گفت‌وگوی«قاب کوچک» با سردبیر و مجری برنامه سرچشمه
«سرچشمه» تاریخ را از نگاه شاهد عینی می‌دید
پرداختن به تاریخ معاصر در قالب برنامه‌های تاریخ شفاهی، اقدامی است که صداوسیما آن را در سال‌های اخیر به صورت جدی‌تری دنبال کرده است. بازخوانی حوادث و چالش‌های تاریخ معاصر با حضور شاهدان و ناظران، ضمن رفع برخی گره‌های تاریخی، برای نسلی که فقط اطلاعاتی کلی در خصوص حوادث گذشته دارد، جالب توجه است.
«سرچشمه» یکی از نمونه‌های موفق پرداختن به تاریخ معاصر در رسانه ملی است که هنوز هم بازپخش آن از شبکه‌های مختلف سیما انجام می‌شود. «قاب کوچک» در گفت‌وگو با حسین جودوی، سردبیر، کارشناس و مجری برنامه «سرچشمه» به این برنامه پرداخته است.
سرچشمه برمبنای روایت تاریخ شفاهی شکل گرفته که می‌تواند به ثبت زوایای ناگفته‌ای از تاریخ معاصر کمک کند. چرا این نوع برنامه‌سازی خیلی دیر در رسانه ملی مورد توجه قرار گرفته است؟
این مشکل به رسانه ملی بازنمی‌گردد، در کل کشور ما به تاریخ شفاهی آن طور که شایسته است، نپرداخته‌ایم.حتی در جوامع دانشگاهی هم می‌بینیم که موضوع تاریخ شفاهی مورد توجه نبوده و حتی نگاه مثبتی به آن نداشته‌اند، در حالی که در دنیا جایگاه تاریخ شفاهی شناخته شده است و سال‌ها روی آن کار می‌شود.
سرچشمه نسبت به برنامه‌های مشابهی که از تلویزیون پخش می‌شود، در دعوت از مهمانان، متفاوت عمل کرده است. چهره‌های کمتر دیده‌شده به این برنامه آمدند،چقدر این کار به برنامه در رسیدن به اهدافش کمک کرد؟
یک آسیب‌شناسی درباره برنامه‌های تاریخ شفاهی‌محور که در سال‌های اخیر از طریق شبکه‌های مختلف پخش شده، این بود که چهره‌های محدودی را در اغلب برنامه‌ها می‌دیدیم. چهره‌های مشهوری که اغلب همه حرف‌هایشان درباره موضوعات مختلف را پیشتر زده‌اند و دیگر حرف جدید یا زاویه خاصی برای بیان موضوع باقی نمی‌ماند. به نظرم صداوسیما می‌تواند با تغییر در نوع نگاه به دعوت از چهره‌ها به خصوص در شهرستان‌ها به ثبت وقایع انقلاب اسلامی کمک بزرگی کند.
حضور یک مجری متخصص چقدر می‌تواند به غنای برنامه به‌خصوص در موضوعی تخصصی مثل تاریخ معاصر کمک کند؟
یکی از مواردی که برخی برنامه‌های گفت‌وگومحور با موضوع تاریخ معاصر با آن مواجه بودند، نبود تخصص در تیم تولید است. در حالی‌که وقتی مجری و تیم تحقیقاتی برنامه، تحصیلات مرتبط داشته باشند یعنی تاریخ‌شناس باشند، در سوژه‌یابی، انتخاب مهمان برنامه و طراحی سوالات و محور گفت‌وگو‌ها، کاملا تخصصی نگاه می‌کنند.
