استان لرستان با مشکلات زیادی مانند بیکاری، بافت فرسوده و تخریب محیط‌زیست روبه‌روست. مدیران آینده این استان برای حل این مشکلات باید به چه مسائلی بیشتر توجه کنند؟
زخم‌های کهنه سرزمین کهن
دشت‌های فراخ، کوه‌های بلند، رودهای روان و سازه‌های تاریخی، برخی از نمادهایی است که هر زمان نام لرستان را می‌بریم به یاد آنها می‌افتیم. استانی در غرب ایران که جز چند دشت محدود، سراسر آن را کوه‌های زاگرس پوشانده‌است. به گواه یافته‌های باستان‌شناسی، این منطقه یکی از نخستین سکونتگاه‌های قدیمی بشر است و به دلیل همین اهمیت تاریخی یکی از چهار بخش اصلی موزه ملی ایران را هم به خود اختصاص داده‌است. با همه این اوصاف اما این استان همواره با چالش‌های بسیاری روبه‌رو بوده و هست. از نرخ بالای بیکاری که سبب مهاجرت جمعیت فعال این استان به دیگر نقاط کشور شده تا استفاده کم از ظرفیت بالای گردشگری در لرستان که حالا باعث شده فعالان این حوزه هشدار دهند بسیاری از صاحبان مشاغل در حوزه گردشگری در آستانه ورشکستگی قرار گرفته‌اند. از امکانات کم زیرساخت‌های فرهنگی اعم از سالن‌های سینما و تئاتر و سرانه کتابخانه‌ها تا نرخ بالای جمعیت ساکن در بافت‌های فرسوده و کاهش موالید در این استان، آن‌قدر که کارشناسان حالا می‌گویند تا چند سال دیگر نیمی از جمعیت این استان سهم سالمندانی خواهد بود که امکان مراقبت از آنها با تداوم شرایط کنونی وجود نخواهد داشت. در این گزارش سعی کرده‌ایم نگاهی به وضعیت کلی این استان با مولفه‌های ذکرشده بپردازیم. پای حرف مسؤولان نشسته‌ایم تا به نوعی به یک شمایل کلی از وضعیت این استان برسیم. این گفت‌وگوها همچون یک نظام پایشی می‌تواند کمک خوبی برای آسیب‌شناسی وضعیت کنونی لرستان باشد؛ سنجه‌ای که می‌تواند محور سیاست‌گذاری‌های کلان در لرستان قرار گیرد. بنابراین مدیران آینده‌ای که تا چند روز دیگر سکان نهادهای تصمیم‌گیر را در دست می‌گیرند باید بیش از گذشته به کمبودهایی که شهروندان این استان را تهدید می‌کند توجه کنند و با برنامه‌های کوتاه‌مدت و بلندمدت به فکر رفع آنها باشند.
رکورددار بیکاری در ایران
لرستان سرزمین گنج‌های پنهان، شقایق‌ها و پل‌های تاریخی است. این تعریف نه که واقعیت نداشته باشد اما کاربردش تنها در بروشور تورهای گردشگری است. این تعریف کارت‌پستالی تنها برای مسافرانی کاربرد دارد که قرار است چند روزی را در این استان سیر کنند اما این استان شگفت‌انگیز صاحب رکوردهای دیگری هم هست که در کمتر بروشوری ثبت می‌شود. آمارهایی که مردمش آن را به زلالی هوای کوهستان‌هایش درک می‌کنند. نزدیک به یک دهه است که نام این استان همواره در صدر جدول بیکاری قرار دارد. در چند سال گذشته وضعیت اشتغال در این استان تکانی نخورده‌است. همین موضوع باعث شده در همه این سال‌ها لرستان در صدر جدول مهاجرت هم قرار بگیرد. بدیهی است، کار که نباشد، ماندن معنا ندارد. مهاجرت از لرستان حالا به گونه‌ای است که طی پنج سال نزدیک به 64هزار نفر از این استان خارج شده‌اند. آمارهای بیکاری اما تفاوت چندانی نداشته‌است. هشت سال از یک دهه گذشته، این استان در صدر جدول بیکاری قرار گرفته‌است! اما نگاهی به نرخ بیکاری در این استان نشان می‌دهد طی سه سال گذشته این نرخ با افزایش قابل‌توجهی همراه بوده‌است. درحالی‌که سال 96 این نرخ براساس نتایج طرح آمارگیری نیروی کار 12/5درصد بوده که این عدد در سال 99 به 15/2درصد رسیده‌است. این در حالی است که حتی داده‌های مرکز آمار ایران نسبت به آمارهای «طرح آمارگیری نیروی کار» از وضعیت تلخ‌تری حکایت دارد. این مرکز سال گذشته عنوان کرده‌است در سه‌ماهه نخست سال 99 لرستان با 21درصد بیکارترین استان کشور شده‌است. جالب این‌که مسؤولان استانی این آمار را بزرگنمایی می‌دانند و از سوی دیگر برخی از اقتصاددانان نیز معتقدند عددهای مرکز آمار عجیب و مشکوک است. آنها ادعا می‌کنند با توجه به شیوع ویروس کرونا مسلما باید میزان بیکاری افزایش بیشتری داشته باشد.
صعود تاریک لرستان به رتبه‌اول کشوری در سال 99 وضعیت جوانان این استان را بدتر از گذشته کرد. بر اساس آمار و بررسی عوامل اقتصادی باید به این نکته توجه داشت که مهاجرفرستی لرستان و افزایش نرخ بیکاری در این منطقه وضعیت این استان را بحرانی کرده‌است. نبود بنگاه‌های اقتصادی زودبازده، کاهش ریسک سرمایه‌گذاری و نبود نهادهای حمایتی مهم ازجمله مشکلات عدیده این استان در ایجاد اشتغال است. مشکلاتی که هنوز راهکاری برای حل آنها اجرایی نشده‌است.
کمبودی به نام سینما
درست است که این روزها سینما آن صنعت تفریحی نیست که چند دهه قبل بود و ظهور فناوری‌های نوین هنر هفتم را به نوعی به انزوا کشانده اما این نافی محدودیت‌های عجیب این استان در وجود سالن‌های اندک سینما نیست. در بین شهرهای لرستان تنها چهار شهرستان دارای سالن سینما هستند که این چهار سالن نیز در مجموع ظرفیتی بالغ بر 400 نفر دارند! این درحالی است که در شهرستان‌های خرم‌آباد، دورود، الیگودرز و بروجرد سینماهای فعال وجود دارند که ظرفیت اسمی هر کدام بالغ بر 300 تا 420 نفر است.
آن‌طور که فرید رحمتی، معاون فرهنگی و سینمایی اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی لرستان می‌گوید: «در شهرستان‌های کوهدشت، پلدختر و نورآباد، سینما وجود ندارد با این حال سالن‌های ادارات ارشاد در این شهرستان‌ها را به سیستم دیجیتال مجهز کرده‌ایم تا بتوانیم پخش فیلم را داشته‌باشیم.» در این شهرستان‌ها در حال حاضر امکان ایجاد سینما وجود ندارد و شاید با این راهکار و رایزنی‌های مدیرکل ارشاد استان سالن‌های مجتمع‌های ارشاد در شهرستان‌ها طی تجهیز شدن به سیستم پخش دیجیتال به سالن سینما تبدیل شوند.
فرید رحمتی به جام‌جم می‌گوید: «تمامی سالن‌های ادارات فرهنگ و ارشاد در شهرستان‌های ازنا، کوهدشت، پلدختر، نورآباد و حتی رومشکان نیز در صورت تایید کمیسیون ماده 5، به سینما تبدیل می‌شوند و با نصب دستگاه دیجیتال قابلیت پخش فیلم را خواهند داشت.» چاره دیگر این کمبود به باور معاون فرهنگی و سینمایی اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی لرستان سینمای سیار است که در صورت وجود سالن ایمن می‌توان دستگاه پخش را در سالن نصب کرد. وضعیت سالن‌های تئاتر در لرستان هم کم از وضعیت سینماها ندارد به‌طوری که خرم‌آباد تنها یک سالن اصلی و دو پلاتو، الیگودرز یک سالن اصلی و دو پلاتو، بروجرد یک سالن اصلی و دو پلاتو، دلفان یک سالن اصلی، کوهدشت یک سالن اصلی و یک پلاتو و رومشکان نیز یک سالن اجتماعات دارد.
