جزئیات عفو گسترده محکومان و متهمان اغتشاشات اخیر از زبان رئیس قوه قضاییه
عفو جزو ذات انقلاب ماست
همزمان با فرارسیدن ایام دهه فجر و چهل‌وچهارمین سالروز پیروزی انقلاب اسلامی و اعیاد ماه رجب، رهبر انقلاب اسلامی درپی درخواست رئیس قوه قضاییه با بخشودگی و عفو تعدادی از متهمان و محکومان اغتشاشات پاییز۱۴۰۱ موافقت کردند. موضوعی که با استقبال زیاد افکار عمومی و رسانه‌ها مواجه شد. رسانه KHAMENEI.IR برای بررسی دقیق‌تر زمینه‌ها، پیامدها، جزئیات و فرآیندهای منجر به این عفو و بخشودگی به گفت‌وگو با حجت‌الاسلام غلامحسین محسنی‌اژه‌ای، رئیس قوه‌قضاییه پرداخته است.
یکی از نکاتی که درباره عفو اخیردر برخی رسانه‌ها مطرح شد، بی‌سابقه بودن این اتفاق بود. با توجه به سوابق فعالیت شما در دستگاه قضایی جمهوری اسلامی ایران، این موضوع و سوابق آن را تشریح کنید.
انقلاب ما از وحی نشأت گرفته است و طبیعتا براساس تعالیم رحمانی اسلام که هدایت انسان‌ها را به عهده دارد، همان مشی بشیرا و نذیرا را دنبال می‌کند و تا آنجایی که می‌شود به افراد فرصت می‌دهد. بعداز انقلاب حضرت امام رحمه‌ا...علیه یک عفو عمومی دادند و البته چند دسته را که زیان‌شان به مردم رسیده بود از عفو مستثنا کردند؛ افرادی که کسی را کشته یا شکنجه داده بودند یا اموالی را از بیت‌المال و مردم غارت کرده بودند؛ خب آنها باید حساب پس می‌دادند.
حضرت آیت‌ا... خامنه‌ای هم همین‌طور مثل حضرت امام خمینی رحمه‌ا...علیه عمل کرده‌اند. ایشان از ابتدای دهه 70 تا به امروز، افراد، گروه‌ها، تشکل‌ها و جریان‌های مختلف را دعوت می‌کردند، پیام می‌دادند یا نماینده‌ای می‌فرستادند که پیغام ایشان را به آنها برساند و بگوید مسیری که می‌روید این اشکالات را دارد. یک وقت‌هایی هم خود ایشان جریان‌ها را به حضور می‌پذیرفتند و با آنها صحبت می‌کردند و توضیح می‌دادند. این جنبه رحمانیت الهی از اول انقلاب تا امروز بوده است. حالا در هر مقطعی به مقتضای زمان، به‌‌نحوی در این راستا عمل شده است. چقدر از رهبر انقلاب توصیه‌های این‌چنینی داشتیم؛ چقدر به بنده حقیر و دیگران گفتند که گزارش‌هایی به دست‌مان رسیده است، حواس‌تان جمع باشد طبق قانون باید با مجرم رفتار کنید، از آنچه مقررات و قانون گفته تعدی نشود؛ مراقب باشید خدای ناکرده کوچک‌ترین توهین و تحقیری نسبت به مجرم صورت نگیرد. مکرر خودم این را از زبان رهبر انقلاب شنیدم که فرمودند: «حواس‌تان باشد ما باید روز قیامت پاسخگو باشیم، مراقب باشید.» این رفتار رحمانی با مجرم و متهم که الان صورت می‌گیرد، یک مسأله سیاسی مقطعی نیست؛ این جزو ذات انقلاب ماست.
