بیمارانی كه نمی‌توانند آب‌درمانی را به دلیل تعطیلی استخرها در دوران شیوع كووید-19 ادامه دهند از روش‌های جایگزین استفاده كنند
آب‌درمانی بیرون از آب
آسیب‌های اسكلتی - عضلانی از جمله مشكلات و بیماری‌هایی هستند كه در بیشتر موارد درمان دارویی قطعی ندارد. استفاده از روش‌های درمانی مكمل و انجام تمرینات فیزیكی مهم‌ترین ابزارهایی است كه برای درمان این دسته از بیماران تجویز می‌شود. در میان این ابزارها، آب‌درمانی از رایج‌ترین روش‌های كمك‌درمانی برای بسیاری از بیماران با مشكلات مفاصل پا و همچنین برخی از دردهای ناحیه كمر است. متأسفانه درپی شیوع ویروس كووید-19 در ماه‌های گذشته و به دنبال آن بسته شدن برخی اماكن عمومی مانند استخرها و چشمه‌های آبگرم، بسیاری از افرادی كه پیش از این به توصیه پزشك معالج خود از این روش كمك‌درمانی استفاده می‌كردند، قادر به ادامه تمرین‌های خود نشدند. از این رو، نظر دكتر سید منصور رایگانی، متخصص طب فیزیكی و توانبخشی و رئیس مركز تحقیقات طب فیزیكی و توانبخشی دانشگاه شهید بهشتی و دكتر مرتضی مقیمی‌اسكویی، متخصص طب ورزشی بیمارستان بهبود تبریز را در رابطه با وقفه ایجادشده در آب‌درمانی بیماران، تبعات احتمالی آن و همچنین راهكارهای جایگزین برای روزهایی كه نمی‌توان از این روش كمك‌درمانی برای كاهش مشكلات اسكلتی- عضلانی بهره برد را جویا شدیم.
آب درمانی تنها راه‌حل نیست!
دكتر سید منصور رایگانی / متخصص طب فیزیكی و توانبخشی
آب‌درمانی یا هیدروتراپی سابقه چند صدساله در درمان بیماران با مشكلاتی از جمله دردهای عضلانی و استخوانی، برخی از بیماری‌های پوستی و حتی برخی از مشكلات روحی داشته است. استفاده از چشمه‌های آبگرم، آب‌های معدنی و آب‌های گوگردی از رایج‌ترین روش‌های استفاده از آب برای بهبود برخی از بیماری‌ها به شمار می‌رود كه هنوز هم بسیاری از افراد را برای استفاده از خواص و املاح آب‌های گرم به پای این چشمه‌ها می‌كشاند.
استفاده از آب‌درمانی به عنوان روشی مدرن در حوزه طب فیزیكی و فیزیوتراپی از اوایل قرن بیستم وارد متون پزشكی دنیا شد و تا امروز نیز به عنوان درمان مكمل مورد استفاده قرار گرفته است. گرچه این روش درمانی از روش‌های رایج طب فیزیكی برای كمك به درمان برخی از بیماری‌های اسكلتی - عضلانی به شمار می‌رود، با این وجود باید در نظر داشته باشیم كه این روش صرفا روشی مكمل است و برای هیچ بیماری‌ای به عنوان روش درمان اصلی و غیرقابل جایگزین به شمار نمی‌رود. این روش فقط زمانی توصیه می‌شود كه بیمار دسترسی و امكان استفاده از آن را داشته باشد. بنابراین حتی پیش از شیوع بیماری كرونا نیز، اگر فرد بیمار به هر دلیلی شرایط استفاده از آب‌درمانی را نداشت، برای مثال نگرانی بابت بهداشت، توان فیزیكی، دوری مسافت و دسترسی، هزینه و... اجباری برای استفاده از این روش وجود نداشت.
