شبیخون سیلاب به تاریخ وفرهنگ

وقوع سیلاب شدید در سیستان و بلوچستان، هرمزگان و کرمان پیامدهای مخربی هم برای آثار تاریخی، فرهنگی و گردشگری این استان‌ها به همراه داشته است

شبیخون سیلاب به تاریخ وفرهنگ

بغض آسمان كه یكباره بتركد، كمر ابرهایش كه از سنگینی و سهمگینی خم شود، می‌شود این‌كه ظرف یكی دو روز به اندازه یك سال باران ببارد و سیل جاری شود در دشت‌ها، دره‌ها، شهرها، روستاها، معابر، كوچه‌ها و خانه‌ها.... سیل كه جاری شود، رودخانه‌ها كه طغیان كنند، سرریز می‌شوند هرجا كه پایشان برسد مثل 350 روستا در استان‌های گرم و خشك و كویری سیستان و بلوچستان و كرمان و هرمزگان و خراسان جنوبی... سرت گرم ده‌ها خبری است كه این روزها فكر و ذهن و دلت را درگیر كرده و یكباره تا سر بچرخانی خبر می‌رسد استان‌های جنوبی كشورت، همان‌ها كه همیشه خشك و تفتیده و تشنه لب هستند، رفته‌اند زیر آب و نفس كم‌آورده‌اند؛ سیلاب سلطه و سیطره‌اش را پهن كرده در سراسر روستاها، برخی شهرها، دشت‌ها، كویر و طبیعت‌شان؛ هرجا كه زورش چربیده و چیره شده... رحمی هم در كار نیست؛ حتی وقتی پای میراث فرهنگی و گردشگری و طبیعت برسد؛ پای میراثی كه برخی‌شان چند هزار سال قدمت دارند و از بلایای بزرگی جان سالم به‌در برده‌اند ... این روزها سیلاب مناطق جنوبی كشور، زنگ خطر تخریب و ویرانی را حتی در آثار و بناهای تاریخی فرهنگی و گردشگری‌مان به صدا درآورده است.

