگری به دنیای ربات‌های سرباز نزدیك شده‌ایم.
ربات‌های انسان‌نما امروزه برای بیشتر علاقه‌مندان رباتیك شناخته‌شده هستند. این ربات‌ها از ساختار مكانیكی شبیه انسان بهره می‌برند. دانشجویان و دانش‌آموزان بسیاری در سطح جهان امروزه در قالب مسابقات مختلف رباتیك با انواع این ربات‌ها كار می‌كنند. برخی از این ربات‌ها را خودشان می‌سازند و برخی را در قالب پلتفرم‌های آماده از شركت‌های تولیدكننده این ربات‌ها تهیه كرده و فقط روی برنامه‌نویسی، كنترل و هوشمندسازی آنها كار می‌كنند. طی سال‌ها حضور در نمایشگاه‌ها و مسابقات و همچنین بررسی اندك نظرسنجی‌های انجام‌شده در این بخش شاهد علاقه‌مندی بخش قابل توجهی از مخاطبان به ربات‌های انسان‌نما بوده‌ام. به نظر می‌رسد علاقه‌مندان بیش از هر چیز به ربات‌هایی علاقه دارند كه یادآور شباهت میان ربات و انسان باشد. امروزه شاخه‌های تحقیقاتی مرتبط با طراحی انواع ربات‌های انسان‌نما و همچنین شاخه تحقیقاتی با نام تعامل انسان و ربات از مهم‌ترین شاخه‌های تحقیقات دانشگاهی و صنعتی در ایران و جهان است.
اما در این میان فاجعه‌ای با ابعاد جهانی توجه شركت‌ها و مراكز تحقیقاتی بسیاری در دنیا را به كاربردهای ربات‌های انسان‌نما بیشتر جلب كرد. بعد از فاجعه فوكوشیما كه در جریان زلزله و سونامی در آن منطقه دو رآكتور اتمی دچار حادثه شدند، سازمان تحقیقات پیشرفته نظامی آمریكا یا همان دارپا، مسابقه خاصی به نام دی.آر.سی (DRC) را طراحی و در كالیفرنیا برگزار كرد.
در این رویداد كه به‌صورت عمومی اتفاق افتاد، 25 تیم بین‌المللی در جریان رقابتی دیدنی برای بردن جایزه‌ای 5/3 میلیون دلاری با یكدیگر رقابت كردند. هدف این مسابقه طراحی رباتی بود كه بتواند در فجایع طبیعی به كمك انسان بشتابد. این مسابقات در حقیقت از فاجعه هسته‌ای فوكوشیما الهام گرفته بود تا بتواند به كمك ربات‌ها از حضور انسان‌ها در محیط‌های خطرناكی كه احتمال مرگ یا صدمه در آن وجود دارد جلوگیری كند. به این منظور محیط‌هایی با عوارض شبیه یك محل ویران شده طراحی شد. ربات‌ها در این مسابقه باید در ابعاد یك انسان واقعی ساخته می‌شدند و هیچ اتصال خارجی برای تامین نیروی آنها نباید مورد استفاده قرار می‌گرفت. در این مسابقه تیم‌هایی از ایالات متحده، پنج تیم از ژاپن، سه تیم از كره، دو تیم از آلمان، یك تیم از ایتالیا، یك تیم از هنگ‌كنگ و یك تیم هم از چین شركت داشتند.
در طول این رقابت دو روزه ربات‌ها برای انجام هشت ماموریت یك‌ساعته زمان داشتند كه یكی از آن مسائل رقابت از پیش معین نشده بود. هر ربات باید به سمت منطقه آسیب‌دیده حركت كرده و راه خود را پیدا كند، در را باز كرده، شیر فلكه‌ای را تنظیم و سوراخی در دیوار ایجاد كند. در این مسیر ارتباط ربات مدام ضعیف‌تر می‌شود و ربات ‌باید از درجه بالایی از خودمختاری در مواجهه با مشكلات برخوردار باشد. در این میان برنده این رقابت حساس رباتی از مركز تحقیقات پیشرفته كشور كره جنوبی بود. اما رباتی انسان‌نما از شركت بوستون داینامیكس نیز به‌شدت توجه علاقه‌مندان را به خود جلب كرد؛ رباتی كه این روزها از آن بسیار می‌بینیم و می‌شنویم.