شکست بیکاری با گردشگری
لرستان بهشت گردشگری طبیعی است. از آبشار بیشه، غار کلماکره، دریاچه گهر و دریاچه کیو بگیرید تا تنگه شیرز، آبشار نوژیان، دره خزینه و اشترانکوه استوار. تاریخ هم گواهی می‌دهد این استان از نخستین سکونتگاه‌های انسان بوده و می‌توان بی‌شمار بازمانده‌های تاریخی را در این استان جست‌وجو کرد. ظرفیتی بی‌نظیر برای گسترش گردشگری در لرستان اما این استان طی چند سال گذشته با دو بحران مهم روبه‌رو بوده‌است: سیل و کرونا. اسکندر فلاح‌وند، معاون گردشگری اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی لرستان به جام‌جم می‌گوید: «در سال‌های اخیر سیل و پس از آن بحران کرونا بیشترین آسیب را به صنعت گردشگری وارد کرده‌است.»
وقوع سیل در فروردین سال گذشته و شیوع بیماری کرونا در اواخر سال 98 و ادامه آن در ایام نوروز سال جدید، خسارت زیادی در زمینه گردشگری به استان وارد کرد، بهطوریکه از ابتدای سال 98 تا به امروز، بیش از هزار میلیارد ریال به زیرساخت‌ها، آثار تاریخی و تأسیسات گردشگری خسارت وارد شد که از این میزان، حدود 570میلیارد ریال آثار تاریخی دچار آسیب شدند.
براساس آمار ارائه‌شده از سوی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان سال گذشته با وجود وقوع سیل و شیوع کرونا، 970هزار نفر گردشگر به لرستان سفر کردند که از این تعداد 115هزار نفر شب را در استان ماندند. این درحالی‌است که در سال 97، در ایام نوروز بیش از سه‌میلیون نفر گردشگر وارد استان شدند و 500هزار نفر، حداقل یک شب در هتل و مهمان‌پذیرهای بخش خصوصی اقامت داشتند.
این در حالی است که صنعت نوپای گردشگری لرستان که پس از سال‌ها تلاش و برنامه‌ریزی به همت مردم و مسؤولان نفس‌های تازه‌ای گرفته بود، حالا با تجربه تلخ سیلاب و کرونا خسارات زیادی را متحمل شده‌است. هرچند با همه این سختی‌ها گردشگری این استان دارد آرام‌آرام جان می‌گیرد. به گفته اسکندر فلاح‌وند، ظرفیت تخت‌ها 30درصد افزایش داشته و پروژه‌های بسیاری هم در دست اجراست تا گردشگری لرستان با عبور از این بحران‌ها به رونق پیشین خود بازگردد. بااین‌حال دو سال اخیر و فشارهای کرونایی و محدودیت‌های تردد بخشی از درآمد استان را کاهش داده‌است. سرمایه‌گذاری در این بخش به‌طور حتم می‌تواند گره بیکاری استان را کاهش داده و وضعیت مهاجرفرستی استان را از صدر جدول به پایین بکشاند و حتی موجب مهاجرت معکوس به لرستان شود.
پتانسیل کشاورزی در لرستان
هر که حتی یک‌بار به طبیعت لرستان پا گذاشته باشد نمی‌تواند تصویر دشت‌های فراخ و پرآب آن را فراموش کند. نمی‌تواند دل از هوای زلال و کوه‌های چشم‌نوازش بکند. طبیعت به یکی از بهترین سرمایه‌های این استان بدل شده تا جایی که حتی رئیس سازمان جهادکشاورزی لرستان می‌گوید 40درصد اقتصاد این استان مربوط به بخش کشاورزی است. گواه این موضوع در حرف‌های اسفندیار حسنی‌مقدم به جام‌جم آشکار است. آن‌طور که او می‌گوید از نظر تولید گردوی لرستانی‌ها با تولید سالانه 2000 تن رتبه دوم کشور را دارند و از نظر تولید انار با تولید سالانه 57هزار و 870 تن در جایگاه هفتم کشوری قرار دارند و البته با تولید سالانه 94000 تن حبوبات در سطح کشور صاحب رتبه‌اول کشوری هستند. این آمار تنها کمی نیست و به لحاظ کیفیت هم کشاورزی این استان از وضعیت خوبی برخوردار است؛ به اندازه‌ای که ۱۲ محصول تولیدی این استان به دلیل کیفیت مرغوب و ارزش غذایی بالا قابلیت صادرات دارد. هرچند سیل سال 98 و البته خشکسالی این سال‌ها زیان قابل‌توجهی به این بخش وارد کرده اما همین حالا هم به گفته رئیس سازمان جهادکشاورزی لرستان ۸۰۰ هزار هکتار اراضی کشاورزی و بیش از 50هزار هکتار باغ در این استان و تولید سالانه 5/2 تن انواع محصولات، لرستان را به قطب کشاورزی ایران تبدیل کرده‌است.
کارخانه‌های خفته بیدار می‌شوند؟
کارخانه پارسیلون، ماشین‌سازی و فولاد صدر از کارخانه‌های قدیمی و مهم لرستان هستند که طی سال‌های گذشته به تعطیلی کشیده شده‌اند. طی چند سال اخیر پیگیری و جلسات بسیاری برگزار شد اما هر بار تا پیش از نهایی شدن و رسیدن به توافق برای حل مسائل، مشکلات جدید ایجاد و کار در همان مرحله رها می‌شد.
ماشین‌سازی لرستان یکی از واحدهای فعال و قدیمی استان با سابقه‌ای بیش از 40 سال در زمینه طراحی، ساخت و نصب انواع سازه‌های فلزی و تجهیزات صنعتی قدیمی است که یک برند برای استان محسوب می‌شد. این روزها کارخانه ماشین‌سازی خرم‌آباد بعد از کلی مشکلات و تعطیلی و ... بالاخره در روند عملیاتی شدن قرار گرفته‌است. ضمن این‌که تجهیزاتی نیز خریداری شده که به‌زودی در این کارخانه مستقر و راه‌اندازی می‌شود.
پارسیلون نیز از دیرباز به‌عنوان یکی از مهم‌ترین ظرفیت‌های اقتصادی استان به شمار می‌رفته و تاثیر مستقیمی بر توسعه این دیار داشته‌است. کارخانه پارسیلون در دهه‌های گذشته به‌عنوان یکی از قطب‌های تولید نخ در کشور فعال بود و زمینه را برای اشتغال‌زایی مستقیم حدود 2000 نفر فراهم کرده‌بود اما از سال 82 و با واگذاری این شرکت به بخش خصوصی، فصل خزان این کارخانه آغاز شد. کش‌وقوس و درگیری با این مشکلات تاکنون ادامه داشته‌است اما برخی مدیران خبر از حل شدن مشکلات این کارخانه می‌دهند بنابراین باید منتظر بود دید که آیا وعده‌های آنها به سرانجام خواهد رسید.
کارخانه فولاد صدر هم یکی دیگر از کارخانه‌هایی است که فعالیتش را سال 90 با ظرفیت اسمی 300 هزار تنی میلگرد آغاز کرد، کارخانه فولاد صدر یکی از صنایعی بود که می‌توانست نقش مهمی در اشتغال و رونق اقتصادی استان داشته‌باشد اما به‌دلایل مختلف از آغاز فعالیت چند بار با تعطیلی مواجه بود. همین موضوع باعث مختل شدن تولید شد. کارخانه صدر فولاد نیز دیون زیادی دارد و در حال حاضر و طبق آخرین جلسه ستاد تسهیل استان؛ دو سرمایه‌گذار جدید معاملاتی با مدیر اولیه داشته و تعهد کردند که طی روزهای آینده فعالیت را آغاز کنند، دو دستگاه توربین نیروگاهی از خارج کشور برای این شرکت خریداری شده‌است که با ترخیص از گمرک و استقرار در کارخانه، بخش ذوب‌آهن کارخانه نیز
فعال می‌شود.