به همین علت اگر به هر دلیلی مانند شرایط كنونی امكان آب‌درمانی برای بیماران فراهم نباشد، درمان بیمار متوقف نخواهد شد و از روش‌های جایگزین برای ادامه مسیر درمان استفاده خواهد شد. توصیه ما به افراد این است كه اگر در منزل یا محیط‌های خصوصی با رعایت دستورالعمل‌های بهداشتی و فاصله‌گذاری اجتماعی امكانات لازم برای ادامه آب‌درمانی خود را دارند، روش آب‌درمانی را ادامه دهند. اما از آنجا كه این توصیه تنها برای عده بسیار كمی كاربردی خواهد بود، بهتر است كه ورزش‌های تخصصی خشكی از سوی پزشك معالج یا درمانگر جایگزین آب‌درمانی شود. اما بیماران باید بدانند این جایگزینی به معنای كندشدن روش درمان یا كارآمدی كمتر آن نیست. برای مثال افراد دارای مشكل كمردرد از جمله بیمارانی هستند كه به آنها توصیه اكید برای آب‌درمانی می‌شود. اما در جریان تحقیقات مشخص شده است كه در بیشتر موارد تفاوت معناداری میان كارایی روش‌های درمانی با آب با روش‌های طب فیزیكی در خشكی وجود ندارد. راه رفتن، انجام ورزش‌های درمانی در منزل یا مراكز توانبخشی، استفاده از وسایل كمكی و وزنه‌های مخصوص طب فیزیكی و نرمش‌های كششی از جمله راهكارهایی است كه در چنین مواردی بنا به شرایط بیمار می‌تواند جایگزین آب‌درمانی باشد. بنابراین بیماران نباید به دلیل مشكلاتی كه برای استفاده از روش آب‌درمانی وجود دارد، در مسیر درمان خود وقفه ایجاد كنند و باید با روش‌های جایگزین مسیر درمانی خود را حتی در این شرایط نیز ادامه دهند. در شرایط فعلی با توجه به محدودیت‌های به وجود آمده در فعالیت‌های فیزیكی، به‌ویژه برای افراد سالمند و دارای بیماری‌های زمینه‌ای كه امكان تردد زیاد در خارج از منزل را ندارند، توجه به شرایط فیزیكی بدن و انجام تحرك و نرمش در منزل بیش از پیش اهمیت یافته است. راه‌رفتن در محیط خانه یا محیط‌های كم‌تجمع، انجام حركات كششی و نرمشی دوبار در روز و هر مرتبه به مدت ده دقیقه، جلوگیری از نشستن‌های طولانی‌مدت تا حد زیادی می‌تواند از آسیب‌های ناشی از تحرك كم دوران شیوع كرونا بكاهد. در این خصوص استفاده از منابع معتبر فضای مجازی برای یادگیری روش صحیح حركات كششی اصولی و نكات اصلاحی فیزیكی می‌تواند بسیار كاربردی باشد. یادمان باشد در مورد بیماری‌های اسكلتی- عضلانی قطعا پیشگیری بهتر از درمان است. بنابراین ورزش مناسب، تغذیه سالم، كاهش استرس و انجام كارهای روزمره به روش‌های بدون آسیب و صحیح می‌تواند از بروز بسیاری از مشكلات استخوان‌ها و عضلات بكاهد.
3 راهكار جایگزین آب درمانی
دكتر مرتضی مقیمی‌اسكویی / متخصص طب ورزشی بیمارستان بهبود تبریز
حركت و تمرین در آب یك روش درمانی تخصصی است كه هدف از آن كاهش درد بیمار و افزایش دامنه حركات مفاصل و قدرت اندام‌ها با استفاده از فشار هیدرواستاتیك آب است.