این رفتار رحمانی با کسانی که در اغتشاشات اخیر به‌عنوان متهم یا مجرم در اختیار قوه قضاییه بودند، چگونه صورت گرفت؟
در وقایع اخیر دشمن هزینه‌های فراوانی کرد، جریان‌هایی در داخل و خارج از کشور با تبلیغات پرفشار شبانه‌روزی، هر لحظه با اخبار و مسائل ناامیدکننده و دروغ و افترا ذهن مردم را هدف قرار دادند. خب بعضی از افراد، واقعا تحت‌تأثیر این القائات قرار گرفتند و برای این‌که عقب نیفتند، حرفی می‌زدند یا کاری می‌کردند؛ بعضی از اینها فکر می‌کردند که کار انقلاب تمام شد دیگر، مثلا بیاییم بیانیه بدهیم که عقب نیفتیم. بعضی از همان هفته‌های اول وقتی دیدند که مثلا اغتشاشگران قرآن و پرچم ایران و مسجد را آتش می‌زنند، گفتند ما چنین چیزی نمی‌خواستیم. دشمن می‌خواست نظام اصلا نباشد، کشور تجزیه شود و یک جنگ مسلحانه‌ای در بعضی از مناطق کشور به‌وجود بیاید که مطلقا به این اهداف نرسید. در این شرایط، مهم بود که نظام هزینه کم پرداخت کند و صف کسانی که فریب خوردند، اعتراض و نقد دارند را از آن کسانی که خدای ناکرده در داخل کشورند ولی با دشمن همراه و همدست هستند و خیانت می‌خواهند بکنند، کاملا جدا کند؛ بحمدا... این انجام شد. درصد بسیار بالایی از این کسانی که آمدند در خیابان و احیانا شعاری داده یا کاری کرده بودند، گفتند که ما چنین رفتار و اقداماتی را قبول نداریم، ما اعتراض داشتیم، انتقاد داشتیم و فکر می‌کردیم که حالا از این طریق می‌توانیم اعتراض و انتقادمان را بیان کنیم. نمی‌خواهم بگویم همه ولی یک تعداد کثیری از اینها به محض این‌که برایشان مسأله و صحنه توضیح داده می‌شد، صف‌شان را از خائنین جدا می‌کردند؛ اینها قبل از این بود که عفو اخیر اعلام شود.
عفوی که اعلام شد، از چه لحاظ متمایز بود؟
البته این عفو آن‌طور که بعضی‌ها تعبیر کردند عفو عمومی نبود. چون عفو عمومی از نظر قانون اساسی و مقررات یک تعریفی دارد. این پیشنهاد عفو هم با استنباط و شناختی بود که ما از مبانی رهبر انقلاب داشتیم. بر اساس آن نکاتی بود که ایشان صراحتا در جلسات علنی یا به صورت خصوصی به ما سفارش کرده بودند و با جمع‌بندی‌ای که با کارشناسان مختلف کردیم، به تنظیم آن پیشنهاد پرداختیم. حدودا 40 روز قبل از این‌که نامه پیشنهاد عفو را خدمت رهبر انقلاب تقدیم کنم، زمانی بود که اغتشاشات خیابانی تقریبا تمام و شکست دشمن مشخص شده بود. ما پیشنهاد کردیم طبق معیارهایی خاص، کسانی که در اغتشاشات مرتکب خطا یا جرمی شده‌اند، پرونده‌شان در هر مرحله‌ای که قرار دارد، بسته شود. این پیشنهاد فقط شامل کسانی نمی‌شد که حکم‌شان قطعی شده بود. این کار برای آینده این جوان‌ها خیلی مؤثر است. قبلا چنین عفوی را فقط به صورت موردی داشتیم اما این بار گفتیم همه کسانی که در اغتشاشات حضور داشتند و الان می‌گویند اشتباه کردیم و پشیمان هستیم، آزاد بشوند.
منظورتان از بسته شدن پرونده، رفع موارد سوءسابقه‌ای است که در پرونده فرد درج می‌شود؟
بستن پرونده به این معناست که دیگر ادامه فرآیند رسیدگی به آن دنبال نمی‌شود. نه این‌که ما بگوییم هیچ تأثیری ندارد. این فرد بالاخره آمده یک گناهی را مرتکب شده و تعهدی داده است. اگر فردا تعهدش را نقض کرد و دوباره دست به یک خطایی زد، این‌طور نیست که این بی‌تأثیر باشد. اما فرد درصورتی که کارش را تکرار نکند، اگر فردا بخواهد برود جایی یک شغلی بگیرد، نمی‌گویند این سابقه کیفری مؤثر دارد. استنباط این بود که دشمن از این عفو ناراحت است. دشمن احساس کرد خیلی از بهانه‌هایی که می‌توانست بر امواج آنها سوار بشود، از دستش گرفته شد. دستاویز برای تحریک دیگران از دشمن گرفته شد. دشمن قطعا از این عفو ناراحت است.
اشاره کردید به این‌که یک طیفی از اینها اساسا متهم بودند؛ یعنی هنوز حکمی برایشان صادر نشده بوده که پرونده‌شان وارد فرآیند عفو شد. مبنای حقوقی این کارچه بود؟
الزامی وجود ندارد کسی را که می‌خواهند عفو کنند، حتما اول برایش حکم صادر بشود تا بعد عفوش کنند. قبلا هم این کار سابقه داشته است. ولی‌فقیه می‌تواند فردی را چه بعد از این‌که حکمش قطعی شده یا حتی در زمانی که هنوز حکمی صادر نشده و در مظان اتهام است، عفو بکند. از این باب مشکلی نداریم.
