غبــــار   فراموشی روی نقاشی پشت شیشه

گزارشی درباره هنری قدیمی كه ریشه در دوران صفویه دارد

غبــــار فراموشی روی نقاشی پشت شیشه

روزگار دیگر بر وفق مرادشان نمی‌گردد؛ هنرشان مهجور مانده و آثار تولیدی‌شان، همان نقاشی‌های خیره‌كننده‌ای كه ساعت‌ها وقت و عمر پایش گذاشته‌اند، در غبار فراموشی فرورفته، غباری كه مدتی است چهره هنر نقاشی پشت شیشه را تیره و تار كرده و كار و بار هنرمندان این رشته را از رونق انداخته است؛ رشته‌ای كه از دوران صفویه در كشورمان رواج پیدا كرد و بیشترین كاربردش تزئینات داخلی بناها بود. آنقدر كه در گوشه و كنار بیشتر بناهایی كه از آن روزگار به عنوان میراثی ارزشمند برای ما به‌جا مانده‌ است می‌توان نمونه‌ای از هنر نقاشی پشت شیشه را دید؛ هنری كه در گچبری‌ها و آیینه‌كاری‌ها مورد استفاده قرار می‌گرفت؛ مخصوصا در شهرهایی مثل قزوین، تبریز و اصفهان كه سه پایتخت ایران در دوره صفویه را تشكیل می‌دادند. حالا اما این هنر رو به افول گذاشته حتی در شهری مثل قزوین كه به‌عنوان یكی از خاستگاه‌های نقاشی پشت شیشه شناخته می‌شود. همین اتفاق باعث شده كه اداره‌کل میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری این استان تلاش‌هایش را برای احیای این رشته و كمك به هنرمندان صنایع‌دستی این عرصه آغاز كند.

