آتش به پا خواهد شد

كارشناسان در گفت‌وگو با جام‌جم نسبت به تكرار حریق گسترده جنگل‌های استرالیا در پهنه‌های جنگلی ایران هشدار می‌دهند

آتش به پا خواهد شد

بیش از سه ماه است كه استرالیا در آتش خشم طبیعت می‌سوزد. خشمی برآمده از گرمایش زمین كه در این روزها قدرت خود را با سوزاندن بیش از شش میلیون هكتار از جنگل‌های استرالیا و از بین بردن نزدیك نیم میلیارد جانور از 244 گونه مختلف در این كشور پهناور به رخ می‌كشد. اقلیم‌شناسان متفق‌القول بروز آتش‌سوزی وسیع و طولانی‌مدت در پهنه‌های جنگلی استرالیا را به تغییرات اقلیمی نسبت می‌دهد. این ماجرا با شرح و بسط كامل در صفحه 15 روزنامه امروز از سوی گروه دانش بررسی شده است. اما آنچه برای ما مهم تر جلوه می‌كند، این است كه تغییرات اقلیمی در دهه‌های گذشته آثار سوء خود را بر طبیعت ایران ما نیز گذاشته و افزایش متوسط دما، ایجاد نوسان در الگوهای بارشی و جابه‌جایی زمان طبیعی فصل‌ها را به دنبال داشته است. تبعات ناشی از تغییر اقلیم امروزه كارشناسان منابع طبیعی و اقلیم‌شناسان كشورمان را به این نتیجه رسانده است كه ما نیز باید نگران بروز آتش‌سوزی‌های گسترده ناشی از این پدیده در سطح محدود جنگل‌هایمان باشیم و لازم است هرچه سریع‌تر توان خود را برای مقابله با آثار مخرب گرمایش جهانی بخصوص احتمال بروز آتش‌سوزی وسیع در پهنه‌های جنگلی ایران بالا ببریم.