برخلاف بیشتر روش‌های فیزیوتراپی و كاردرمانی دیگر، آب‌درمانی یكی از بهترین روش‌های ورزشی و درمانی مناسب برای رفع خستگی عضلات، كاهش كمردرد، ضایعات استخوانی، آرتروز، كاهش وزن، كنترل و پیشگیری از بیماری‌های متابولیك، افزایش كاركرد قلبی - عروقی و تنفسی، سوخت‌وساز سلولی، تعادل هورمونی و سایر فواید مهم دیگر را به همراه احساس رضایتمندی و خشنودی افراد به همراه دارد.
یكی از بهترین راهكارهای مناسب و جایگزین در دوران شیوع كرونا به‌جای آب‌درمانی استفاده از روش آب‌درمانی در وان حمام یا آب‌درمانی با استفاده از وان حمام پلی‌اتیلن (وان پلاستیكی) است. كافی است با تهیه این وان از فواید این نوع آب‌درمانی بهره‌مند شوید.
به این صورت كه با قرار دادن كل بدن یا عضو آسیب‌دیده در داخل آب گرم با درجه حرارت ۳۵ تا ۳۶ درجه سانتی‌گراد در حمام با محیطی گرم یا آب گرم حداكثر 5/37 درجه در حمامی با محیطی سرد، به‌طور فیزیولوژیك این كار باعث می‌شود دمای آب از طریق پوست به بدن منتقل شده و بالا رفتن درجه حرارت بدن می‌تواند تاثیرات زیادی بر عملكرد بدن انسان داشته باشد.
بالارفتن دمای بدن میزان خون‌رسانی به بافت‌های آسیب‌دیده را افزایش می‌دهد و به این ترتیب مواد لازم برای ترمیم بافت آسیب‌دیده سریع‌تر و به میزان بیشتری به محل آسیب‌دیدگی خواهد رسید و در نتیجه روند درمان تسریع می‌شود. پیشنهاد می‌شود از این روش در هر جلسه حداكثر تا
30 دقیقه و سه بار در هفته به‌صورت یك روز در میان استفاده شود.
دومین روشی كه می‌توان از آن به جای روش جایگزین آب‌درمانی از آن نام برد، استفاده از پاشویه با آب نمك است. مطالعات جدید دانشمندان نشان می‌دهد از آنجا كه اهمیت پا به حدی است كه لقب قلب دوم انسان را به آن می‌دهند، رسیدگی به آن می‌تواند بسیاری از دردها را درمان كند.
برای پاشویه در آب نمك فقط به یك وان پلاستیكی پنج لیتری، یك قاشق مرباخوری نمك و یك حوله حمام نیاز خواهید داشت. باید وان پلاستیكی را با آب گرم (نه داغ) با دمای ۳۶ تا ۳۸ درجه سانتی‌گراد پر كنید.
به محض این‌كه شروع به پركردن وان كردید، نمك را مستقیما در وان بریزید و مطمئن شوید به‌طور كامل حل می‌شود. سپس پاهای‌تان را به مدت حداكثر 15 دقیقه در آب قرار داده و سپس بشویید و خشك كنید. این كار را می‌توانید سه مرتبه در هفته و یك روز در میان انجام دهید.
سومین روش جایگزین، استفاده از آب‌درمانی زیر دوش آب گرم است. درجه حرارت دوش حمام را آن‌قدر افزایش دهید كه قابل تحمل باشد (بین ۴۰ تا ۴۶ درجه سانتی‌گراد) و محل درد یا آسیب را به مدت 10 دقیقه زیر دوش با فشار متوسط قرار دهید تا درد موضع كم شود. این فرآیند را می‌توانید روزانه تا قطع كامل درد و ترمیم محل آسیب انجام دهید.
لازم به ذكر است در كنار روش‌های معرفی شده، می‌توانید از فواید ورزش‌های یوگا، حركات پیلاتس، حركات بدون وزن یا فشار حداقل زیر نظر یك متخصص یا مربی مجرب انجام دهید.