نکته‌ای که در سرچشمه به چشم می‌آمد این است که نگاه برنامه اصلا محدود و مناسبتی نبود. این رویکرد چطور به غنای کار کمک کرد؟
ما سرچشمه را اصلا بر مبنای زمان‌بندی محدود نساختیم و آن را معطوف به رویدادهای خاص مانند دهه فجر انقلاب یا هفته دفاع مقدس نکردیم. ما بازه کار را در طول سال دیدیم و بر همین اساس به موضوعات مختلفی مرتبط به دهه‌های 40، 50 و 60 پرداختیم و حتی رویدادهای دهه 70 را هم از نظر دور نداشتیم. این کار به دلیل فرصت خوب تیم تحقیقاتی بود که بتوانند ساعت‌ها روی موضوعات پژوهش کنند.
به رویکرد دعوت از چهره‌های کمتر دیده شده اشاره کردید، این کار بر چه مبنایی انجام شد؟
برای ما اولویت اول این بود که شاهد عینی اتفاقات را دعوت کنیم؛ کسانی که خودشان در بطن ماجرا و به طور کامل در جریان کار بودند، از همین رو بسیاری از مهمانان ما کمتر در تلویزیون دیده شده بودند اما چون مباحث تخصصی بود و فرد حاضر به طور مستقیم در جریان کار بود باعث می‌شد که بیننده بتواند اطلاعات جدیدی را به دست آورد. در طول حدود 70 جلسه برنامه ما فقط در سه جلسه از حضور کارشناس استفاده کردیم و آن هم به دلیل این بود که در موضوع خاص آن برنامه‌ها شاهد عینی وجود نداشت.
فضای برنامه با آن که تخصصی بود، ولی یک نوع صمیمیتی در آن وجود داشت. به عنوان مجری، این فضای خودمانی را چطور ایجاد کردید؟
یکی از دلایل آن این بود که حداقل دو جلسه پیش‌ضبط برنامه، با مهمان آن قسمت جلسه حضوری یا تلفنی می‌گذاشتم و گپ می‌زدیم. حتی برای یکی از مهمانان برنامه ما سه روز با هم صبحانه، ناهار و شام خوردیم و در این بین صحبت کردیم. این صحبت‌ها باعث می‌شد تا سوژه گفت‌وگو جلوی دوربین راحت باشد و بحث‌های خودمانی شکل بگیرد.
این فضای غیررسمی چقدر به راحت‌شدن اجرا در برنامه‌های تخصصی کمک می‌کند؟
خب تحصیلات من در زمینه تاریخ است و موضوعاتی که در برنامه مطرح می‌شد برای خودم جذاب بود و فضای خودمانی برنامه کمک می‌کرد تا من نه به عنوان هدایتگر برنامه بلکه به عنوان یک پرسشگر که به دنبال پاسخ برای سوالاتش است از حضور مهمانان استفاده کنم. به نظرم بیننده هم این حس و حال را به خوبی حس کرده است.
ویدئوهای برنامه سرچشمه در فضای مجازی هم بازتاب خوبی داشت، این هم‌افزایی چقدر به دیده‌شدن این کار کمک کرد؟
بخش‌های مختلفی از برنامه در فضای مجازی بازتاب داشت و به اصطلاح وایرال شد. متاسفانه شبکه اجتماعی اینستاگرام، سه بار صفحه برنامه سرچشمه را به دلیل پرداختن به موضوع جنایت‌های منافقین بست. ما به موضوع «عملیات مهندسی» منافقین در دهه 60 و جنایت‌های آنها در کشتار مردم پرداخته بودیم و اینستاگرام صفحه را بست. یکی از مزیت‌های فضای مجازی این است که برای نسل امروز که کمتر به خواندن و بیشتر به دیدن علاقه دارد، فرصت خوبی است که با موضوعات جدید آشنا شود و همین آشنایی، زمینه جست‌وجوی بیشتر را برای او فراهم کند.
چند قسمت «سرچشمه» تولید شد؟
برنامه در سه فصل تولید شد؛ فصل اول برنامه با اجرای آقای امین فرج‌اللهی بود و دو فصل بعدی را من حضور داشتم و هر فصل بین 24 تا 26 قسمت داشت.
آخرین قسمت این برنامه چه زمانی تولید شد؟
بهمن پارسال ضبط داشتیم.