استرالیا جزیره‌ای است احاطه‌شده در میان اقیانوس‌های آرام، هند و منجمد جنوبی كه در اطراف آن كانون‌های كم‌فشار و پرفشار آب‌وهوایی و جریانات اقیانوسی گوناگونی وجود دارد. در ماه‌های اخیر نیز تغییرات گسترده‌ای در جریانات آب‌وهوایی این اقیانوس‌ها شكل گرفته است كه از جمله مهم ترین آنها می‌توان به بروز پدیده انسو در جریانات آبی جنوب شرقی اقیانوس آرام اشاره كرد.
این نكته‌ای است كه حسین میرموسوی، اقلیم‌شناس و عضو هیات علمی دانشگاه زنجان در گفت‌وگو با جام‌جم روی آن دست می‌گذارد و تاكید دارد در چند ماه گذشته تغییر جهت  جریان عادی اقیانوس آرام دراثر این پدیده سبب بروز خشكسالی‌های شدید و افزایش درجه حرارت در استرالیا شده است.
میرموسوی معتقد است بروز تغییرات اقلیمی در سال‌های اخیر سبب تشدید اثرات پدیده انسو و در نتیجه افزایش درجه حرارت در استرالیا شده است. گرمایی كه وقوع دوره‌های طولانی خشكسالی در استرالیا را در پی داشته و اكنون نیز باعث ایجاد حریقی وسیع و طولانی مدت در پهنه‌های جنگلی این كشور شده است.
 تغییر الگوی آتش‌سوزی جنگل‌ها
سطح وسیع وقوع آتش‌سوزی در جنگل‌های استرالیا و همچنین طولانی بودن مدت آن، حاكی است كه جنگل‌سوزی‌های اخیر این كشور، رخدادی عادی نیست و به صورت كلی وقایعی از این دست نشان می‌دهد كه الگوی آتش‌سوزی‌های طبیعی جنگل‌ها در سطح كره زمین تغییر كرده است.
البته درباره آتش‌سوزی جنگل‌های استرالیا باید به این نكته نیز توجه داشت كه بخش زیادی از گونه‌های گیاهی موجود در پهنه‌های جنگلی این كشور از نوع اكالیپتوس هستند. این گونه گیاهی قابلیت اشتعال زایی بسیار بالایی دارد و حضور آن در پهنه‌های جنگلی، آسیب‌پذیری این پهنه را در برابر آتش‌سوزی به شدت بالا می‌برد. اما بیشتر گونه‌های گیاهی موجود در جنگل‌های ایران قابلیت اشتعال‌پذیری بالایی ندارند و همین مساله سبب می‌شود پهنه‌های جنگلی ما تاب و تحمل بیشتری در برابر تبعات گرمایش جهانی داشته باشند.
با وجود این هادی كیادلیری، کارشناس جنگل معتقد است در این شرایط نیز باید نگران بروز آتش‌سوزی‌های ناشی از گرمایش زمین در كشورمان باشیم، زیرا الگوی وقوع حریق در جنگل‌های ایران نیز در سال‌های اخیر تغییر كرده است. او در این باره جنگل‌های هیركانی شمال كشور را مثال می‌زند و به جام‌جم می‌گوید: تا چند سال پیش هیچ‌گاه در فصل بهار جنگل‌های هیركانی طعمه حریق طبیعی نمی‌شدند و عمده آتش‌سوزی‌ها در فصل پاییز به دلیل وزش بادهای گرم مدیترانه‌ای رخ می‌داد. اما چند سالی است كه می‌بینیم در فصل بهار نیز آتش‌سوزی‌های گسترده در جنگل‌های شمال اتفاق می‌افتد.
 آتش تغییر اقلیم در كمین جنگل‌های ایران
تغییر الگوی بروز آتش‌سوزی در جنگل‌های استرالیا را می‌توان از نشانه‌های تغییرات اقلیمی دانست. پدیده‌ای كه علاوه بر ایجاد تغییر در الگوی وقوع حریق در جنگل‌های شمال و غرب ایران، تاثیرات سوء دیگری نیز بر پهنه‌های جنگلی كشورمان داشته است. به طور مثال، براساس صحبت‌های کیادلیری، میانگین دمای هوا در جنگل‌های غرب كشور در یك دهه گذشته به طور متوسط 3/1 درجه سانتی‌گراد بالا رفته و میزان بارندگی سالانه در این جنگل‌ها به طور میانگین 70 میلی‌متر كاهش پیدا كرده است.
همچنین به گفته او، نظم حاكم بر بارش باران در جنگل‌های هیركانی در یك دهه گذشته به شدت تغییر كرده و طول مدت فصل خشك در این پهنه‌های جنگلی از یك ماه به سه ماه افزایش یافته است. مسائلی كه كاهش توان مقاومت جنگل‌های ایران در برابر آتش‌سوزی را به همراه دارد و به همین دلیل، می‌توان گفت احتمال بروز آتش‌سوزی‌های ناشی از تغییر اقلیم در یك دهه گذشته در جنگل‌هایمان بالا رفته است.
باید توجه داشت كه تغییرات اقلیمی مساله‌ای جهانی است و همه كشورها از استرالیا گرفته تا ایران تحت تاثیر آن هستند. اما این پدیده از جنبه‌های گوناگون باید برای ما مهم تر باشد. زیرا كشور ما در اقلیم خشك و نیمه‌خشك جهان قرار گرفته است و پهنه‌های جنگلی فقط 7 درصد از مساحت آن را تشكیل می‌دهد.
از سویی دیگر، آن‌طور كه كیادلیری می‌گوید، طبیعت كشور ما در سال‌های اخیر قربانی توسعه ناپایدار و استفاده بی‌حد و مرز از منابع طبیعی شده است و این مساله به افزایش میزان آسیب‌پذیری اقلیم‌های گوناگون ایران به خصوص جنگل‌هایمان در برابر تبعات تغییر اقلیم دامن زده است. بنابراین به نظر او، ما باید بیشتر از بسیاری از كشورهای جهان نگران بروز آثار سوء گرمایش زمین از جمله وقوع آتش‌سوزی‌های گسترده در جنگل‌هایمان باشیم.
 زورمان را در برابر آتش زیاد كنیم
نگرانی از احتمال وقوع آتش‌سوزی‌های گسترده در جنگل‌های ایران شبیه آنچه در سه ماه گذشته در استرالیا رخ می‌دهد، نگرانی بیجایی نیست. زیرا اقلیم ایران در تاثیر پذیرفتن از تبعات ناشی از گرمایش جهانی مستثنا نیست و این گرمایش آثار سوء خود را روی جنگل‌های كشورمان نیز خواهد گذاشت.
میرموسوی ضمن بیان این نكته، تاكید دارد براساس همه مدل‌های اقلیمی، متوسط دمای كشور و میانگین دمای بیشینه در سال‌های اخیر به طور قابل ملاحظه‌ای افزایش پیدا كرده است و پیش‌بینی می‌شود این روند با شدتی مضاعف در سال‌های آینده ادامه پیدا كند.
حال با توجه به شرایط جغرافیایی ایران، هرچه میانگین درجه حرارت در كشورمان بالاتر برود، پوشش گیاهی جنگل‌ها بخصوص در فصول گرم سال خشك‌تر می‌شود. مساله‌ای كه احتمال وقوع آتش‌سوزی‌های طبیعی در جنگل‌های كشور بالا می‌برد و به گسترش سریع حریق‌های عمدی در پهنه‌های جنگلی ایران دامن می‌زند.
بنابراین با توجه به بالا بودن میزان احتمال وقوع آتش‌سوزی‌های گسترده در جنگل‌های كشورمان، مسؤولان سازمان جنگل‌ها و مراتع كشور باید از توان حداكثری خود برای جلوگیری از بروز آتش‌سوزی‌های گسترده در پهنه‌های جنگلی ایران استفاده كنند. این در حالی است كه در شرایط فعلی امكانات سازمان جنگل‌ها و دیگر دستگاه‌های اجرایی كشور برای مقابله با آتش‌سوزی‌های هر چند كوچك در پهنه‌های جنگلی بسیار ضعیف است.
اما عضو هیات علمی دانشگاه زنجان معتقد است وقتی كشورمان به لحاظ امكانات مورد نیاز برای مقابله با آتش‌سوزی جنگل‌ها در مضیقه شدید قرار داد و شرایط تحریمی اجازه نمی‌دهد در آینده‌ای نزدیك تجهیزات لازم برای این كار را تهیه كنیم، مسؤولان سازمان جنگل‌ها باید اولویت نخست خود را كاهش احتمال وقوع این آتش‌سوزی‌ها قرار دهند.
 برای این منظور، پیشنهاد می‌شود در ابتدا كانون‌های متداول وقوع آتش‌سوزی‌های طبیعی یا عمدی در جنگل‌ها و نقاط آسیب‌پذیر در این زمینه شناسایی شوند سپس شرایط و امكانات اولیه برای مقابله با حریق با اولویت ویژه‌ای برای این كانون‌ها فراهم شود.