 هنر ممتاز خانه امینی‌ها
میثم حصاری، معاون صنایع‌دستی اداره‌كل میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری قزوین در همین رابطه می‌گوید: نقاشی پشت شیشه از هنرهای دستی پررونق مربوط به دوران صفویه و همچنین زندیه و قاجاریه به شمار می‌رود كه در تزئینات خانه‌های قدیمی از آن به وفور استفاده می‌شود كه نمونه بارز آن را می‌توان در بنای تاریخی حسینیه امینی‌ها مشاهده كرد.
حصاری البته در توضیح بیشتر به ایرنا می‌گوید كه خیلی‌ها هنر نقاشی پشت شیشه را با نقاشی روی شیشه كه یك هنر خارجی است و از دیگر كشورها به ایران وارد شده، اشتباه می‌گیرند؛ در صورتی كه این دو اگرچه به جهاتی مشابه ‌است، اما تفاوت‌هایی نیز در تكنیك و شیوه ساخت دارند كه آنها را از یكدیگر متمایز كرده است.
با این حال معاون صنایع‌دستی اداره‌كل میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری قزوین هم بر كم‌رونق شدن این هنر تاكید كرده و با بیان این‌كه احیای آن در دستور كار اداره‌كل میراث فرهنگی است، می‌افزاید: در حال حاضر تعداد افرادی كه در این رشته در قزوین مشغول به فعالیت هستند كمتر از ده نفر است كه از این میان نیز حدود
دو تا سه استادكار به شیوه سنتی فعالیت می‌كنند.
 كوچ نقاشی از پشت شیشه
درست از وقتی كه سبك معماری خانه‌ها تغییر كرد و دیگر خبری از نقاشی پشت شیشه در تزئینات خانه‌ها نبود، این هنر هم كم‌كم از رونق افتاد. همین جا بود كه تعدادی از استادكاران جدید این رشته به فكر راه چاره و ارائه محصولات جایگزین افتادند. موضوعی كه معاون صنایع‌دستی اداره میراث فرهنگی قزوین با اشاره به آن می‌گوید: این افراد نقاشی پشت شیشه را از آنجا كه دیگر خانه‌ای با سبك و سیاق قدیمی ساخته نمی‌شود تا تزئینات داشته باشد، روی محصولاتی مانند سینی و لیوان و قاب آینه اجرا می‌كنند كه می‌تواند در منازل مورد استفاده قرار بگیرد یا گردشگران آن را به عنوان سوغات خریداری می‌كنند.
این مقام مسؤول اما در ادامه به راهكارهای احیای این هنر قدیمی و اصیل هم اشاره می‌كند؛ راهكارهایی مثل برگزاری كارگاه‌های زنده نقاشی روی شیشه برای جذب علاقه‌مندانی برای ادامه این رشته هنری تا از این طریق بتوان این هنر را حفظ كرد.
 پای درددل‌های یك هنرمند
چراغ عمر نقاشی پشت شیشه با این‌كه رو به افول گذاشته، اما هنوز هستند هنرمندانی كه با تلاش زیاد در جهت احیای آن فعالیت می‌كنند. حمیده اذان‌گو، هنرمند قزوینی و عضو انجمن نقاشان پشت شیشه ایران یكی از همین هنرمندان است كه تایید می‌كند نفس‌های این هنر امروز به شماره افتاده. او با بیان این‌كه رد پای نقاشی پشت شیشه را هنوز می‌توان در برخی ابنیه‌های تاریخی در شهرهای مختلف از جمله قزوین دید، به ایرنا می‌گوید: به دلیل تخریب خانه‌های تاریخی و از آنجا كه این هنر روی شیشه و آسیب‌پذیر بوده اكنون آثار قدیمی كمی از این هنر به یادگار باقی مانده، از سویی در حال حاضر این هنر كاربرد چندانی ندارد، چرا كه ساخت و ساز خانه‌ها با مصالح جدید و سبك مدرن است و در ساخت خانه‌ها از تزئینات قدیمی و نقاشی روی آینه و شیشه خبری نیست.
او با بیان این‌كه به دلیل درآمد كم، وقت‌گیر بودن و ظرافت و دقت بسیار بالایی كه این هنر دستی می‌طلبد، معمولا افراد كمی به سراغ آن می‌آیند هم می‌گوید: برای مثال از ۲۰ علاقه‌مند و متقاضی یادگیری این هنر پس از برگزاری كارگاه زنده، شش نفر در دوره آموزشی آن شركت كردند كه از این تعداد هم تنها دو نفر آن هم نه چندان جدی پیگیر این رشته هستند و بعید است كه به كار ادامه دهند، چراكه این هنر به ذهن خلاق، ظرافت و دقت بسیار بالایی نیاز دارد، اما درآمد و خروجی مناسبی به دنبال ندارد.
 مشكل بازاریابی و فروش
این هنرمند، فروش و بازاریابی را یكی دیگر از مشكلات اصلی هنرمندان رشته نقاشی پشت شیشه عنوان می‌كند.
اذان‌گو كه یكی از محصولات هنری‌اش در قالب نقاشی پشت شیشه موفق به دریافت نشان ملی مرغوبیت هم شده و سبك نقاشی او گل و مرغ است، می‌افزاید: گاهی ایجاد و خلق یك اثر هنری در رشته نقاشی پشت شیشه مانند یك قاب آینه به بیش از یك ماه زمان نیاز دارد و هنرمندان این رشته باید صبر و دقت بالایی داشته باشند كه از حوصله خیلی از هنرجویان خارج است.
او البته از كم‌توجهی مسؤولان هم نسبت به صنایع‌دستی و هنرمندان این عرصه گلایه و تصریح می‌كند: مدتی پیش پیشنهاد برگزاری نمایشگاه انفرادی نقاشی پشت شیشه در تهران به من داده شد، اما از آنجا كه به تنهایی از پس هزینه‌های مربوط به آن از جمله مواد اولیه برنمی‌آمدم، آن را رد كردم.
به گفته این هنرمند، باید برای جلوگیری از انقراض هنرهای اصیل و قدیمی از جمله نقاشی پشت شیشه برنامه‌ای منسجم و مدون برای حفظ آنها وجود داشته باشد كه متاسفانه چنین چیزی در كشور
وجود ندارد.
پیشنهاد خود او البته برای احیای اصولی این هنر آن است كه آن را به عنوان رشته‌ای دانشگاهی برای دانشجویان صنایع‌دستی و هنر تدوین كنند.