گزارش‌های ثبت شده توسط سفیر آمریکا در تهران مهم و قابل تأمل هستند که مطالعه و تحلیل آنها فضای سیاسی و سانسور شدید در عصر رضاشاه را نمایان می‌سازد. قیام مسجد گوهرشاد مشهد در روزهای 19تا 21 تیرماه 1314 به وقوع پیوسته و مقارن این زمان آمریکایی‌ها در مشهد با ایجاد بیمارستان مسیحی مشغول مداوای بیماران بودند. بررسی سه روایت از تعداد کشته‌شدگان مسجد گوهرشاد در روایت‌های هورنیبروک قابل‌تأمل است.
وی جزئیات حادثه هولناک مشهد را از زبان سفیر افغانستان چنین منعکس کرده است: «... سفیر به من اطلاع داد که از طریق یک پیام رمزی شرح مفصلی از اوضاع به دستش رسیده است. این که در جریان شورش هشت افغانی کشته شده، 500 نفر از مردم جان باخته‌اند، 800 نفر مجروح و تقریبا 2000 نفر یا به زندان افتاده یا ناپدید شده‌اند.»(2)
دومین روایتی که اشاره به تعداد کشتار دارد ضمن بیان نحوه وقوع قیام به حضور نیروهای نظامی و نحوه کشتار پرداخته شده است: «... به‌سرعت پانصد نظامی کادر را از شهر مجاور به مشهد آوردند و همین نیرو بود که بعدا به روی جمعیت حاضر در حرم آتش گشود و بالاخره آنها را متفرق ساخت. مجموعا بیش از دو هزار نیروی نظامی در این درگیری شرکت داشتند. ابتدا با تفنگ و تیربار به سوی مسجد آتش گشودند که صدمه جدی ولی قابل جبرانی به مسجد وارد کرد. ابتدا به بالای سر جمعیت شلیک می‌شد، ولی به تدریج لوله‌ها پایین‌تر آمد و تلفات هولناکی به جای گذاشت. طبق برآورد مبلغان مقیم محل بین 400 تا 500 نفر کشته یا مجروح شدند و دست‌کم بین پانصد تا ششصد نفر هم دستگیر شدند.»(3)
سومین روایت هورنیبروک مربوط به تحلیل انگلیسی‌ها از این کشتار است. انگلیسی‌ها در ابتدا سعی داشتند این تراژدی را کوچک جلوه دهند. در ابتداد تعداد 25کشته و 60نفر مجروح بیان می‌کردند. سپس تجدیدنظر کردند. «مقامات نظامی 128 کشته را در گودال‌هایی دفن کرده‌اند. شمار مجروحین هم از دویست یا سیصد نفر کمتر نیست...»(4)
درباره تلفات گفته‌های ناظران و کسانی که دست‌اندر کار ماجرا بوده‌اند مختلف است و اعداد با یکدیگر یکسان نیستند. تعداد 1670کشته هم در خاطرات شوشتری بازرس آستان قدس رضوی و خفیه‌ نویس رضاشاه آمده است، به‌دلیل این‌که این خاطرات بعد از 12سال بعد از واقعه منتشر شده خود شوشتری از زبان دیگران نقل می‌کند، چندان قابل اعتماد نیست. همچنین احمد بهار از روزنامه‌نگاران آن عصر 1750نفر(5) و علیرضا بایگان در خاطراتش این تعداد را 1670 نفر تایید می‌کند. به هر حال هم منابع داخلی و همچنین گزارش‌های کنسولگری‌های خارجی حکایت از فاجعه‌ای هولناک در مشهد ثبت کرده‌اند. 

*پی‌نوشت‌ها: 
1- «شرح حال سفیران آمریکا در ایران»، مجله یاد، شماره 51و 52، ص249.
2- مجد، محمد قلی، رضا شاه و بریتانیا بر اساس اسناد وزارت خارجه آمریکا، ص186.
3- همان، ص188.
4- میرزا صالح، غلامحسین، خاطرات سیاسی سیدمحمدعلی شوشتری  (خفیه‌نویس رضا شاه پهلوی)، ص82.
5- رائین، سیما، واقعه گوهرشاد به روایت دیگر، ص137.