خطر بافت فرسوده جدی گرفته نمی‌شود
این آمارها را مرور کنید؛ لرستان یک میلیون و 700 هزار نفر جمعیت دارد که 3/61 درصد آن شهرنشین هستند. تا سه سال پیش 40 درصد مساحت شهری لرستان در بافت‌های فرسوده قرار داشته‌است. آماری تکان‌دهنده از میزان سکونت در بافت‌های فرسوده این استان. مسؤولان استانی آمارهای جزئی‌تری از این موضوع هم منتشر کرده‌اند، آن‌طور که آنها می‌گویند ۳۸۴هزار نفر از جمعیت استان لرستان در بافت‌های ناکارآمد میانی، سکونتگاه‌های غیررسمی (حاشیه‌نشینی) و بافت‌های تاریخی استان سکونت دارند. مساحت بافت‌های ناکارآمد کشور ۱۴۰هزار و ۷۶۷هکتار است که سهم لرستان از این رقم 2051 هکتار معادل ۱۴ درصد مساحت استان است که به تفکیک شامل ۳۴۳هکتار بافت تاریخی، ۸۰۷هکتار بافت ناکارآمد میانی و ۹۰۱هکتار سکونتگاه غیررسمی است.
از مجموع 2200 هکتار بافت ناکارآمد، 1100 هکتار آن را سکونتگاه‌های غیررسمی (حاشیه‌نشینی ) در 40محله در پنج شهر خرم‌آباد، بروجرد، دورود، کوهدشت و الیگودرز تشکیل داده‌است.
350 هکتار بافت فرهنگی تاریخی در بیش از 12 محله در دو شهر خرم‌آباد و بروجرد وجود دارد و بقیه معادل 800 هکتار را بافت‌های ناکارآمد میانی در 9 شهر استان تشکیل داده‌است.در کل استان، 780 هکتار بافت ناکارآمد میانی وجود دارد که قبل از تصویب ملی طرح بازآفرینی در سال 93، جزو بافت فرسوده بودند اما در حال حاضر با نام بافت ناکارآمد میانی محسوب می‌شوند و در هشت شهر استان وجود دارند.
900 هکتار بافت حاشیه‌نشینی یا همان سکونتگاه‌های غیررسمی وجود دارد که معادل 8درصد مساحت لرستان می‌شود و ۲۲هزار و ۲۳۰نفر معادل ۲۱ درصد جمعیت استان را در خود جای داده‌است. این بافت‌های حاشیه‌نشینی در پنج شهرستان خرم‌آباد، بروجرد، دورود، کوهدشت و الیگودرز شناسایی شده‌اند. درخرم‌آباد ۱۱ محله حاشیه‌نشین با مساحت کلی ۲۱۹ هکتار وجود دارد که ۶درصد مساحت کل شهر را شامل می‌شود. همچنین جمعیت سکونتگاه‌های غیررسمی این شهر ۱۹ هزار و ۱۱۸ نفر یعنی 5درصد جمعیت کلی شهر است. در بروجرد نیز ۱۲ محله حاشیه‌نشین با مساحت کلی ۲۱۲ هکتار وجود دارد که ۶درصد مساحت شهر و ۲۷ درصد جمعیت کلی بروجرد را شامل می‌شود. پنج محله با مساحت ۲۲۸ هکتار سکونتگاه‌های غیررسمی دورود را تشکیل می‌دهد که ۱۴درصد مساحت و ۴۴درصد جمعیت دورود در سکونتگاه‌های غیررسمی جای دارند. همچنین 4 محله با مساحت کلی ۱۱۲ هکتار در کوهدشت به مناطق حاشیه‌نشین اختصاص دارد که ۱۴ درصد مساحت کل شهر را دربردارد. همچنین جمعیت سکونتگاه‌های غیررسمی کوهدشت ۱۳ درصد جمعیت کلی این شهر است.
شش محله در الیگودرز با مساحت کلی ۱۳۰ هکتار که تنها ۱۰درصد مساحت شهر را شامل می‌شود در سکونتگاه‌های غیررسمی جای دارد که ۱۳ درصد جمعیت شهررا به خود اختصاص داده‌است.
بحران در کمین لرستان است
لرستان، سرزمین پل‌های تاریخی ایران است.تعدد بالای پل‌های به‌جامانده در این استان، نشان از وجود نهرها و روزهای پرآب در این استان از گذشته دارد، مداخلات انسانی و تغییراتی که همواره به نام توسعه در این استان شکل‌گرفته، باعث شده لرستان یکی از مناطق بحرانی به لحاظ سیلاب در کشور شناخته شود. گواه این ادعا سیل‌های ویرانگر در چند سال گذشته است که هنوز پیامد سیل سال 98 را می‌توان در اقتصاد و کشاورزی و البته معیشت مردمان این استان به چشم دید.
در سیل۹۸ لرستان، آب آشامیدنی ۶۷۹روستا و ۱۵شهر، سامانه مخابراتی ۹شهر، شبکه دیتای ۳۶۰روستا، گاز۱۷۳روستا و سه شهر و راه ۸۷۰روستای استان قطع شد.
چند روز پس از آن‌که سیل و خروش رودخانه کشکان در فروردین 98 فروکش کرده و زندگی مردم شهر و روستا در تل‌هایی از گل‌ولای همراه با سنگ، خشت و آجر مدفون شده‌بود، مردم شهر پلدختر هیچ تصوری از آینده و آبادانی دوباره نداشتند. پلدختر مانند شهرهای جنگ‌زده شده‌بود، زنان پریشانی که کودکان خود را با اندوه بی‌خانمانی به آغوش کشیده و دست بچه‌های کوچک‌ترشان را در حالی‌که حتی دمپایی یا کفشی به پا نداشتند، محکم در دست گرفته‌بودند تا مبادا آنها را در این روزهای وحشت و سردرگمی گم کنند.
اما امروز بیش از یک سال است که سیل فروردین ۹۸ را پشت‌سر گذاشته‌ایم، آن‌همه غم و اندوهی که سیل یک‌شبه به بار آورده‌بود در مدت یک‌سال به شادی و امید تبدیل‌شده‌است.
لزوم استفاده از ظرفیت دانشگاه‌ها برای حل مشکلات استان
در لرستان پنج دانشگاه دولتی دانشگاه آیت‌ا...العظمی بروجردی، دانشگاه لرستان، دانشگاه علوم پزشکی لرستان، دانشگاه علوم پزشکی بروجرد و مجتمع آموزش عالی سلامت دورود وجود دارد.
در این میان بر اساس رتبه‌بندی دانشگاه‌ها در کشور دانشگاه لرستان از وضعیت مناسبی برخوردار است. بر اساس شاخص‌های ارزیابی آیین‌نامه رتبه‌بندی دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزش عالی و پژوهشی مصوب وزارت علوم، دانشگاه لرستان در رده یک دانشگاه‌های کشور قرار دارد. رده یک دانشگاه‌های کشور شامل دانشگاه‌های بزرگی همچون دانشگاه تهران، دانشگاه شهید بهشتی، دانشگاه علامه طباطبایی، دانشگاه فردوسی مشهد و دیگر دانشگاه‌هاست. در این حوزه آمارهای جالب توجه دیگری هم وجود دارد؛ به‌عنوان مثال نظام رتبه‌بندی آموزش عالی تایمز جدیدترین رتبه‌بندی دانشگاه‌های جوان در سال ۲۰۲۱ را منتشر کرده‌است که بر اساس این رتبه‌بندی تعداد ۲۶ دانشگاه ایرانی ازجمله دانشگاه لرستان در جمع ۴۷۵ دانشگاه جوان برتر دنیا قرار گرفتند. نظام رتبه‌بندی آموزش عالی تایمز برای رتبه‌بندی دانشگاه جوان ۲۰۲۱ از همان روشی که دانشگاه‌های جهان را ارزیابی می‌کند بهره می‌گیرد و ماموریت‌های اصلی دانشگاه‌ها «تدریس، تحقیق، انتقال دانش و چشم‌انداز بین‌المللی» را مورد ارزیابی قرار می‌دهد اما در این رتبه‌بندی خاص، دانشگاه‌هایی با قدمت کمتر از ۵۰ سال مدنظر هستند.