چه پرونده‌هایی شامل این عفو نشدند و پیش‌بینی دستگاه قضا از آمار مجموع افرادی که شامل این عفو خواهندشد، چقدر است؟
در همان پیشنهادی که خدمت رهبر انقلاب ارائه دادیم، یک مورد را استثنا کردیم. گفتیم کسانی که شاکی خصوصی دارند از عفو مستثنا هستند؛ چون شاکی پرونده خصوصی است ما نمی‌توانیم برای این موارد پیشنهاد عفو بدهیم. ولی برای این‌که باز دوباره دست آنها هم بسته نشود، پیشنهاد کردیم کسانی که تا آخر سال جاری بتوانند رضایت شاکی را بگیرند، آنها هم شامل عفو می‌شوند. گزارشی که تا الان دادند، تعداد کسانی که مشمول عفو شدند، اعم از دستگیرشدگان اغتشاشات و غیراغتشاشات، اعم از آنهایی که حکم‌شان تقلیل پیدا کرده و تخفیف گرفتند از مرز 80 هزار نفر گذشته است؛ یعنی تا الان بیش از 80 هزار مشمول این عفو واقعا به نظر بنده پرخیروبرکت رهبر انقلاب قرار گرفته‌اند. پیش‌بینی این است با آن قسمتی که رضایت شاکی را می‌گیرند تا 90هزار نفر هم شامل عفو شوند؛ حتی ممکن است به بالاتر از 90 هزار هم برسد.
بحث دیگر جرم توهین به رهبری و حکمی است که درباره این موضوع صادر می‌شود. درباره این افراد چگونه رفتار شده است؟
رهبر انقلاب هم به شکل موردی، هم غیرموردی، سفارش‌های زیادی کرده‌اند که کسی صرفا به خاطر اسائه ادب به ایشان محکوم نشود. به‌خصوص در این فضاها، در این شرایط و جاهایی که جو یک مقداری مسموم و ملتهب است، افراد تحت تأثیر فضا و جو قرار می‌گیرند. من استنباطم این است که آقا راضی نیستند هم این‌که در بعضی موارد ایشان به‌صراحت گفتند و فرمودند که راضی به برخورد نیستند. سفارش مکرر کردم که در این زمینه‌ها حتی‌الامکان سعی کنید که کسی را محکوم نکنید مگر یک آدم‌های جسور شروری که دارای اتهامات مختلفی باشند و یکی از اتهامات‌شان این باشد. اگر کسی صرف این اتهام را داشته باشد، چه محاکمه شده، چه نشده باشد، حتما مشمول این عفو شده است؛ در گذشته هم مواردی این‌چنینی بوده است. مثلا در همین سال ۹۸ یا ۸۸، یک مواردی بوده که سفارش شده اینها را به خاطر این قضیه زندان نفرستید.
انقلاب ما از وحی نشأت گرفته است و طبیعتا براساس تعالیم رحمانی اسلام که هدایت انسان‌ها را به عهده دارد، همان مشی بشیرا و نذیرا را دنبال می‌کند و تا آنجایی که می‌شود به افراد فرصت می‌دهد. بعداز انقلاب حضرت امام رحمه‌ا...علیه یک عفو عمومی دادند و البته چند دسته را که زیان‌شان به مردم رسیده بود از عفو مستثنا کردند؛ افرادی که کسی را کشته یا شکنجه داده بودند یا اموالی را از بیت‌المال و مردم غارت کرده بودند؛ خب آنها باید حساب پس می‌دادند.
حضرت آیت‌ا... خامنه‌ای هم همین‌طور مثل حضرت امام خمینی رحمه‌ا...علیه عمل کرده‌اند. ایشان از ابتدای دهه 70 تا به امروز، افراد، گروه‌ها، تشکل‌ها و جریان‌های مختلف را دعوت می‌کردند، پیام می‌دادند یا نماینده‌ای می‌فرستادند که پیغام ایشان را به آنها برساند و بگوید مسیری که می‌روید این اشکالات را دارد. یک وقت‌هایی هم خود ایشان جریان‌ها را به حضور می‌پذیرفتند و با آنها صحبت می‌کردند و توضیح می‌دادند. این جنبه رحمانیت الهی از اول انقلاب تا امروز بوده است. حالا در هر مقطعی به مقتضای زمان، به‌‌نحوی در این راستا عمل شده است. چقدر از رهبر انقلاب توصیه‌های این‌چنینی داشتیم؛ چقدر به بنده حقیر و دیگران گفتند که گزارش‌هایی به دست‌مان رسیده است، حواس‌تان جمع باشد طبق قانون باید با مجرم رفتار کنید، از آنچه مقررات و قانون گفته تعدی نشود؛ مراقب باشید خدای ناکرده کوچک‌ترین توهین و تحقیری نسبت به مجرم صورت نگیرد. مکرر خودم این را از زبان رهبر انقلاب شنیدم که فرمودند: «حواس‌تان باشد ما باید روز قیامت پاسخگو باشیم، مراقب باشید.» این رفتار رحمانی با مجرم و متهم که الان صورت می‌گیرد، یک مسأله سیاسی مقطعی نیست؛ این جزو ذات انقلاب ماست.