سرچشمه همزمان از چند شبکه پخش می‌شد که در نوع خودش جالب توجه است!
از شبکه‌های چهار، پنج و خبر پخش می‌شد.
فصل بعدی سرچشمه چه زمانی تولید می‌شود؟
از من به عنوان سردبیر برنامه طرح خواسته‌اند، ما هم موضوعات و فهرست مهمان‌ها را ارائه داده ولی هنوز پاسخی دریافت نکرده‌ایم.
محمدصادق عابدینی - روزنامه‌نگار
سرچشمه برمبنای روایت تاریخ شفاهی شکل گرفته که می‌تواند به ثبت زوایای ناگفته‌ای از تاریخ معاصر کمک کند. چرا این نوع برنامه‌سازی خیلی دیر در رسانه ملی مورد توجه قرار گرفته است؟
این مشکل به رسانه ملی بازنمی‌گردد، در کل کشور ما به تاریخ شفاهی آن طور که شایسته است، نپرداخته‌ایم.حتی در جوامع دانشگاهی هم می‌بینیم که موضوع تاریخ شفاهی مورد توجه نبوده و حتی نگاه مثبتی به آن نداشته‌اند، در حالی که در دنیا جایگاه تاریخ شفاهی شناخته شده است و سال‌ها روی آن کار می‌شود.
سرچشمه نسبت به برنامه‌های مشابهی که از تلویزیون پخش می‌شود، در دعوت از مهمانان، متفاوت عمل کرده است. چهره‌های کمتر دیده‌شده به این برنامه آمدند،چقدر این کار به برنامه در رسیدن به اهدافش کمک کرد؟
یک آسیب‌شناسی درباره برنامه‌های تاریخ شفاهی‌محور که در سال‌های اخیر از طریق شبکه‌های مختلف پخش شده، این بود که چهره‌های محدودی را در اغلب برنامه‌ها می‌دیدیم. چهره‌های مشهوری که اغلب همه حرف‌هایشان درباره موضوعات مختلف را پیشتر زده‌اند و دیگر حرف جدید یا زاویه خاصی برای بیان موضوع باقی نمی‌ماند. به نظرم صداوسیما می‌تواند با تغییر در نوع نگاه به دعوت از چهره‌ها به خصوص در شهرستان‌ها به ثبت وقایع انقلاب اسلامی کمک بزرگی کند.
حضور یک مجری متخصص چقدر می‌تواند به غنای برنامه به‌خصوص در موضوعی تخصصی مثل تاریخ معاصر کمک کند؟
یکی از مواردی که برخی برنامه‌های گفت‌وگومحور با موضوع تاریخ معاصر با آن مواجه بودند، نبود تخصص در تیم تولید است. در حالی‌که وقتی مجری و تیم تحقیقاتی برنامه، تحصیلات مرتبط داشته باشند یعنی تاریخ‌شناس باشند، در سوژه‌یابی، انتخاب مهمان برنامه و طراحی سوالات و محور گفت‌وگو‌ها، کاملا تخصصی نگاه می‌کنند.
نکته‌ای که در سرچشمه به چشم می‌آمد این است که نگاه برنامه اصلا محدود و مناسبتی نبود. این رویکرد چطور به غنای کار کمک کرد؟
ما سرچشمه را اصلا بر مبنای زمان‌بندی محدود نساختیم و آن را معطوف به رویدادهای خاص مانند دهه فجر انقلاب یا هفته دفاع مقدس نکردیم. ما بازه کار را در طول سال دیدیم و بر همین اساس به موضوعات مختلفی مرتبط به دهه‌های 40، 50 و 60 پرداختیم و حتی رویدادهای دهه 70 را هم از نظر دور نداشتیم. این کار به دلیل فرصت خوب تیم تحقیقاتی بود که بتوانند ساعت‌ها روی موضوعات پژوهش کنند.