آن‌طور که از حرف‌های مسؤولان دانشگاه لرستان می‌توان متوجه شد در یک دهه گذشته سیاست وزارت علوم، تقویت آموزش‌های کیفی و تقویت مفهوم دانشگاه جامعه‌محور بوده‌است. برای مثال، در دانشگاه لرستان در هشت سال گذشته، رشته‌های تحصیلی جدید همچون شیلات، باستان‌شناسی، علوم محیط‌زیست و... متناسب با مفهوم دانشگاه نسل سوم و جامعه‌محور به رشته‌های تحصیلی دانشگاه لرستان افزوده شده تا دانشگاه بتواند در تناسب با ظرفیت‌های استانی، به جذب دانشجو اقدام کند.
دانشگاه جامعه‌محور، دانشگاهی است که بتواند متناسب با ظرفیت‌های منطقه‌ای و استانی دانشجو پرورش دهد و خوشبختانه در مدت هشت سال گذشته براساس سند آمایش سرزمینی وزارت علوم، رشته‌های جدید در تناسب با نیازهای استانی بوده‌اند.
شهرام شرفی، فعال مدنی و کارشناس ارتباطات و اطلاع‌رسانی دانشگاه لرستان معتقد است یکی از مشکلات در کشور ما این است که بین دانشگاه‌ها و دستگاه‌های اجرایی و بخش خصوصی یک ارتباط ارگانیک پایدار و مستمر وجود ندارد و به همین خاطر با تلاش‌های صورت گرفته، کوشش شده‌است حوزه ارتباط دانشگاه لرستان با بخش‌های اجرایی و بخش‌های خصوصی استان گسترش یابد و تفاهم‌نامه‌های خوبی هم در این راستا منعقد شده‌است اما این کافی نیست و بایستی این نوع ارتباطات دوجانبه و دوسویه گسترش یابد و نهادینه شود.
به گفته شرفی دانشگاه‌ها و مراکز آموزش عالی استان ازجمله دانشگاه لرستان، نتایج تحقیقات و پژوهش‌های کاربردی و عملیاتی خود درباره مشکلات و معضلات استان و راهکارهای خود را در اختیار دستگاه‌ها و سازمان‌های اجرایی قرار می‌دهند اما آنها نیز باید از نتایج تحقیقات و پژوهش‌های کاربردی دانشگاهی، استفاده کنند که به نظر می‌رسد هنوز تا رسیدن به نقطه مطلوب در این مسیر، فاصله داریم.
اما طی یک دهه گذشته در دانشگاه لرستان و با برنامه‌ریزی‌های صورت گرفته، بخش ارتباط دانشگاه و جامعه به رتبه مدیریت ارتقا یافته و حالا شاهدیم دانشگاه لرستان دارای واحدی مدیریتی به نام مدیریت ارتباط دانشگاه با جامعه و صنعت است، هرچند بخش اجرایی و بخش خصوصی درون استان باید این ارتباط را به‌صورت دوجانبه و متقابل تقویت کند و از تحقیقات و پژوهش‌های کاربردی دانشگاهی که توسط محققان و پژوهشگران انجام می‌شود در سیاست‌گذاری‌ها، استفاده بشود.
در بحث تقویت زیرساخت‌های عمرانی و کالبدی در دانشگاه لرستان هم در طول سال‌های گذشته اقدامات خوبی انجام شده به‌گونه‌ای که در حال حاضر، دانشگاه لرستان ازنظر وجود فضای کافی آموزشی، اداری، تحقیقاتی و آزمایشگاهی کمبود ندارد درحالی‌که درگذشته کمبودهای کالبدی و مکانی فراوانی وجود داشت.
آن‌طور که این فعال مدنی و کارشناس ارتباطات و اطلاع‌رسانی دانشگاه لرستان به جام‌جم می‌گوید، سیاست‌های ابلاغی وزارت علوم و سیاست‌گذاری‌ها و تصمیمات تیم مدیریتی دانشگاه لرستان در مدت هشت سال گذشته این بوده که کارکرد دانشگاه‌ها و مراکز آموزش عالی متناسب با مفهوم دانشگاه جامعه‌محور، آموزش، پژوهش و کاربرد باشد که البته تحقق کامل این هدف، مستلزم تقویت و گسترش ارتباطات دوجانبه و متقابل بین دانشگاه‌ها و مراکز آموزش عالی با بخش‌های اجرایی و بخش‌های خصوصی است.
بلوط‌ها و حیات‌وحش را دریابید
مشکلات زیست‌محیطی لرستان بی‌شباهت به دیگر استان‌های زاگرس نشین کشور نیست، دراین بین می‌توان به آفات و بیماری‌هایی که درختان بلوط را تهدید می‌کند، اشاره کرد یا از خطر شکارچیان غیرقانونی نوشت که حیات‌وحش استان را بیش از گذشته تهدید می‌کنند.
طی یک دهه گذشته، لرستان با مساحتی معادل ۲۸هزار و ۳۰۶ کیلومترمربع در غرب ایران به‌عنوان یکی از استان‌های زاگرس نشین، با تدابیر اتخاذشده، رشد و ساماندهی چشمگیری در حوزه ارتقای سطح مناطق تحت مدیریت محیط‌زیست و حتی رشد جمعیت گونه‌های نادر داشته‌است.
به گفته برخی کارشناسان، لرستان به‌عنوان ایرانی کوچک تقریبا تمام انواع آب و هوایی را در فصول مختلف تجربه می‌کند که نتیجه این تنوع آب و هوایی، غنای گیاهی و جانوری است و بیشتر گونه‌های کشور در این استان موجود هستند.
استان کوهستانی لرستان به‌واسطه ۳۵قله بالای 3۵۰۰ متر و شرایط اقلیمی چهارفصل یکی از پناهگاه‌های منحصربه‌فرد تنوع زیستی در سطح کشور به شمار می‌رود و بنابر مطالعات کارشناسان به دلیل شاخص‌های جغرافیایی منحصربه‌فرد بیش از ۲۵درصد تنوع زیستی کشور شامل ۳۶۸ گونه جانوری و 1۷۰۰گونه گیاهی در آن شناسایی‌شده‌است.
برخی‌گونه‌های جانوری این استان به‌عنوان گونه‌های چتری بیانگر تنوع زیستی بسیار متنوع این استان است و از طرفی جانورانی همچون سمندر لرستانی، انواع گربه‌سانان، وزغ لرستانی و سه گونه ماهی کور، گونه‌های منحصر به این استان هستند.
این در حالی است که ۱۵۰گونه گیاهی اندمیک در لرستان نیز شناسایی‌شده که این تنوع زیستی بالا بیانگر شرایط مناسب آب و هوایی و بهره‌مندی از منابع آبی چشمگیر در اکوسیستم این استان است.
نبی‌ا... قائد رحمت، معاون فنی حفاظت محیط‌زیست لرستان دراین باره می‌گوید: تاکنون بیش از 1۷۵۰ گونه گیاهی در استان شناسایی، گزارش و ثبت‌شده که تعداد بسیاری از آنها بومی، اندمیک و خاص استان هستند، همچنین ۲۳۸گونه پرنده، ۴۴گونه پستاندار، ۵۵گونه خزنده، 5گونه دوزیست و حدود ۲۰گونه ماهی در رودخانه، تالاب و دریاچه‌های کوهستانی لرستان شناسایی و ثبت‌شده‌اند.
بر اساس آمارهای ارائه‌شده همچنین سطح مدیریت مناطق چهارگانه تحت حفاظت محیط‌زیست لرستان ارتقا یافته‌است. قائدرحمت می‌گوید: ۱۴۵هزار هکتار از عرصه‌های طبیعی استان در هشت سال اخیر به مناطق حفاظت‌شده و تحت مدیریت این سازمان ارتقا یافته‌است. این مناطق به‌دلیل تنوع‌زیستی و ارزش‌های گوناگون زیستگاهی به مناطق حفاظت‌شده و پناهگاه حیات‌وحش ارتقا یافته‌اند.
