سراغ رئیس كتابخانه ملی رفتیم تا بفهمیم پروژه تاریخ شفاهی رجال پهلوی به كجا رسیده است؟
7 جلد «پهلویشناسی» در راه انتشار
در ادامه انواع كند و كاوهای تاریخی كه در هر مقطعی توسط گروهی اتفاق میافتد، از حدود 14سال پیش پروژهای با عنوان تاریخ شفاهی دوره دوم پهلوی شكل گرفت. در این طرح با 57 نفر از رجال سیاسی دوره پهلوی دوم كه سمتهایشان از وزارت به بالاست گفتوگوهایی انجام شده كه نتیجه آن انتشار 55 جلد از تاریخ شفاهی این دوره است. 6000 ساعت مصاحبه شامل حدود هزار ساعت مصاحبه تصویری، 4000 قطعه عكس و 20 هزار برگ سند نیافته از اسناد ساواك، اسناد كارگزینی ارتش، مجموعه اسناد شخصی مصاحبهشوندگان و اسناد دربار، محتوای این مجموعه را شكل دادهاند. مجموعهای كه بخش قابل توجهی از آن توسط حسین دهباشی انجام گرفت.
به گفته حسین دهباشی، مدیر این پروژه، صدا و سیما و سازمان اسناد و كتابخانه ملی دو ضلعی است كه باعث شده كه تا امروز این داستان ادامه داشته باشد، اضلاعی كه البته مدتی است انگار با مشكلاتی دست و پنجه نرم میكنند چون هر از چند گاهی صحبتهایی از سوی یكی از این مراكز منتشر میشود كه به نمایش این گفتوگوها و شیوه ارائه آن نقدهایی وارد میكنند.
بعد از آماده شدن بخشی از مصاحبهها كه در آن با خیلی از رجال سیاسی، فرهنگی و اقتصادی رژیم پهلوی مثل دكتر علینقی عالیخانی وزیر اقتصاد پهلوی، سپهبد خلبان شاپور آذربرزین معاون عملیاتی و جانشین فرماندهی نیروی هوایی ارتش شاهنشاهی ایران، سیدحسین نصر بنیانگذار انجمن شاهنشاهی فلسفه، داریوش همایون وزیر اطلاعات و جهانگردی رژیم پهلوی، اكبر اعتماد رئیس سازمان انرژی اتمی ایران، امیرهوشنگ آریانپور معاون نیروی دریایی دوره پهلوی، اردشیر زاهدی همسر شهناز پهلوی و وزیر خارجه دربار پهلوی و امیرحسین ربیعی فرمانده نیروی هوایی محمدرضا پهلوی و... صحبت شده بود، چهار جلد كتاب با عنوان حكمت و سیاست، فرماندهی و نافرمانی، آیندگان و روندگان و امنیت و اقتصاد منتشر و عرضه شد، اما با گذشت مدتی از آن دیگر خبری از بقیه گفتوگوها نشد. در این سالها هم با وجود پخش بعضی از مصاحبههای تصویری توسط صدا وسیما چندبار صحبتهایی توسط دهباشی منتشر شد كه در آن به عدم مالكیت این آثار به یك سازمان خاص تأكید میكرد، با این حال ادامه انتشار این پروژه در گیر و دار همین حرف و حدیثها همچنان به تعویق افتاد.
این موضوع باعث شد تا ماجرا را از اشرف بروجردی، رئیس سازمان اسناد و كتابخانه ملی جویا شویم. او در پاسخ به این كه این همكاریها به كجا رسید و آیا اصلا برنامهای برای ادامهاش دارید یا خیر به جامجم میگوید: آقای دهباشی تمام اطلاعاتی را كه جمع آوری كردند در اختیار صدا و سیما قرار دادهاند.
بروجردی كه گویی از تعاملات دهباشی با سازمان متبوعش گلایه دارد در ادامه میگوید: «در واقع ایشان خودشان نیامدند تا با كتابخانه ملی تعامل داشته باشند.»
رئیس سازمان اسناد و كتابخانه ملی در ادامه میگوید كه صدا و سیما به طور مرتب در حال پخش مستندهای تصویری این پژوهشهاست.
او درباره انتشار یا عدم انتشار ادامه این پروژه در قالب كتاب هم به جامجم میگوید: «در عین حال چون ما با آقای دهباشی قرارداد داشتیم، آمادگی آن را داریم كه كتابهایشان را چاپ و منتشر كنیم.»
از بروجردی درباره تعداد جلدهایی این دوره میپرسیم: «در حال حاضر علاوه بر چهار جلدی كه منتشر شد، فكر میكنم حدود هفت دوره دیگر از این مجموعه چاپ شده و بهزودی منتشر میشود تا مثل چهار جلدی كه قبلتر ارائه شد، در اختیار عموم قرار بگیرد.»
بروجردی كه انگار دل پری از همكاری دهباشی با صداوسیما دارد و این همكاری را بدون هماهنگی سازمان متبوعش میداند، میگوید: «با این حال ما هم این نكته و نقد را داریم كه چرا آقای دهباشی اطلاعات را بدون هماهنگی با ما در اختیار صدا و سیما قرار دادند و آنها هم مدام در حال پخش آنهاست.»
اعلام این نكته كه هفت جلد دیگر مجموعه تاریخ پهلوی در ادامه چهار جلد به زودی راهی پیشخوان كتابفروشیها میشود خودش آنقدر جذاب بود كه پی موضوع را بگیریم كه این كتابها در حال حاضر در حال طی چه فرآیندی هستند. برای این موضوع سراغ فریبرز خسروی، معاون كتابخانه ملی میرویم. طبق چیزی كه او میگوید كتابخانه ملی در تلاش و تكاپوست تا این آثار بهزودی منتشر شود. طبق اعلام او، سازمان اسناد و كتابخانه ملی در حال رایزنی با وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی است تا الباقی این آثار به نتیجه نهایی برسد. احتمالا این رایزنیها مربوط به انتقاداتی است كه نسبت به چهار جلد نخست این مجموعه ایراد شده بود. منتقدان عقیده داشتند كه محقق این پروژه صرفا در این آثار، دیدگاههای رجال پهلوی را مورد كند و كاو قرار داده و نظرات آنها را بازتاب داده است بدون اینكه صحت و سقم بعضی ادعاها مشخص شود. حالا باید دید آیا یكی از پروژههای عظیم تاریخی این سالها بالاخره در قالب كتاب رنگ انتشار عمومی به خود میگیرد یا نه.