به رویکرد دعوت از چهره‌های کمتر دیده شده اشاره کردید، این کار بر چه مبنایی انجام شد؟
برای ما اولویت اول این بود که شاهد عینی اتفاقات را دعوت کنیم؛ کسانی که خودشان در بطن ماجرا و به طور کامل در جریان کار بودند، از همین رو بسیاری از مهمانان ما کمتر در تلویزیون دیده شده بودند اما چون مباحث تخصصی بود و فرد حاضر به طور مستقیم در جریان کار بود باعث می‌شد که بیننده بتواند اطلاعات جدیدی را به دست آورد. در طول حدود 70 جلسه برنامه ما فقط در سه جلسه از حضور کارشناس استفاده کردیم و آن هم به دلیل این بود که در موضوع خاص آن برنامه‌ها شاهد عینی وجود نداشت.
فضای برنامه با آن که تخصصی بود، ولی یک نوع صمیمیتی در آن وجود داشت. به عنوان مجری، این فضای خودمانی را چطور ایجاد کردید؟
یکی از دلایل آن این بود که حداقل دو جلسه پیش‌ضبط برنامه، با مهمان آن قسمت جلسه حضوری یا تلفنی می‌گذاشتم و گپ می‌زدیم. حتی برای یکی از مهمانان برنامه ما سه روز با هم صبحانه، ناهار و شام خوردیم و در این بین صحبت کردیم. این صحبت‌ها باعث می‌شد تا سوژه گفت‌وگو جلوی دوربین راحت باشد و بحث‌های خودمانی شکل بگیرد.
این فضای غیررسمی چقدر به راحت‌شدن اجرا در برنامه‌های تخصصی کمک می‌کند؟
خب تحصیلات من در زمینه تاریخ است و موضوعاتی که در برنامه مطرح می‌شد برای خودم جذاب بود و فضای خودمانی برنامه کمک می‌کرد تا من نه به عنوان هدایتگر برنامه بلکه به عنوان یک پرسشگر که به دنبال پاسخ برای سوالاتش است از حضور مهمانان استفاده کنم. به نظرم بیننده هم این حس و حال را به خوبی حس کرده است.
ویدئوهای برنامه سرچشمه در فضای مجازی هم بازتاب خوبی داشت، این هم‌افزایی چقدر به دیده‌شدن این کار کمک کرد؟
بخش‌های مختلفی از برنامه در فضای مجازی بازتاب داشت و به اصطلاح وایرال شد. متاسفانه شبکه اجتماعی اینستاگرام، سه بار صفحه برنامه سرچشمه را به دلیل پرداختن به موضوع جنایت‌های منافقین بست. ما به موضوع «عملیات مهندسی» منافقین در دهه 60 و جنایت‌های آنها در کشتار مردم پرداخته بودیم و اینستاگرام صفحه را بست. یکی از مزیت‌های فضای مجازی این است که برای نسل امروز که کمتر به خواندن و بیشتر به دیدن علاقه دارد، فرصت خوبی است که با موضوعات جدید آشنا شود و همین آشنایی، زمینه جست‌وجوی بیشتر را برای او فراهم کند.
چند قسمت «سرچشمه» تولید شد؟
برنامه در سه فصل تولید شد؛ فصل اول برنامه با اجرای آقای امین فرج‌اللهی بود و دو فصل بعدی را من حضور داشتم و هر فصل بین 24 تا 26 قسمت داشت.
آخرین قسمت این برنامه چه زمانی تولید شد؟
بهمن پارسال ضبط داشتیم.
سرچشمه همزمان از چند شبکه پخش می‌شد که در نوع خودش جالب توجه است!
از شبکه‌های چهار، پنج و خبر پخش می‌شد.
فصل بعدی سرچشمه چه زمانی تولید می‌شود؟
از من به عنوان سردبیر برنامه طرح خواسته‌اند، ما هم موضوعات و فهرست مهمان‌ها را ارائه داده ولی هنوز پاسخی دریافت نکرده‌ایم.
محمدصادق عابدینی - روزنامه‌نگار