چالش‌های محیط زیستی استان لرستان هم تا حدودی همانی است که سایر نقاط ایران با آن روبه‌روست، از کمبود منابع آبی گرفته تا تصرف اراضی و البته افزایش شکار غیرمجاز،چراکه لرستان به‌دلیل تنوع زیستی و جانوری متعددی که دارد همواره یکی از مقاصد اصلی شکارچیان بوده‌است. مهرداد فتحی بیرانوند، مدیرکل حفاظت محیط‌زیست استان لرستان به جام‌جم می‌گوید:«خوشبختانه در سنوات اخیر با مصوبه شورای عالی حفاظت محیط‌زیست، میزان جرایم تخلفات زیست‌محیطی ازجمله جرایم شکار غیرمجاز به نحو قابل‌ملاحظه‌ای نسبت به گذشته افزایش پیداکرده که این خود یکی از عوامل مؤثر در بازدارندگی جرایم است.ما به‌عنوان متولیان حفاظت محیط‌زیست اعتقادداریم هیچ جریمه‌ای جایگزین و باعث جبران ضرر شکار نیست و ارزش گونه‌های جانوری و گیاهی بی‌نهایت است.»
در لرستان، 450هزار هکتار منطقه حفاظت‌شده و شکار و صید ممنوع وجود دارد که محل زندگی قوچ، میش، کل، بز و انواع گربه‌سانان، سگ‌سانان و پرندگان است بهطوریکه سالانه رشد 20تا 25درصدی گونه‌های حیات‌وحش را در لرستان شاهد هستیم. منطقه حفاظت‌شده سفیدکوه ازنا با 25هزار هکتار وسعت، بزرگ‌ترین و اصلی‌ترین زیستگاه قوچ و میش است.
لرستان سرزمین گنج‌های پنهان، شقایق‌ها و پل‌های تاریخی است. این تعریف نه که واقعیت نداشته باشد اما کاربردش تنها در بروشور تورهای گردشگری است. این تعریف کارت‌پستالی تنها برای مسافرانی کاربرد دارد که قرار است چند روزی را در این استان سیر کنند اما این استان شگفت‌انگیز صاحب رکوردهای دیگری هم هست که در کمتر بروشوری ثبت می‌شود. آمارهایی که مردمش آن را به زلالی هوای کوهستان‌هایش درک می‌کنند. نزدیک به یک دهه است که نام این استان همواره در صدر جدول بیکاری قرار دارد. در چند سال گذشته وضعیت اشتغال در این استان تکانی نخورده‌است. همین موضوع باعث شده در همه این سال‌ها لرستان در صدر جدول مهاجرت هم قرار بگیرد. بدیهی است، کار که نباشد، ماندن معنا ندارد. مهاجرت از لرستان حالا به گونه‌ای است که طی پنج سال نزدیک به 64هزار نفر از این استان خارج شده‌اند. آمارهای بیکاری اما تفاوت چندانی نداشته‌است. هشت سال از یک دهه گذشته، این استان در صدر جدول بیکاری قرار گرفته‌است! اما نگاهی به نرخ بیکاری در این استان نشان می‌دهد طی سه سال گذشته این نرخ با افزایش قابل‌توجهی همراه بوده‌است. درحالی‌که سال 96 این نرخ براساس نتایج طرح آمارگیری نیروی کار 12/5درصد بوده که این عدد در سال 99 به 15/2درصد رسیده‌است. این در حالی است که حتی داده‌های مرکز آمار ایران نسبت به آمارهای «طرح آمارگیری نیروی کار» از وضعیت تلخ‌تری حکایت دارد. این مرکز سال گذشته عنوان کرده‌است در سه‌ماهه نخست سال 99 لرستان با 21درصد بیکارترین استان کشور شده‌است. جالب این‌که مسؤولان استانی این آمار را بزرگنمایی می‌دانند و از سوی دیگر برخی از اقتصاددانان نیز معتقدند عددهای مرکز آمار عجیب و مشکوک است. آنها ادعا می‌کنند با توجه به شیوع ویروس کرونا مسلما باید میزان بیکاری افزایش بیشتری داشته باشد.
صعود تاریک لرستان به رتبه‌اول کشوری در سال 99 وضعیت جوانان این استان را بدتر از گذشته کرد. بر اساس آمار و بررسی عوامل اقتصادی باید به این نکته توجه داشت که مهاجرفرستی لرستان و افزایش نرخ بیکاری در این منطقه وضعیت این استان را بحرانی کرده‌است. نبود بنگاه‌های اقتصادی زودبازده، کاهش ریسک سرمایه‌گذاری و نبود نهادهای حمایتی مهم ازجمله مشکلات عدیده این استان در ایجاد اشتغال است. مشکلاتی که هنوز راهکاری برای حل آنها اجرایی نشده‌است.
کمبودی به نام سینما
درست است که این روزها سینما آن صنعت تفریحی نیست که چند دهه قبل بود و ظهور فناوری‌های نوین هنر هفتم را به نوعی به انزوا کشانده اما این نافی محدودیت‌های عجیب این استان در وجود سالن‌های اندک سینما نیست. در بین شهرهای لرستان تنها چهار شهرستان دارای سالن سینما هستند که این چهار سالن نیز در مجموع ظرفیتی بالغ بر 400 نفر دارند! این درحالی است که در شهرستان‌های خرم‌آباد، دورود، الیگودرز و بروجرد سینماهای فعال وجود دارند که ظرفیت اسمی هر کدام بالغ بر 300 تا 420 نفر است.
آن‌طور که فرید رحمتی، معاون فرهنگی و سینمایی اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی لرستان می‌گوید: «در شهرستان‌های کوهدشت، پلدختر و نورآباد، سینما وجود ندارد با این حال سالن‌های ادارات ارشاد در این شهرستان‌ها را به سیستم دیجیتال مجهز کرده‌ایم تا بتوانیم پخش فیلم را داشته‌باشیم.» در این شهرستان‌ها در حال حاضر امکان ایجاد سینما وجود ندارد و شاید با این راهکار و رایزنی‌های مدیرکل ارشاد استان سالن‌های مجتمع‌های ارشاد در شهرستان‌ها طی تجهیز شدن به سیستم پخش دیجیتال به سالن سینما تبدیل شوند.
فرید رحمتی به جام‌جم می‌گوید: «تمامی سالن‌های ادارات فرهنگ و ارشاد در شهرستان‌های ازنا، کوهدشت، پلدختر، نورآباد و حتی رومشکان نیز در صورت تایید کمیسیون ماده 5، به سینما تبدیل می‌شوند و با نصب دستگاه دیجیتال قابلیت پخش فیلم را خواهند داشت.» چاره دیگر این کمبود به باور معاون فرهنگی و سینمایی اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی لرستان سینمای سیار است که در صورت وجود سالن ایمن می‌توان دستگاه پخش را در سالن نصب کرد. وضعیت سالن‌های تئاتر در لرستان هم کم از وضعیت سینماها ندارد به‌طوری که خرم‌آباد تنها یک سالن اصلی و دو پلاتو، الیگودرز یک سالن اصلی و دو پلاتو، بروجرد یک سالن اصلی و دو پلاتو، دلفان یک سالن اصلی، کوهدشت یک سالن اصلی و یک پلاتو و رومشکان نیز یک سالن اجتماعات دارد.
شکست بیکاری با گردشگری
لرستان بهشت گردشگری طبیعی است. از آبشار بیشه، غار کلماکره، دریاچه گهر و دریاچه کیو بگیرید تا تنگه شیرز، آبشار نوژیان، دره خزینه و اشترانکوه استوار. تاریخ هم گواهی می‌دهد این استان از نخستین سکونتگاه‌های انسان بوده و می‌توان بی‌شمار بازمانده‌های تاریخی را در این استان جست‌وجو کرد. ظرفیتی بی‌نظیر برای گسترش گردشگری در لرستان اما این استان طی چند سال گذشته با دو بحران مهم روبه‌رو بوده‌است: سیل و کرونا. اسکندر فلاح‌وند، معاون گردشگری اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی لرستان به جام‌جم می‌گوید: «در سال‌های اخیر سیل و پس از آن بحران کرونا بیشترین آسیب را به صنعت گردشگری وارد کرده‌است.»
وقوع سیل در فروردین سال گذشته و شیوع بیماری کرونا در اواخر سال 98 و ادامه آن در ایام نوروز سال جدید، خسارت زیادی در زمینه گردشگری به استان وارد کرد، بهطوریکه از ابتدای سال 98 تا به امروز، بیش از هزار میلیارد ریال به زیرساخت‌ها، آثار تاریخی و تأسیسات گردشگری خسارت وارد شد که از این میزان، حدود 570میلیارد ریال آثار تاریخی دچار آسیب شدند.