توانمندی ربات‌های نظامی امروز
سال‌هاست نمایشگاه‌های فناوری نظامی در دنیا از ایده‌ها یا ساخته‌های رباتیك با عنوان ربات‌های سرباز صحبت می‌كنند. در منطقه ما ربات‌های نظامی مختلفی در افغانستان و عراق مورد استفاده قرار گرفته‌اند. برخی از این ربات‌ها متاسفانه سابقه واردآوردن تلفات به غیر نظامیان را هم در كارنامه دارند. در این میان ربات‌های پرنده بیشترین نقش را داشته‌اند. نیروهای پلیس در اروپا و آمریكا و... چند حمله تروریستی را با ربات‌ها بررسی كرده و در مواردی این ربات‌ها به مجرمان شلیك هم كرده‌اند. حتی در ایران خودمان در فیلم‌های منتشر شده از حمله سال گذشته گروهك تروریستی داعش به مجلس شورای اسلامی پرنده‌های رباتیكی دیده می‌شود كه نیروهای امنیتی برای مقابله با تروریست‌ها از آن استفاده می‌كردند. در سال‌های اخیر در رژه نیروهای مسلح از ربات‌های مختلف ساخته شده در ارتش و سپاه رونمایی شده است. این ربات‌ها برای به‌كارگیری در امور مختلف نظامی در مناطق جنگی در قالب ربات‌های زمینی و ربات‌های پرنده ساخته و تجهیز شده‌اند.در بخش تحقیقات دانشگاهی در كشورمان نیز مجموعه ربات‌های انسان‌نمای سورنا ساخته آزمایشگاه كست در دانشگاه تهران نسل‌های مختلفی از ربات‌های توانمند انسان‌نما را به نمایش گذاشته‌اند. ربات‌هایی كه نسل‌های پیشرفته‌تری از آن هم به نظر می‌آید در دست تكمیل است.
واقعا ربات اطلس كسی را كشته و فرار كرده است؟
برگردیم به داستان فیلم ربات اطلس كه در ابتدای این نوشتار به آن اشاره كردیم. جالب است كه در فیلم دیگری نیز از همین ربات می‌بینیم اطلس با چوب هاكی دنبال افراد می‌كند! اگر شما هم واقعیت این فیلم‌ها برایتان جای تردید دارد بگذارید خیالتان را راحت كنم: فیلم‌هایی  که این روزها د رفضای مجازی در حال انتشار است ساختگی است و آنچه در تصویر می‌بینید ربات نیست! هنرمندی است كه با لباس و برچسب‌های خاصی روی آن با كمك جلوه‌های ویژه بعد از مونتاژ نهایی شبیه ربات نمایش داده می‌شود. این هنرمندان با تقلید سبك حركت‌ها به شكلی كه ربات اطلس انجام می‌دهد و سپس با مونتاژ و جلوه‌های ویژه فیلم‌های پرطرفداری ساخته‌اند كه مخاطب را به فكر فرو می‌برد و البته برخی را هم گول می‌زند كه این فیلم شاید واقعی باشد. البته پشت صحنه این فیلم‌ها را گروه سازنده منتشر كرده تا شاید فعلا خیال ما راحت باشد كه اطلس كاملا تحت كنترل است. اما این فیلم‌ها یا شوخی‌های‌هنری، از داســــــتان‌هـــــــــای عمیق‌تری در دل خود خبر می‌دهند. پیشرفت‌های هوش‌مصنوعی و رباتیك در دهه اخیر خیره‌كننده بوده است. از طرف دیگر قدرت پردازش رایانه‌ها هر روز در حال بهتر شدن است.
امروزه صحبت از رایانه‌های كوانتومی دیگر فقط یک رویا نیست. در چند سال آینده جهان پردازش اطلاعات به‌شدت متحول خواهد شد و انواع الگوریتم‌های هوش مصنوعی و یادگیری عمیق در كنار قدرت پردازنده‌های رایانه‌ای این سوال را به ذهن می‌آورد كه آیا اطلس و دیگر ربات‌های انسان‌نما امكان دارد مانند برخی فیلم‌های اخیر روزی از كنترل ما خارج شود یا رفتاری را تحلیل و اجرا كنند كه ما از آنها نخواسته باشیم؟ در میان متخصصان پاسخ‌ها متفاوت است؛ برخی می‌گویند این ربات‌ها همیشه كلیدی برای خاموش‌كردن دارند و برخی می‌گویند فناوری‌های هوشمند باید خیلی دقیق و با قوانین كنترلی محكم‌تری مورد ساخت و بررسی قرار بگیرند. من كه امیدوارم روزی شاهد شكل‌گیری لشكر ربات‌های سرباز در هیچ جای جهان نباشیم یا اگر هم بودیم مانند دوران قدیم دو یا چند گلادیاتور كه این‌بار ربات هستند در میدان جنگ به مبارزه بروند و انسان‌ها قربانی جنگ‌ها نباشند. اگر به فكر نباشیم بعید نیست از قوانین رباتیك آسیموف تنها بخش‌هایی در دل كتاب‌ها باقی بماند!