ماه‌هاست كه از نرخ یا عدد شیوع (كه با حرف لاتین R نشان داده می‌شود) ویروس كرونا صحبت می‌شود. این عدد كه با عبارت «عدد سرایت پایه» هم شناخته می‌شود، برای سنجش مقدار گسترش یك بیماری خاص به ‌كار برده می‌شود و منظور تعداد متوسط افرادی است كه به‌وسیله یك فرد بیمار، آلوده می‌شوند.
مثلا، وقتی گفته می‌شود نرخ شیوع 5/3 است، یعنی این‌كه صد فرد مبتلا به ویروس كرونای جدید می‌توانند ۳۵۰ نفر دیگر را مبتلا كنند. این ۳۵۰ نفر هم به‌نوبه خود موجب آلودگی ۱۲۲۵ نفر دیگر خواهند شد. وقتی این نرخ بالاتر از یك باشد، موارد ابتلا به ویروس كرونا در یك جامعه كه از ایمنی لازم برخوردار نیست، به‌صورت تصاعدی افزایش می‌یابد. قبل از اعلام قرنطینه در بریتانیا، نرخ شیوع این ویروس رقمی بین دو و سه تخمین زده شده بود.
 پارامتر پراكندگی در كنار نرخ شیوع ویروس
اكنون در بررسی‌ها مشخص شده كه در تعداد موارد ابتلای جدیدی كه هر فرد آلوده موجب می‌شود، تغییراتی رخ داده است. شرایط جدید را می‌توان با پارامتر پراكندگی (K) نشان داد.
در واقع عوامل بیماری‌زای مختلف به روش‌های متعددی پراكنده می‌شوند كه این شكل از پراكندگی در جامعه آماری با عنوان پارامتر پراكندگی شناخته می‌شود. هرچه مقدار این عدد كمتر باشد، نشان می‌دهد تعداد كمی از افراد مبتلا، توانایی آلوده‌ كردن تعداد بسیار زیادی از افراد جامعه را دارند.
هر دو عدد نرخ شیوع و پارامتر پراكندگی می‌تواند چگونگی انتشار كووید-۱۹ در یك جامعه را به‌خوبی به تصویر بكشد. نتایج تحقیقات نشان می‌دهد هنگام گسترش ویروس كرونا از بهمن سال گذشته از چین به سایر كشورها، پارامتر پراكندگی 1/0 بوده است كه عدد بسیار كوچكی است و محققان براساس این عدد تخمین می‌زنند كه فقط ۱۰ درصد افراد بیمار توانسته‌اند ۸۰ درصد از افراد دیگر را به این ویروس آلوده كنند.
در حالی‌كه بقیه افراد مبتلا ویروس كرونا را به كسی منتقل نكرده‌اند یا موجب بیماری تنها یك نفر شده‌اند.
بنابراین بنا به گفته بسیاری از محققان، از جمله محققان دانشكده بهداشت و طب لندن باید برای ویروس كرونای جدید از واژه «اَبَر انتشار» استفاده كرد. به عبارت دیگر استفاده از این واژه برای میكروب‌هایی ضروری است كه در سطح عالم‌گیری (پاندمی) است.
 ابرناقل‌هایی مانند «مِری حصبه»
در سال 1285 شمسی/ ۱۹۰۶ میلادی در پی شیوع بیماری حصبه در برخی از خانواده‌های ثروتمند در نیویورك، محققی مامور كشف علت این مشكل شد. این بیماری بیشتر در زاغه‌نشین‌های ایالات متحده شایع شده بود. پس از بررسی‌ها مشخص شد «مری ملون» آشپزی اهل ایرلند كه در خانه‌های ثروتمندان كار می‌كرد، بدون این‌كه خود بیمار باشد، ناقل بیماری حصبه بوده است. او نخستین بیمار صفر شناخته‌شده در تاریخ است كه توانست ۵۱ نفر را در مدت زمان كمی آلوده كند. به این ترتیب این بیماری در آن زمان به نام «مِری حصبه» شناخته شد. گفتنی است «بیمار صفر» نخستین انسان بیماری است كه گفته می‌شود به نوعی بیماری ویروسی یا میكروبی آلوده شده است.
اكنون هم در بیشتر كشورها، افراد بسیاری هستند كه بدون داشتن علائم بیماری ویروس كرونا، ابرناقل این ویروس هستند. مثلا در جریان یك بررسی مشخص شد در یك برنامه گروه كر در ایالت واشنگتن آمریكا كه ۶۱ شركت‌كننده داشت، یك فرد آلوده توانسته تقریبا ۵۲ نفر دیگر را مبتلا كند.
اما وقتی پزشكان نزدیكان افرادی را كه در ردیف دوم ابتلا به بیماری قرار گرفته بودند را با دقت تحت نظر گرفتند، متوجه شدند فقط ده مورد ابتلای بیشتر در میان این افراد وجود دارد. به نظر می‌رسد، چیزی متفاوت از نظر كیفی در آن شب اتفاق افتاده است. اما چه اتفاقی؟
همان‌طور كه در نمونه مری حصبه گفته شد، انتشار خوشه‌ای بیماری در انواع بیماری‌های دیگر مانند ایدز، سل و حصبه رخ داده است. در این بیماری‌ها یك فرد می‌توانسته تعداد بسیاری از افراد دیگر را آلوده كند. درواقع با بررسی‌های بیشتر به نظر می‌رسد، یك عامل زیستی در این میان نقش داشته باشد. به‌طوری‌كه آن عامل باعث می‌شود یك فرد بیمار در مقایسه با دیگران، توانایی بیشتری در انتقال میكروب‌های خود به اطرافیانش داشته باشد. در واقع چنین فردی تعداد بالایی از عوامل بیماری‌زا را در بدن خود دارد.