براساس آمار ارائه‌شده از سوی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان سال گذشته با وجود وقوع سیل و شیوع کرونا، 970هزار نفر گردشگر به لرستان سفر کردند که از این تعداد 115هزار نفر شب را در استان ماندند. این درحالی‌است که در سال 97، در ایام نوروز بیش از سه‌میلیون نفر گردشگر وارد استان شدند و 500هزار نفر، حداقل یک شب در هتل و مهمان‌پذیرهای بخش خصوصی اقامت داشتند.
این در حالی است که صنعت نوپای گردشگری لرستان که پس از سال‌ها تلاش و برنامه‌ریزی به همت مردم و مسؤولان نفس‌های تازه‌ای گرفته بود، حالا با تجربه تلخ سیلاب و کرونا خسارات زیادی را متحمل شده‌است. هرچند با همه این سختی‌ها گردشگری این استان دارد آرام‌آرام جان می‌گیرد. به گفته اسکندر فلاح‌وند، ظرفیت تخت‌ها 30درصد افزایش داشته و پروژه‌های بسیاری هم در دست اجراست تا گردشگری لرستان با عبور از این بحران‌ها به رونق پیشین خود بازگردد. بااین‌حال دو سال اخیر و فشارهای کرونایی و محدودیت‌های تردد بخشی از درآمد استان را کاهش داده‌است. سرمایه‌گذاری در این بخش به‌طور حتم می‌تواند گره بیکاری استان را کاهش داده و وضعیت مهاجرفرستی استان را از صدر جدول به پایین بکشاند و حتی موجب مهاجرت معکوس به لرستان شود.
پتانسیل کشاورزی در لرستان
هر که حتی یک‌بار به طبیعت لرستان پا گذاشته باشد نمی‌تواند تصویر دشت‌های فراخ و پرآب آن را فراموش کند. نمی‌تواند دل از هوای زلال و کوه‌های چشم‌نوازش بکند. طبیعت به یکی از بهترین سرمایه‌های این استان بدل شده تا جایی که حتی رئیس سازمان جهادکشاورزی لرستان می‌گوید 40درصد اقتصاد این استان مربوط به بخش کشاورزی است. گواه این موضوع در حرف‌های اسفندیار حسنی‌مقدم به جام‌جم آشکار است. آن‌طور که او می‌گوید از نظر تولید گردوی لرستانی‌ها با تولید سالانه 2000 تن رتبه دوم کشور را دارند و از نظر تولید انار با تولید سالانه 57هزار و 870 تن در جایگاه هفتم کشوری قرار دارند و البته با تولید سالانه 94000 تن حبوبات در سطح کشور صاحب رتبه‌اول کشوری هستند. این آمار تنها کمی نیست و به لحاظ کیفیت هم کشاورزی این استان از وضعیت خوبی برخوردار است؛ به اندازه‌ای که ۱۲ محصول تولیدی این استان به دلیل کیفیت مرغوب و ارزش غذایی بالا قابلیت صادرات دارد. هرچند سیل سال 98 و البته خشکسالی این سال‌ها زیان قابل‌توجهی به این بخش وارد کرده اما همین حالا هم به گفته رئیس سازمان جهادکشاورزی لرستان ۸۰۰ هزار هکتار اراضی کشاورزی و بیش از 50هزار هکتار باغ در این استان و تولید سالانه 5/2 تن انواع محصولات، لرستان را به قطب کشاورزی ایران تبدیل کرده‌است.
کارخانه‌های خفته بیدار می‌شوند؟
کارخانه پارسیلون، ماشین‌سازی و فولاد صدر از کارخانه‌های قدیمی و مهم لرستان هستند که طی سال‌های گذشته به تعطیلی کشیده شده‌اند. طی چند سال اخیر پیگیری و جلسات بسیاری برگزار شد اما هر بار تا پیش از نهایی شدن و رسیدن به توافق برای حل مسائل، مشکلات جدید ایجاد و کار در همان مرحله رها می‌شد.
ماشین‌سازی لرستان یکی از واحدهای فعال و قدیمی استان با سابقه‌ای بیش از 40 سال در زمینه طراحی، ساخت و نصب انواع سازه‌های فلزی و تجهیزات صنعتی قدیمی است که یک برند برای استان محسوب می‌شد. این روزها کارخانه ماشین‌سازی خرم‌آباد بعد از کلی مشکلات و تعطیلی و ... بالاخره در روند عملیاتی شدن قرار گرفته‌است. ضمن این‌که تجهیزاتی نیز خریداری شده که به‌زودی در این کارخانه مستقر و راه‌اندازی می‌شود.
پارسیلون نیز از دیرباز به‌عنوان یکی از مهم‌ترین ظرفیت‌های اقتصادی استان به شمار می‌رفته و تاثیر مستقیمی بر توسعه این دیار داشته‌است. کارخانه پارسیلون در دهه‌های گذشته به‌عنوان یکی از قطب‌های تولید نخ در کشور فعال بود و زمینه را برای اشتغال‌زایی مستقیم حدود 2000 نفر فراهم کرده‌بود اما از سال 82 و با واگذاری این شرکت به بخش خصوصی، فصل خزان این کارخانه آغاز شد. کش‌وقوس و درگیری با این مشکلات تاکنون ادامه داشته‌است اما برخی مدیران خبر از حل شدن مشکلات این کارخانه می‌دهند بنابراین باید منتظر بود دید که آیا وعده‌های آنها به سرانجام خواهد رسید.
کارخانه فولاد صدر هم یکی دیگر از کارخانه‌هایی است که فعالیتش را سال 90 با ظرفیت اسمی 300 هزار تنی میلگرد آغاز کرد، کارخانه فولاد صدر یکی از صنایعی بود که می‌توانست نقش مهمی در اشتغال و رونق اقتصادی استان داشته‌باشد اما به‌دلایل مختلف از آغاز فعالیت چند بار با تعطیلی مواجه بود. همین موضوع باعث مختل شدن تولید شد. کارخانه صدر فولاد نیز دیون زیادی دارد و در حال حاضر و طبق آخرین جلسه ستاد تسهیل استان؛ دو سرمایه‌گذار جدید معاملاتی با مدیر اولیه داشته و تعهد کردند که طی روزهای آینده فعالیت را آغاز کنند، دو دستگاه توربین نیروگاهی از خارج کشور برای این شرکت خریداری شده‌است که با ترخیص از گمرک و استقرار در کارخانه، بخش ذوب‌آهن کارخانه نیز
فعال می‌شود.
خطر بافت فرسوده جدی گرفته نمی‌شود
این آمارها را مرور کنید؛ لرستان یک میلیون و 700 هزار نفر جمعیت دارد که 3/61 درصد آن شهرنشین هستند. تا سه سال پیش 40 درصد مساحت شهری لرستان در بافت‌های فرسوده قرار داشته‌است. آماری تکان‌دهنده از میزان سکونت در بافت‌های فرسوده این استان. مسؤولان استانی آمارهای جزئی‌تری از این موضوع هم منتشر کرده‌اند، آن‌طور که آنها می‌گویند ۳۸۴هزار نفر از جمعیت استان لرستان در بافت‌های ناکارآمد میانی، سکونتگاه‌های غیررسمی (حاشیه‌نشینی) و بافت‌های تاریخی استان سکونت دارند. مساحت بافت‌های ناکارآمد کشور ۱۴۰هزار و ۷۶۷هکتار است که سهم لرستان از این رقم 2051 هکتار معادل ۱۴ درصد مساحت استان است که به تفکیک شامل ۳۴۳هکتار بافت تاریخی، ۸۰۷هکتار بافت ناکارآمد میانی و ۹۰۱هکتار سکونتگاه غیررسمی است.
از مجموع 2200 هکتار بافت ناکارآمد، 1100 هکتار آن را سکونتگاه‌های غیررسمی (حاشیه‌نشینی ) در 40محله در پنج شهر خرم‌آباد، بروجرد، دورود، کوهدشت و الیگودرز تشکیل داده‌است.