هنوز زود است درباره اسامی و تعداد آثار فرهنگی و گردشگری آسیب دیده از سیلاب، آمار درست و دقیقی ارائه شود؛ چراكه فعلا جان صدها نفر در استان‌های باران زده جنوبی كشورمان در خطر است و ده‌ها روستا و هزاران ساختمان و واحد مسكونی زیر آب یا در محاصره سیلاب و ویرانی است و بی‌شك نجات آنها در اولویت امدادرسانی است، با این حال و تا زمان نوشتن این گزارش، جسته گریخته آمار ناقصی از پیامدهای وقوع سیلاب و زخمه آن بر آثار و بناهای تاریخی و گردشگری مناطق جنوبی كشور منتشر شده، هرچند می‌دانیم سیلاب كه فروكش كند، باید منتظر آمار زیادی از بناهای تاریخی نم‌كشیده و نیمه فروریخته و نیازمند مرمت فوری باشیم، چه این‌كه باران و سیلاب استان‌هایی را درنوردیده كه برای سال‌ها طبیعت خشك و سوزانی داشته‌اند و در بیشتر مواقع سال، آسمان‌شان سرخ و آفتابی است، بدون تكه‌ای ابر، طبیعتا آثار تاریخی این استان‌ها در همان آب و هوا همچنان نفس می‌كشند و یارای مقاومت در برابر باد و باران و سیلاب را ندارند.
ژئوپارك قشم، زیر آب
ابرهای باران‌زا یا بهتر بگوییم سیل زا از صبح جمعه به آسمان داغ هرمزگان رسیدند، از همان موقع باریدند و باریدند، آن‌قدر كه سیلابی شوند سهمگین و سرریز شوند در دشت، شهر و روستا؛ در مناطق مسكونی و غیرمسكونی، در مناطق سرشار از زندگی و محوطه‌های تاریخی خالی از شور حیات.
این حجم از باران كه ببارد و این حجم از سیلاب كه سراسر استان را بگیرد، طبیعی است در كل منطقه حالت آماده‌باش اعلام شود و اخبار غیرمنتظره‌ای به گوش برسد؛ مثلا این‌كه برای اولین بار بشنوی ژئوپارك جهانی قشم و هر 25 ژئوسایت آن (یعنی همان جاذبه‌های طبیعی گردشگری‌اش) در محاصره سیلاب قرار گرفته‌اند و تردد در برخی از آنها خطرناك اعلام شده است.
دره ستاره‌ها، تنگه چاه‌كوه، چاكویر، جزایر ناز، خلیج دیرستان و .... تنها برخی از این سایت‌های طبیعی گردشگری‌اند كه باید این روزها خیال ورود به آنها را از سرتان بیرون كنید.
هشداری كه علیرضا امری‌كاظمی، مدیر ژئوپارك جهانی قشم و سرپرست مدیریت میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری سازمان منطقه آزاد قشم بر آن تاكید دارد و گفته به دلیل گستردگی و شدت باران و به‌خاطر اطمینان از امنیت گردشگران و همچنین حفاظت از ساختار سایت، تمام ژئوسایت‌های قشم را تعطیل كرده‌اند.
فعلا هر برنامه‌ریزی را كه برای سفر به استان هرمزگان و قشم دارید كنار بگذارید چون امری كاظمی یادآور شده تعطیلی برخی سایت‌ها حتی پس از بارندگی و تا خشك شدن زمین ادامه خواهد داشت، چون نفوذ آب در لایه‌های مارنی، ایجاد گل و لای كرده و عملا تردد را دشوار و خطرناك می‌كند.
تنگه «چاه‌كوه» از جمله ژئوسایت‌هایی است كه به دلیل سطح غیرقابل نفوذ در برابر آب، از شدت گرفتن سیلاب با جریان تند و پرقدرت آب مواجه شده و به دلیل حجم گل و لای ایجاد شده، تردد در آن غیرممكن و به محیطی خطرناك و ناایمن برای بازدیدكنندگان تبدیل شده است.
 ترددهای  دریایی فعلا ممنوع
مدیر ژئوپارك جهانی قشم درخصوص شرایط بناهای تاریخی هم گفته هنوز گزارش مبنی بر بروز آسیب در بناهای تاریخی نداشته‌ایم.
آخرین خبرها تا زمان درج این گزارش حكایت از آن دارد كه علاوه‌بر تعطیلی ژئوسایت‌های ژئوپارك جهانی قشم، ترددهای دریایی هم ناایمن اعلام و در كنار تعطیلی بنادر مسافربری، هشدار داده شده كه تردد از راه دریا به جزایری چون قشم امكان‌پذیر نیست. اسكله‌های مسافری و گردشگری قشم هم سه روز متوالی تا لحظه انتشار گزارش به روی گردشگران و مسافران بسته شده؛ تصمیمی كه به نظر می‌رسد عاقلانه بوده، چراكه تنها در جزیره قشم و طی روز شنبه جاری، بیش از ۲۷۰ تن گل و لای ناشی از سیلاب روز جمعه از معابر و محله‌های شهرهای قشم و درگهان جمع‌آوری شده است.
فعلا كوه خواجه
و شهر سوخته...
ایستگاه هواشناسی سیستان و بلوچستان به استناد آخرین اطلاعات دریافتی از 15 ایستگاه باران‌سنجی‌اش، از بارش بیش از صد میلی‌متر باران در سراسر استان خبر داده كه معادل بارش‌های یك سال زراعی منطقه در بلندمدت است.
این حجم از باران در یك منطقه خشك و بی‌باران كه ببارد باید منتظر پیامدهای زیاد و عجیبی بود، مثلا این كه آسیب‌هایی به كوه وارد شود؛ كوه تاریخی خواجه. یا این‌كه بشنوی آسیب‌هایی به شهر سوخته وارد شده و از معاون میراث فرهنگی سیستان و بلوچستان بشنوی كه این آسیب‌ها به واسطه محوطه و مسطح بودن شهر سوخته بسیار كم بوده، اما خب دانش خبرنگاری‌ات بگوید كه خیلی دلت را به این خبر خوش نكنی و منتظر بمانی تا سیلاب فروكش كند و بفهمی كه چقدر از شهر5000 ساله آرمیده در منطقه خشك و تفتیده را با خود شسته و برده.
طبیعی است كه منتظر شنیدن اخبار تلخ‌تری از آسیب دیدگی میراث فرهنگی و تاریخی دیار رستم دستان باشی، چه این‌كه شدت بارش‌ها حاكی از زیر آب رفتن ده‌ها روستا و در محاصره قرار گرفتن صدها آبادی و محله و منطقه است... البته مسؤولان میراث فرهنگی سیستان و بلوچستان هم گفته‌اند همچنان در حال بررسی و پایش آثار تاریخی در معرض سیل هستند، اما تعدد و پراكندگی آثار، هنوز امكان بررسی جامع و ارائه‌ گزارش نهایی را به آنها نداده است.
مهدی ارباب‌نیا، معاون میراث فرهنگی سیستان و بلوچستان گفته در این شرایط به حدود چهار روز زمان برای بررسی كامل همه‌ آثار تاریخی در معرض تهدید سیل در استان نیاز داریم، تا بتوانیم گزارش كاملی از آسیب‌ها ارائه كنیم.
سخن او بیراه نیست، چراكه چیزی حدود 1856 اثر تاریخی ثبت شده در كل این استان قرار دارد كه با توجه به گستره وسیع بارندگی و سیلاب، باید منتظر بررسی و ارائه‌ گزارش توسط كارشناسان مناطق مختلف استان بود تا بتوان گزارش آسیب‌های وارد شده را به طور دقیق ارائه كرد.
تا همین یكی دو روز گذشته هم برخی آثار تاریخی سیستان و بلوچستان آسیب دیده و ارباب‌نیا گفته وضعیت بارندگی به‌خصوص در جنوب استان بسیار شدید بوده و تاكنون مشخص شده كه بخش‌هایی از خانه تاریخی «شمسی» در زاهدان و بخش‌هایی از كوه خواجه دچار آسیب و فرسایش شده‌اند.