نگاهی به دستاوردها و فعالیتهای انجامشده در كشور در حوزه حفظ خون بند ناف برای درمان بیماریهای صعبالعلاج
120 هزار نمونه در بانك خون بند ناف
خون بند ناف (خون جفتی) خونی است كه در جنین در حال تكوین داخل رحم جریان دارد و غنی از سلولهای بنیادی است. این خون علاوه بر كاربردش در درمان بسیاری از بیماریهای صعبالعلاج، تنها گزینه درمان برای بسیاری از بیماریهای لاعلاج بهشمار میآید. نكته مهم این است كه امكان ذخیرهسازی سلولهای بنیادی خون بند ناف هر شخص فقط یكبار و تنها در زمان تولدش ممكن است. از این رو استفاده از خدمات ذخیرهسازی سلولهای بنیادی خون بند ناف نوزاد به اقدام والدین در زمان تولد فرزندشان بستگی دارد. بنابراین اگر قرار است به زودی صاحب فرزند شوید، خوب است از هماكنون به فكر فراهمكردن امكان ذخیرهسازی خون بند ناف نوزاد خود در بانك خون بند ناف باشید. خوشبختانه در این زمینه اكنون امكانات خوبی به لطف پیشرفتهای پژوهشگاه رویان در حوزه سلولهای بنیادی به دست آمده كه در اختیار خانوادهها قرار میگیرد.
به مناسبت 24 آبان/ ۱۵ نوامبر، روز جهانی خون بند ناف، نشست خبری با حضور دكتر مرتضی ضرابی، مدیرعامل شركت فناوری بنیاختههای رویان (بانك سلولهای بنیادی خون بند ناف) و اهالی رسانه در سالن اجتماعات این مجموعه برگزار شد. دكتر ضرابی در این نشست درباره اهمیت درمانی حفظ خون بند ناف، آخرین دستاوردها و فعالیتهای انجام شده در كشور و همچنین از مشكلات و چشماندازهای پیشرو برای تحقیقات در این مجموعه سخن گفت.
لحظه تولد نوزاد، پراضطرابترین لحظه برای پدر و مادر و همه كادر پزشكیای است كه چشم به راه تولد نوزادی سالم هستند. در همین شرایط پراسترس، فقط پنج تا ده دقیقه بعد از تولد نوزاد فرصت است تا ۸۰ تا ۲۰۰ میلیلیتر از خون بند ناف نوزاد را كه سالها دور ریخته میشد، ذخیره كرد. به این شیوه كه پس از كنترلهای اولیه در آزمایشگاه، خون بند ناف را در مخازن نیتروژن با دمای منفی ۱۹۶ درجه سانتیگراد نگهداری میكنند. ایننمونهها ظرفیت ذخیرهسازی به مدت ۲۵سال را دارند و در این مدت میتوان از آن برای مصارف درمانی صاحب نمونه یا با اجازهاش و در صورت مطابقت ژنتیكی برای سایر بیماران استفاده كرد.
بزرگترین بانك خون بند ناف هیبرید خاورمیانه در ایران
در ایران، بانك خون بند ناف رویان به همین جهت از سال ۱۳۸۴ فعالیت خود را آغاز كرد و تاكنون با ۳۱ نمایندگی در سراسر كشور و دو دفتر نمایندگی در اربیل عراق و مسقط عمان توانسته حدود ۱۲۰ هزار نمونه را ذخیره كند. بانك خون بند ناف رویان از دو بخش بانك خون عمومی شامل نمونه خونهای اهدایی و بانك خصوصی شامل مواردی كه خانوادهها با عقد قرارداد و با پرداخت هزینه نمونههای خود را در آن ذخیره میكنند، تشكیل شده است. از جهت حجم ذخیرهسازی نیز این بانك، بزرگترین بانك خون بند ناف هیبرید خاورمیانه بهشمار میآید، ضمن آنكه از كانادا و همچنین كشورهای اروپایی مانند نروژ و انگلستان نمونه خون بند ناف برای ذخیرهسازی دریافت میكند كه بهگفته دكتر ضرابی «این دستاورد بزرگی است كه بانك خون بند ناف رویان توانسته به آن در عرصه بینالمللی دست یابد.»
امكان درمان ۸۰ بیماری خونی و غیرخونی
اهمیت استفاده از سلولهای بنیادی در این است كه برای درمان بیش از ۸۰ بیماری خونی و غیرخونی از جمله تالاسمی، انواع سرطانهای خون، نقص سیستم ایمنی، بیماریهای مادرزادی و هر بیماریای كه به نوعی مغز استخوان را درگیر كند از این نوع سلولها میتوان استفاده كرد. مدیرعامل شركت فناوری بنیاختههای رویان تاكید كرد در حال حاضر البته ۸۰ نوع بیماری در بانك سلولهای بنیادی خون بند ناف كشور درمان نمیشود، اما ظرفیت لازم برای این نوع درمانها وجود دارد. وی همچنین با تشریح روشهای درمانی با استفاده از اینسلولها در دنیا گفت: ابتدا مطالعات لازم روی نمونههای حیوانی انجام میگیرد و پس از آزمون اثربخشی و ایمنی، این سلولها برای درمان بیماران به كار گرفته میشود. دکتر ضرابی افزود: فلج مغزی، اوتیسم، ناهنجاری قلبی در نوزادان، دیابت، آلزایمر، پاركینسون، آرتروز و ضایعات نخاعی از جمله بیماریهایی هستند كه روی آنها كارآزماییهای بالینی انجام شده و پیشبینی میشود در سه تا پنج سال آینده سلولدرمانی در این بیماریها به خدمات درمانی افزوده شود.
