برجام یک سند حقوقی است نه سیاسی
قاعدهای که نباید فراموش شود
دانیال رخشانی کارشناس حقوق بینالملل
مذاکرات ایران و اعضای 1+4 در وین بر سر نحوه مواجهه با توافق هستهای و تعیین سرنوشت این توافق ادامه دارد. در این میان، مقامات آمریکایی و اروپایی نسبت به برجام بهمثابه یک متغیر سیاسی مینگرند. همین نگرش سبب شده است تا اصالت حقوقی برجام در میان منافع و تصمیمگیریها و نگاههای سیاسی و غیرعقلانی مقامات کاخسفید به فراموشی سپرده شود. برجام یک سند بینالمللی و نام مخفف برنامه جامع اقدام مشترک است. این سند یک موافقتنامه بینالمللی است که پس از 22 ماه مذاکرات فشرده در مورد مسائل اتمی ایران در 23تیرماه 1394 در وین اتریش میان نمایندگان جمهوری اسلامی ایران، دولتهای گروه 1+5 و نماینده عالی سیاست خارجی اتحادیه اروپا مورد توافق قرار گرفت. پس از امضای برجام، قطعنامه 2231 شورای امنیت سازمان ملل متحد در حمایت از این قطعنامه و بر اساس آن، صادر شد. طبق برجام، این توافق رسما مورد حمایت شورای امنیت سازمان ملل قرار گرفت و آن را با گنجانیدن در حقوق بینالملل قانونا الزامآور ساخت. اما تحلیل و بررسی برجام و مطالعه آثار اجرای توافق و تعهدات صورتگرفته در قالب برجام، در ابعاد گوناگون اقتصادی، سیاسی، امنیتی و بینالمللی از اهمیت و ضرورت خاصی برخوردار است. یکی از مهمترین و پرچالشترین ابعاد در خصوص متن نهایی برجام بررسی ابعاد حقوقی و بینالمللی، نحوه التزام و پایبندی طرفین به تعهدات صورتگرفته و نظام حقوقی داخلی است. متاسفانه مقامات آمریکایی از همان ابتدا، با تصویب قانون داخلی تایید برجام توسط رئیسجمهور آمریکا در فواصل زمانی 120روزه، عملا اقدامی در مغایرت با یک توافق بینالمللی صورت دادند. معاهدات جایگاه بسیار مهمی در حقوق بینالملل ایفا میکنند. در حقیقت یکی از منابع مهم حقوق بینالملل، معاهدات است که توسط کشورها منعقد میشود. برجام توسط دولتهای ایجادکننده آن تصویب و در فاصله کوتاهی اجرایی شد. همانند بسیاری دیگر از توافقات بینالمللی، برجام برای طرفهای خود متضمن حقوق و امتیازات از یکسو و تعهد و محدودیتها از سوی دیگر است. هرچند در متن برجام سخنی از معاهده بودن آن به میان نیامده است اما با مراجعه به حقوق داخلی و بینالملل، میتوان آن را موافقتنامه بینالمللی به حساب آورد. دولت ایالات متحده آمریکا قبل و بعد از رسانهای شدن متن برجام و بعد از آنکه از مجاری قانونی دو کشور - کنگره آمریکا و مجلس شورای اسلامی - عبور کرد، اصرار دارد که برجام یک معاهده بینالمللی نیست و نمیتوان برای آن اعتبار حقوقی مبرهنی در نظر گرفت. در هر حال، مقامات آمریکایی و اروپایی باید این قاعده را بهوضوح درک کنند که صرفا باید به برجام به مثابه یک سند حقوقی نگریسته و تمامی تعهدات و تکالیف خود را بر این مبنا اجرایی کنند. راه دیگری جز این جهت احیای توافق هستهای وجود ندارد.