این رفتار رحمانی با کسانی که در اغتشاشات اخیر به‌عنوان متهم یا مجرم در اختیار قوه قضاییه بودند، چگونه صورت گرفت؟
در وقایع اخیر دشمن هزینه‌های فراوانی کرد، جریان‌هایی در داخل و خارج از کشور با تبلیغات پرفشار شبانه‌روزی، هر لحظه با اخبار و مسائل ناامیدکننده و دروغ و افترا ذهن مردم را هدف قرار دادند. خب بعضی از افراد، واقعا تحت‌تأثیر این القائات قرار گرفتند و برای این‌که عقب نیفتند، حرفی می‌زدند یا کاری می‌کردند؛ بعضی از اینها فکر می‌کردند که کار انقلاب تمام شد دیگر، مثلا بیاییم بیانیه بدهیم که عقب نیفتیم. بعضی از همان هفته‌های اول وقتی دیدند که مثلا اغتشاشگران قرآن و پرچم ایران و مسجد را آتش می‌زنند، گفتند ما چنین چیزی نمی‌خواستیم. دشمن می‌خواست نظام اصلا نباشد، کشور تجزیه شود و یک جنگ مسلحانه‌ای در بعضی از مناطق کشور به‌وجود بیاید که مطلقا به این اهداف نرسید. در این شرایط، مهم بود که نظام هزینه کم پرداخت کند و صف کسانی که فریب خوردند، اعتراض و نقد دارند را از آن کسانی که خدای ناکرده در داخل کشورند ولی با دشمن همراه و همدست هستند و خیانت می‌خواهند بکنند، کاملا جدا کند؛ بحمدا... این انجام شد. درصد بسیار بالایی از این کسانی که آمدند در خیابان و احیانا شعاری داده یا کاری کرده بودند، گفتند که ما چنین رفتار و اقداماتی را قبول نداریم، ما اعتراض داشتیم، انتقاد داشتیم و فکر می‌کردیم که حالا از این طریق می‌توانیم اعتراض و انتقادمان را بیان کنیم. نمی‌خواهم بگویم همه ولی یک تعداد کثیری از اینها به محض این‌که برایشان مسأله و صحنه توضیح داده می‌شد، صف‌شان را از خائنین جدا می‌کردند؛ اینها قبل از این بود که عفو اخیر اعلام شود.
عفوی که اعلام شد، از چه لحاظ متمایز بود؟
البته این عفو آن‌طور که بعضی‌ها تعبیر کردند عفو عمومی نبود. چون عفو عمومی از نظر قانون اساسی و مقررات یک تعریفی دارد. این پیشنهاد عفو هم با استنباط و شناختی بود که ما از مبانی رهبر انقلاب داشتیم. بر اساس آن نکاتی بود که ایشان صراحتا در جلسات علنی یا به صورت خصوصی به ما سفارش کرده بودند و با جمع‌بندی‌ای که با کارشناسان مختلف کردیم، به تنظیم آن پیشنهاد پرداختیم. حدودا 40 روز قبل از این‌که نامه پیشنهاد عفو را خدمت رهبر انقلاب تقدیم کنم، زمانی بود که اغتشاشات خیابانی تقریبا تمام و شکست دشمن مشخص شده بود. ما پیشنهاد کردیم طبق معیارهایی خاص، کسانی که در اغتشاشات مرتکب خطا یا جرمی شده‌اند، پرونده‌شان در هر مرحله‌ای که قرار دارد، بسته شود. این پیشنهاد فقط شامل کسانی نمی‌شد که حکم‌شان قطعی شده بود. این کار برای آینده این جوان‌ها خیلی مؤثر است. قبلا چنین عفوی را فقط به صورت موردی داشتیم اما این بار گفتیم همه کسانی که در اغتشاشات حضور داشتند و الان می‌گویند اشتباه کردیم و پشیمان هستیم، آزاد بشوند.