350 هکتار بافت فرهنگی تاریخی در بیش از 12 محله در دو شهر خرم‌آباد و بروجرد وجود دارد و بقیه معادل 800 هکتار را بافت‌های ناکارآمد میانی در 9 شهر استان تشکیل داده‌است.در کل استان، 780 هکتار بافت ناکارآمد میانی وجود دارد که قبل از تصویب ملی طرح بازآفرینی در سال 93، جزو بافت فرسوده بودند اما در حال حاضر با نام بافت ناکارآمد میانی محسوب می‌شوند و در هشت شهر استان وجود دارند.
900 هکتار بافت حاشیه‌نشینی یا همان سکونتگاه‌های غیررسمی وجود دارد که معادل 8درصد مساحت لرستان می‌شود و ۲۲هزار و ۲۳۰نفر معادل ۲۱ درصد جمعیت استان را در خود جای داده‌است. این بافت‌های حاشیه‌نشینی در پنج شهرستان خرم‌آباد، بروجرد، دورود، کوهدشت و الیگودرز شناسایی شده‌اند. درخرم‌آباد ۱۱ محله حاشیه‌نشین با مساحت کلی ۲۱۹ هکتار وجود دارد که ۶درصد مساحت کل شهر را شامل می‌شود. همچنین جمعیت سکونتگاه‌های غیررسمی این شهر ۱۹ هزار و ۱۱۸ نفر یعنی 5درصد جمعیت کلی شهر است. در بروجرد نیز ۱۲ محله حاشیه‌نشین با مساحت کلی ۲۱۲ هکتار وجود دارد که ۶درصد مساحت شهر و ۲۷ درصد جمعیت کلی بروجرد را شامل می‌شود. پنج محله با مساحت ۲۲۸ هکتار سکونتگاه‌های غیررسمی دورود را تشکیل می‌دهد که ۱۴درصد مساحت و ۴۴درصد جمعیت دورود در سکونتگاه‌های غیررسمی جای دارند. همچنین 4 محله با مساحت کلی ۱۱۲ هکتار در کوهدشت به مناطق حاشیه‌نشین اختصاص دارد که ۱۴ درصد مساحت کل شهر را دربردارد. همچنین جمعیت سکونتگاه‌های غیررسمی کوهدشت ۱۳ درصد جمعیت کلی این شهر است.
شش محله در الیگودرز با مساحت کلی ۱۳۰ هکتار که تنها ۱۰درصد مساحت شهر را شامل می‌شود در سکونتگاه‌های غیررسمی جای دارد که ۱۳ درصد جمعیت شهررا به خود اختصاص داده‌است.
بحران در کمین لرستان است
لرستان، سرزمین پل‌های تاریخی ایران است.تعدد بالای پل‌های به‌جامانده در این استان، نشان از وجود نهرها و روزهای پرآب در این استان از گذشته دارد، مداخلات انسانی و تغییراتی که همواره به نام توسعه در این استان شکل‌گرفته، باعث شده لرستان یکی از مناطق بحرانی به لحاظ سیلاب در کشور شناخته شود. گواه این ادعا سیل‌های ویرانگر در چند سال گذشته است که هنوز پیامد سیل سال 98 را می‌توان در اقتصاد و کشاورزی و البته معیشت مردمان این استان به چشم دید.
در سیل۹۸ لرستان، آب آشامیدنی ۶۷۹روستا و ۱۵شهر، سامانه مخابراتی ۹شهر، شبکه دیتای ۳۶۰روستا، گاز۱۷۳روستا و سه شهر و راه ۸۷۰روستای استان قطع شد.
چند روز پس از آن‌که سیل و خروش رودخانه کشکان در فروردین 98 فروکش کرده و زندگی مردم شهر و روستا در تل‌هایی از گل‌ولای همراه با سنگ، خشت و آجر مدفون شده‌بود، مردم شهر پلدختر هیچ تصوری از آینده و آبادانی دوباره نداشتند. پلدختر مانند شهرهای جنگ‌زده شده‌بود، زنان پریشانی که کودکان خود را با اندوه بی‌خانمانی به آغوش کشیده و دست بچه‌های کوچک‌ترشان را در حالی‌که حتی دمپایی یا کفشی به پا نداشتند، محکم در دست گرفته‌بودند تا مبادا آنها را در این روزهای وحشت و سردرگمی گم کنند.
اما امروز بیش از یک سال است که سیل فروردین ۹۸ را پشت‌سر گذاشته‌ایم، آن‌همه غم و اندوهی که سیل یک‌شبه به بار آورده‌بود در مدت یک‌سال به شادی و امید تبدیل‌شده‌است.
لزوم استفاده از ظرفیت دانشگاه‌ها برای حل مشکلات استان
در لرستان پنج دانشگاه دولتی دانشگاه آیت‌ا...العظمی بروجردی، دانشگاه لرستان، دانشگاه علوم پزشکی لرستان، دانشگاه علوم پزشکی بروجرد و مجتمع آموزش عالی سلامت دورود وجود دارد.
در این میان بر اساس رتبه‌بندی دانشگاه‌ها در کشور دانشگاه لرستان از وضعیت مناسبی برخوردار است. بر اساس شاخص‌های ارزیابی آیین‌نامه رتبه‌بندی دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزش عالی و پژوهشی مصوب وزارت علوم، دانشگاه لرستان در رده یک دانشگاه‌های کشور قرار دارد. رده یک دانشگاه‌های کشور شامل دانشگاه‌های بزرگی همچون دانشگاه تهران، دانشگاه شهید بهشتی، دانشگاه علامه طباطبایی، دانشگاه فردوسی مشهد و دیگر دانشگاه‌هاست. در این حوزه آمارهای جالب توجه دیگری هم وجود دارد؛ به‌عنوان مثال نظام رتبه‌بندی آموزش عالی تایمز جدیدترین رتبه‌بندی دانشگاه‌های جوان در سال ۲۰۲۱ را منتشر کرده‌است که بر اساس این رتبه‌بندی تعداد ۲۶ دانشگاه ایرانی ازجمله دانشگاه لرستان در جمع ۴۷۵ دانشگاه جوان برتر دنیا قرار گرفتند. نظام رتبه‌بندی آموزش عالی تایمز برای رتبه‌بندی دانشگاه جوان ۲۰۲۱ از همان روشی که دانشگاه‌های جهان را ارزیابی می‌کند بهره می‌گیرد و ماموریت‌های اصلی دانشگاه‌ها «تدریس، تحقیق، انتقال دانش و چشم‌انداز بین‌المللی» را مورد ارزیابی قرار می‌دهد اما در این رتبه‌بندی خاص، دانشگاه‌هایی با قدمت کمتر از ۵۰ سال مدنظر هستند.
آن‌طور که از حرف‌های مسؤولان دانشگاه لرستان می‌توان متوجه شد در یک دهه گذشته سیاست وزارت علوم، تقویت آموزش‌های کیفی و تقویت مفهوم دانشگاه جامعه‌محور بوده‌است. برای مثال، در دانشگاه لرستان در هشت سال گذشته، رشته‌های تحصیلی جدید همچون شیلات، باستان‌شناسی، علوم محیط‌زیست و... متناسب با مفهوم دانشگاه نسل سوم و جامعه‌محور به رشته‌های تحصیلی دانشگاه لرستان افزوده شده تا دانشگاه بتواند در تناسب با ظرفیت‌های استانی، به جذب دانشجو اقدام کند.
دانشگاه جامعه‌محور، دانشگاهی است که بتواند متناسب با ظرفیت‌های منطقه‌ای و استانی دانشجو پرورش دهد و خوشبختانه در مدت هشت سال گذشته براساس سند آمایش سرزمینی وزارت علوم، رشته‌های جدید در تناسب با نیازهای استانی بوده‌اند.
شهرام شرفی، فعال مدنی و کارشناس ارتباطات و اطلاع‌رسانی دانشگاه لرستان معتقد است یکی از مشکلات در کشور ما این است که بین دانشگاه‌ها و دستگاه‌های اجرایی و بخش خصوصی یک ارتباط ارگانیک پایدار و مستمر وجود ندارد و به همین خاطر با تلاش‌های صورت گرفته، کوشش شده‌است حوزه ارتباط دانشگاه لرستان با بخش‌های اجرایی و بخش‌های خصوصی استان گسترش یابد و تفاهم‌نامه‌های خوبی هم در این راستا منعقد شده‌است اما این کافی نیست و بایستی این نوع ارتباطات دوجانبه و دوسویه گسترش یابد و نهادینه شود.