استفاده از سلولهای بنیادی خون بند ناف برای ۱۵۰ كودك بیمار
دكتر ضرابی یكی از بزرگترین كارآزماییهای تاریخ پزشكی كشورمان را استفاده از سلولهای بنیادی خون بند ناف و بافت بند ناف دانست كه با همكاری مركز طبی كودكان دانشگاه تهران و ستاد سلولهای بنیادی برای ۱۵۰ كودك بیمار چهار تا ۱۴ ساله مبتلا به فلج مغزی مورد استفاده قرار گرفته است. بافت بند ناف خود دارای سلولهای بنیادی خاصی است، كه به عنوان یك محصول به سبد خدمات اضافه شده است. همچنین از دیگر ضمائم زایمانی، پرده آمنیوتیك است كه دور جنین در رحم را احاطه میكند كه بهزودی وارد بازار میشود و میتوان از آن به عنوان یك بستر زیستی برای پانسمان زخمهای دیابت، سوختگیها و در جراحی قرنیه استفاده كرد. مایع جنینی نیز بهنوبه خود دارای فاكتورهای رشد بسیار اثربخش است كه در جبران صدمات غضروفی بهخصوص در ورزشكارانی كه دچار آسیب مفصلی شدهاند، مورد استفاده قرار میگیرد.
امكان استفاده از تسهیلات بانكی برای ذخیرهسازی خون بند ناف
دكتر ضرابی خاطرنشان كرد، برای استفاده از بانك خصوصی خون بند ناف، امكان تقسیط هزینهها و استفاده از تسهیلات وام بانكی فراهم است و تا به امروز هیچكس به علت مشكل مالی از امكان نگهداری خون بند ناف محروم نشده است. همچنین به خانوادههایی كه در آستانه تولد فرزند هستند و كودك مبتلا به سرطان یا بیماری خاص دارند كه امید میرود با استفاده از سلولهای بنیادی درمان شود، توصیه میشود حتما این كار را انجام دهند.
با وجود این مدیرعامل شركت فناوریهای بنیاختههای رویان اشاره كرد كه در ذخیرهسازی خون بند ناف عمومی محدودیت وجود دارد. وی در مورد استفاده از سلولهای بنیادی نیز گفت هنوز به دنبال گرفتن مجوزهای لازم از سوی وزارت بهداشت برای انجام كارآزماییهای بالینی هستیم تا با استفاده از روشهای درمانی موفق دنیا بیماران خود را درمان كنیم. هر چند متأسفانه تعداد مراكز پیوند در كشور ما بسیار كم است. طبق آمار وزارت بهداشت سالانه حدود ۱۵۰۰پیوند در حال انجام است، در حالی كه ما در سال به 4000 پیوند با استفاده از سلولهای بنیادی خونساز نیاز داریم.
چشمانداز توسعه بهرهگیری از خون بند ناف
دكتر ضرابی درباره اهداف و چشماندازهای شركت فناوری بنیاختههای رویان گفت: در تلاش هستیم بنا به درخواست كشورهای همسایه بانك خون بند ناف را در آن كشورها راهاندازی كنیم تا عمل ذخیرهسازی ایننمونهها در خود این كشورها انجام شود. علاوهبر آن توسعه محصول و خدمات جزو اهداف پیش روی ماست. بهزودی خدمات فناوری پرده امنیوتیك و ذخیرهسازی پالپ دندان را ارائه خواهیم داد. دندانهای شیری به عنوان یك منشأ از سلولهای بنیادی مورد توجه هستند كه دانش آن در رویان پیادهسازی شده و بهزودی خدمات آن ارائه میشود. از اهداف پیش روی ما همچنین عرضه محصولات سلولی و صادرات آن است.
مدیرعامل شركت فناوریهای بنیاختههای رویان ادامه داد: با توجه به قدرت ارزآوری این محصولات، امروزه در دنیا بخش قابل توجهی از درآمد حوزه پزشكی بر محصولات سلولی متمركز شده است. برای مثال پرده جنینی كه تولید میكنیم یا نمونههای خون بند ناف قابلیت صادر شدن به كشورهای دیگر را دارند. اهمیت این موضوع در آن است كه اگر خون بند ناف مورد نیاز قرار بود از كشورهای دیگر وارد شود حدود ۳۰ تا ۴۰ هزار دلار برای ما هزینه داشت. لذا ما به دنبال جلب حمایتهای دولتی و خیرین هستیم تا روزی برسد كه هیچ خون ارزشمند بند نافی را دور نریزیم و علاوه بر استفاده در كشور، مازاد نیاز را صادر كنیم.
دكتر ضرابی در پایان خواستار آن شد كه با افزایش اطلاعرسانی، فراهم كردن زیرساختهای لازم و در نظر گرفتن خانوادههای ناتوان مالی، درصد ذخیرهسازی خون بند ناف به عنوان یك عنصر نجاتبخش بیشتر شود تا در صورت نیاز با انجام سلولدرمانی، امید برای درمان بیماریهای لاعلاج پررنگتر شود.