ویروس كووید-19 بار انتشار زیادی دارد و می‌تواند نقش خود را در بیماری‌زایی به‌خوبی بازی كند. در ضمن این ویروس هنوز به اندازه كافی مورد بررسی قرار نگرفته و محققان حتی برای شروع تحقیقات، روش آسان و مناسبی در اختیار ندارند. یكی از محققان دانشگاه هنگ‌كنگ می‌گوید: «حتی با بررسی بار ویروسی موجود در بزاق افراد، نمی‌توان به مقدار واقعی آنها پی برد؛ زیرا تعداد آنها به‌اندازه ویروس‌هایی نیست كه از طریق تنفس از دهان خارج می‌شود. شاید مجبور باشیم از هوای اطراف بیمار هم نمونه‌گیری كنیم.»
شرایط انتشار ویروس هم مانند زیست‌شناسی آن به‌ نظر مهم می‌آید و بررسی‌ها نشان داده برخی از موارد انتشار بیماری در مناطق مختلف به یك صورت بوده و شرایط یكسانی داشته‌ است.
محققان دانشگاه هنگ‌كنگ در چین به بررسی افراد در تماس با ۱۰۳۷ نفر كه به ویروس كرونا مبتلا شده بودند، پرداختند و دریافتند پارامتر پراكندگی (K) 45/0 و بیشتر از عددی است كه قبلا تخمین زده بودند. اما در این وضعیت هم فقط ۲۰ درصد افراد مبتلا می‌توانند موجب آلودگی ۸۰ درصد افراد شوند.
در بررسی‌های بیشتر این تیم تحقیقاتی نیز مشخص شد، شدت انتشار این ویروس زمانی‌كه افراد در محیط‌های بسته و نزدیك به یكدیگر قرار دارند، بسیار افزایش می‌یابد و این ویروس ویژگی‌های یك ویروس ابر انتشار را پیدا خواهد كرد.
 روش پیشگیری از گسترش ویروس كرونا
بنابه گفته محققان، در حال حاضر فضاهای بیرون، امن‌تر از فضاهای سرپوشیده هستند. همچنین حضور در مكان‌هایی كه افراد كمتری در آنجا هستند، قطعا ایمن‌تر از مكان‌هایی است كه پررفت‌ و آمدند.
در ضمن همواره به یاد داشته باشید حضور در مكان‌های شلوغ تفریحی یا هر جایی‌كه مردم با صدای بلند با یكدیگر صحبت می‌كنند، شدت ابتلا را در میان افراد بالا می‌برد.
البته این توصیه‌ها جدید نیست، اما تكرار آنها باعث می‌شود، همه ما به وضعیت و شدت بیماری‌زایی ویروس كووید-19 و چگونگی انتشار آن بیشتر توجه كنیم و با رعایت موارد احتیاطی، جلوی ابتلای خود و اطرافیان‌مان به ویروس كرونا را بگیریم یا حداقل از قرار گرفتن در محیط‌های پرخطر پرهیز كنیم.
در ضمن توجه به چگونگی انتشار ویروس كرونای جدید كمك می‌كند تا بتوانیم آن را راحت‌تر مهار كنیم. مثلا، محققان بریتانیایی در بررسی كشورهای سراسر دنیا و روش برخوردشان با این همه‌گیری، به این نتیجه رسیدند كه فقط هشت خوشه از ۲۰۱ خوشه از افراد بیمار، در مدرسه مبتلا شده بودند و در ابتدای همه‌گیری این ویروس، بستر بالقوه‌ای برای افزایش آلودگی‌ها بودند.
شناسایی خوشه‌های افراد بیمار در لحظه می‌تواند به كار ردیابی افراد بیماری كه ناقل هستند، كمك كند. با این روش می‌توان جلوی شیوع بیشتر كووید-19 را گرفت.
منبع: New Scientist


لزوم توجه به شرایط انتشار گسترده ویروس كرونا
در مطالعات محققان مشخص شده است تجمع‌ها و گردهمایی‌های گسترده، خیلی بیشتر از محیط‌های كاری یا خانه می‌تواند تعداد افراد آلوده را افزایش دهد. انتشار وسیع این ویروس و بیماری‌زایی آن به‌شكل خوشه‌ای كه افراد بسیاری را گرفتار خود می‌كند معمولا در مراسمی همچون عروسی، كنسرت، ترحیم و... رخ می‌دهد.
این خطر حتی وقتی افراد با صدای بلند با یكدیگر صحبت می‌كنند، مانند آواز خواندن یا فریاد كشیدن بیشتر می‌شود. زیرا در جریان صحبت كردن با صدای بلند، حجم هوایی كه از شش‌های افراد مبتلا بیرون می‌آید، بیشتر می‌شود.
از طرفی محققان دانشگاه استرثكلاید انگلستان می‌گویند توجه به شرایط فعلی و انتشار این ویروس، حتی در این زمان كه موارد ابتلا در بیشتر كشورها رو به كاهش است، مهم‌تر هم شده است.
پیشگیری از انتشار بالای ویروس در اوایل یك همه‌گیری بسیار مهم است. به این ترتیب جلوی ابتلای تعداد زیادی از افراد به بیماری گرفته می‌شود. هر زمان هم كه از موارد ابتلا كاسته می‌شود، باید جلوی موج بعدی همه‌گیری گرفته شود.