به گفته شرفی دانشگاه‌ها و مراکز آموزش عالی استان ازجمله دانشگاه لرستان، نتایج تحقیقات و پژوهش‌های کاربردی و عملیاتی خود درباره مشکلات و معضلات استان و راهکارهای خود را در اختیار دستگاه‌ها و سازمان‌های اجرایی قرار می‌دهند اما آنها نیز باید از نتایج تحقیقات و پژوهش‌های کاربردی دانشگاهی، استفاده کنند که به نظر می‌رسد هنوز تا رسیدن به نقطه مطلوب در این مسیر، فاصله داریم.
اما طی یک دهه گذشته در دانشگاه لرستان و با برنامه‌ریزی‌های صورت گرفته، بخش ارتباط دانشگاه و جامعه به رتبه مدیریت ارتقا یافته و حالا شاهدیم دانشگاه لرستان دارای واحدی مدیریتی به نام مدیریت ارتباط دانشگاه با جامعه و صنعت است، هرچند بخش اجرایی و بخش خصوصی درون استان باید این ارتباط را به‌صورت دوجانبه و متقابل تقویت کند و از تحقیقات و پژوهش‌های کاربردی دانشگاهی که توسط محققان و پژوهشگران انجام می‌شود در سیاست‌گذاری‌ها، استفاده بشود.
در بحث تقویت زیرساخت‌های عمرانی و کالبدی در دانشگاه لرستان هم در طول سال‌های گذشته اقدامات خوبی انجام شده به‌گونه‌ای که در حال حاضر، دانشگاه لرستان ازنظر وجود فضای کافی آموزشی، اداری، تحقیقاتی و آزمایشگاهی کمبود ندارد درحالی‌که درگذشته کمبودهای کالبدی و مکانی فراوانی وجود داشت.
آن‌طور که این فعال مدنی و کارشناس ارتباطات و اطلاع‌رسانی دانشگاه لرستان به جام‌جم می‌گوید، سیاست‌های ابلاغی وزارت علوم و سیاست‌گذاری‌ها و تصمیمات تیم مدیریتی دانشگاه لرستان در مدت هشت سال گذشته این بوده که کارکرد دانشگاه‌ها و مراکز آموزش عالی متناسب با مفهوم دانشگاه جامعه‌محور، آموزش، پژوهش و کاربرد باشد که البته تحقق کامل این هدف، مستلزم تقویت و گسترش ارتباطات دوجانبه و متقابل بین دانشگاه‌ها و مراکز آموزش عالی با بخش‌های اجرایی و بخش‌های خصوصی است.
بلوط‌ها و حیات‌وحش را دریابید
مشکلات زیست‌محیطی لرستان بی‌شباهت به دیگر استان‌های زاگرس نشین کشور نیست، دراین بین می‌توان به آفات و بیماری‌هایی که درختان بلوط را تهدید می‌کند، اشاره کرد یا از خطر شکارچیان غیرقانونی نوشت که حیات‌وحش استان را بیش از گذشته تهدید می‌کنند.
طی یک دهه گذشته، لرستان با مساحتی معادل ۲۸هزار و ۳۰۶ کیلومترمربع در غرب ایران به‌عنوان یکی از استان‌های زاگرس نشین، با تدابیر اتخاذشده، رشد و ساماندهی چشمگیری در حوزه ارتقای سطح مناطق تحت مدیریت محیط‌زیست و حتی رشد جمعیت گونه‌های نادر داشته‌است.
به گفته برخی کارشناسان، لرستان به‌عنوان ایرانی کوچک تقریبا تمام انواع آب و هوایی را در فصول مختلف تجربه می‌کند که نتیجه این تنوع آب و هوایی، غنای گیاهی و جانوری است و بیشتر گونه‌های کشور در این استان موجود هستند.
استان کوهستانی لرستان به‌واسطه ۳۵قله بالای 3۵۰۰ متر و شرایط اقلیمی چهارفصل یکی از پناهگاه‌های منحصربه‌فرد تنوع زیستی در سطح کشور به شمار می‌رود و بنابر مطالعات کارشناسان به دلیل شاخص‌های جغرافیایی منحصربه‌فرد بیش از ۲۵درصد تنوع زیستی کشور شامل ۳۶۸ گونه جانوری و 1۷۰۰گونه گیاهی در آن شناسایی‌شده‌است.
برخی‌گونه‌های جانوری این استان به‌عنوان گونه‌های چتری بیانگر تنوع زیستی بسیار متنوع این استان است و از طرفی جانورانی همچون سمندر لرستانی، انواع گربه‌سانان، وزغ لرستانی و سه گونه ماهی کور، گونه‌های منحصر به این استان هستند.
این در حالی است که ۱۵۰گونه گیاهی اندمیک در لرستان نیز شناسایی‌شده که این تنوع زیستی بالا بیانگر شرایط مناسب آب و هوایی و بهره‌مندی از منابع آبی چشمگیر در اکوسیستم این استان است.
نبی‌ا... قائد رحمت، معاون فنی حفاظت محیط‌زیست لرستان دراین باره می‌گوید: تاکنون بیش از 1۷۵۰ گونه گیاهی در استان شناسایی، گزارش و ثبت‌شده که تعداد بسیاری از آنها بومی، اندمیک و خاص استان هستند، همچنین ۲۳۸گونه پرنده، ۴۴گونه پستاندار، ۵۵گونه خزنده، 5گونه دوزیست و حدود ۲۰گونه ماهی در رودخانه، تالاب و دریاچه‌های کوهستانی لرستان شناسایی و ثبت‌شده‌اند.
بر اساس آمارهای ارائه‌شده همچنین سطح مدیریت مناطق چهارگانه تحت حفاظت محیط‌زیست لرستان ارتقا یافته‌است. قائدرحمت می‌گوید: ۱۴۵هزار هکتار از عرصه‌های طبیعی استان در هشت سال اخیر به مناطق حفاظت‌شده و تحت مدیریت این سازمان ارتقا یافته‌است. این مناطق به‌دلیل تنوع‌زیستی و ارزش‌های گوناگون زیستگاهی به مناطق حفاظت‌شده و پناهگاه حیات‌وحش ارتقا یافته‌اند.
چالش‌های محیط زیستی استان لرستان هم تا حدودی همانی است که سایر نقاط ایران با آن روبه‌روست، از کمبود منابع آبی گرفته تا تصرف اراضی و البته افزایش شکار غیرمجاز،چراکه لرستان به‌دلیل تنوع زیستی و جانوری متعددی که دارد همواره یکی از مقاصد اصلی شکارچیان بوده‌است. مهرداد فتحی بیرانوند، مدیرکل حفاظت محیط‌زیست استان لرستان به جام‌جم می‌گوید:«خوشبختانه در سنوات اخیر با مصوبه شورای عالی حفاظت محیط‌زیست، میزان جرایم تخلفات زیست‌محیطی ازجمله جرایم شکار غیرمجاز به نحو قابل‌ملاحظه‌ای نسبت به گذشته افزایش پیداکرده که این خود یکی از عوامل مؤثر در بازدارندگی جرایم است.ما به‌عنوان متولیان حفاظت محیط‌زیست اعتقادداریم هیچ جریمه‌ای جایگزین و باعث جبران ضرر شکار نیست و ارزش گونه‌های جانوری و گیاهی بی‌نهایت است.»
در لرستان، 450هزار هکتار منطقه حفاظت‌شده و شکار و صید ممنوع وجود دارد که محل زندگی قوچ، میش، کل، بز و انواع گربه‌سانان، سگ‌سانان و پرندگان است بهطوریکه سالانه رشد 20تا 25درصدی گونه‌های حیات‌وحش را در لرستان شاهد هستیم. منطقه حفاظت‌شده سفیدکوه ازنا با 25هزار هکتار وسعت، بزرگ‌ترین و اصلی‌ترین زیستگاه قوچ و میش است.