منظورتان از بسته شدن پرونده، رفع موارد سوءسابقه‌ای است که در پرونده فرد درج می‌شود؟
بستن پرونده به این معناست که دیگر ادامه فرآیند رسیدگی به آن دنبال نمی‌شود. نه این‌که ما بگوییم هیچ تأثیری ندارد. این فرد بالاخره آمده یک گناهی را مرتکب شده و تعهدی داده است. اگر فردا تعهدش را نقض کرد و دوباره دست به یک خطایی زد، این‌طور نیست که این بی‌تأثیر باشد. اما فرد درصورتی که کارش را تکرار نکند، اگر فردا بخواهد برود جایی یک شغلی بگیرد، نمی‌گویند این سابقه کیفری مؤثر دارد. استنباط این بود که دشمن از این عفو ناراحت است. دشمن احساس کرد خیلی از بهانه‌هایی که می‌توانست بر امواج آنها سوار بشود، از دستش گرفته شد. دستاویز برای تحریک دیگران از دشمن گرفته شد. دشمن قطعا از این عفو ناراحت است.
اشاره کردید به این‌که یک طیفی از اینها اساسا متهم بودند؛ یعنی هنوز حکمی برایشان صادر نشده بوده که پرونده‌شان وارد فرآیند عفو شد. مبنای حقوقی این کارچه بود؟
الزامی وجود ندارد کسی را که می‌خواهند عفو کنند، حتما اول برایش حکم صادر بشود تا بعد عفوش کنند. قبلا هم این کار سابقه داشته است. ولی‌فقیه می‌تواند فردی را چه بعد از این‌که حکمش قطعی شده یا حتی در زمانی که هنوز حکمی صادر نشده و در مظان اتهام است، عفو بکند. از این باب مشکلی نداریم.
چه پرونده‌هایی شامل این عفو نشدند و پیش‌بینی دستگاه قضا از آمار مجموع افرادی که شامل این عفو خواهندشد، چقدر است؟
در همان پیشنهادی که خدمت رهبر انقلاب ارائه دادیم، یک مورد را استثنا کردیم. گفتیم کسانی که شاکی خصوصی دارند از عفو مستثنا هستند؛ چون شاکی پرونده خصوصی است ما نمی‌توانیم برای این موارد پیشنهاد عفو بدهیم. ولی برای این‌که باز دوباره دست آنها هم بسته نشود، پیشنهاد کردیم کسانی که تا آخر سال جاری بتوانند رضایت شاکی را بگیرند، آنها هم شامل عفو می‌شوند. گزارشی که تا الان دادند، تعداد کسانی که مشمول عفو شدند، اعم از دستگیرشدگان اغتشاشات و غیراغتشاشات، اعم از آنهایی که حکم‌شان تقلیل پیدا کرده و تخفیف گرفتند از مرز 80 هزار نفر گذشته است؛ یعنی تا الان بیش از 80 هزار مشمول این عفو واقعا به نظر بنده پرخیروبرکت رهبر انقلاب قرار گرفته‌اند. پیش‌بینی این است با آن قسمتی که رضایت شاکی را می‌گیرند تا 90هزار نفر هم شامل عفو شوند؛ حتی ممکن است به بالاتر از 90 هزار هم برسد.
بحث دیگر جرم توهین به رهبری و حکمی است که درباره این موضوع صادر می‌شود. درباره این افراد چگونه رفتار شده است؟
رهبر انقلاب هم به شکل موردی، هم غیرموردی، سفارش‌های زیادی کرده‌اند که کسی صرفا به خاطر اسائه ادب به ایشان محکوم نشود. به‌خصوص در این فضاها، در این شرایط و جاهایی که جو یک مقداری مسموم و ملتهب است، افراد تحت تأثیر فضا و جو قرار می‌گیرند. من استنباطم این است که آقا راضی نیستند هم این‌که در بعضی موارد ایشان به‌صراحت گفتند و فرمودند که راضی به برخورد نیستند. سفارش مکرر کردم که در این زمینه‌ها حتی‌الامکان سعی کنید که کسی را محکوم نکنید مگر یک آدم‌های جسور شروری که دارای اتهامات مختلفی باشند و یکی از اتهامات‌شان این باشد. اگر کسی صرف این اتهام را داشته باشد، چه محاکمه شده، چه نشده باشد، حتما مشمول این عفو شده است؛ در گذشته هم مواردی این‌چنینی بوده است. مثلا در همین سال ۹۸ یا ۸۸، یک مواردی بوده که سفارش شده اینها را به خاطر این قضیه زندان نفرستید.