نكات قابل توجه: ممكن است در شرایط خاص، هیدروتراپی گزینه مناسبی برای شما نباشد. برخی از بیماری‌ها و شرایطی كه استفاده از آب‌درمانی برای آن توصیه نمی‌شود عبارتند از:
ابتلا به بیماری قلبی عروقی یا فشار خون بالا
بالا بودن درجه حرارت بدن و وجود تب
ابتلا به بیماری‌های كلیوی
ابتلا به انواع سرطان‌ها و در حال طی كردن دوره مداوا با شیمی درمانی
بارداری و وجود بیماری‌های پوستی
سخن آخر این‌كه توصیه می‌شود پیش از آب‌درمانی با هر روشی حتما با پزشك معالج خود مشورت كنید.
دكتر سید منصور رایگانی / متخصص طب فیزیكی و توانبخشی
آب‌درمانی یا هیدروتراپی سابقه چند صدساله در درمان بیماران با مشكلاتی از جمله دردهای عضلانی و استخوانی، برخی از بیماری‌های پوستی و حتی برخی از مشكلات روحی داشته است. استفاده از چشمه‌های آبگرم، آب‌های معدنی و آب‌های گوگردی از رایج‌ترین روش‌های استفاده از آب برای بهبود برخی از بیماری‌ها به شمار می‌رود كه هنوز هم بسیاری از افراد را برای استفاده از خواص و املاح آب‌های گرم به پای این چشمه‌ها می‌كشاند.
استفاده از آب‌درمانی به عنوان روشی مدرن در حوزه طب فیزیكی و فیزیوتراپی از اوایل قرن بیستم وارد متون پزشكی دنیا شد و تا امروز نیز به عنوان درمان مكمل مورد استفاده قرار گرفته است. گرچه این روش درمانی از روش‌های رایج طب فیزیكی برای كمك به درمان برخی از بیماری‌های اسكلتی - عضلانی به شمار می‌رود، با این وجود باید در نظر داشته باشیم كه این روش صرفا روشی مكمل است و برای هیچ بیماری‌ای به عنوان روش درمان اصلی و غیرقابل جایگزین به شمار نمی‌رود. این روش فقط زمانی توصیه می‌شود كه بیمار دسترسی و امكان استفاده از آن را داشته باشد. بنابراین حتی پیش از شیوع بیماری كرونا نیز، اگر فرد بیمار به هر دلیلی شرایط استفاده از آب‌درمانی را نداشت، برای مثال نگرانی بابت بهداشت، توان فیزیكی، دوری مسافت و دسترسی، هزینه و... اجباری برای استفاده از این روش وجود نداشت.
به همین علت اگر به هر دلیلی مانند شرایط كنونی امكان آب‌درمانی برای بیماران فراهم نباشد، درمان بیمار متوقف نخواهد شد و از روش‌های جایگزین برای ادامه مسیر درمان استفاده خواهد شد. توصیه ما به افراد این است كه اگر در منزل یا محیط‌های خصوصی با رعایت دستورالعمل‌های بهداشتی و فاصله‌گذاری اجتماعی امكانات لازم برای ادامه آب‌درمانی خود را دارند، روش آب‌درمانی را ادامه دهند. اما از آنجا كه این توصیه تنها برای عده بسیار كمی كاربردی خواهد بود، بهتر است كه ورزش‌های تخصصی خشكی از سوی پزشك معالج یا درمانگر جایگزین آب‌درمانی شود. اما بیماران باید بدانند این جایگزینی به معنای كندشدن روش درمان یا كارآمدی كمتر آن نیست. برای مثال افراد دارای مشكل كمردرد از جمله بیمارانی هستند كه به آنها توصیه اكید برای آب‌درمانی می‌شود. اما در جریان تحقیقات مشخص شده است كه در بیشتر موارد تفاوت معناداری میان كارایی روش‌های درمانی با آب با روش‌های طب فیزیكی در خشكی وجود ندارد. راه رفتن، انجام ورزش‌های درمانی در منزل یا مراكز توانبخشی، استفاده از وسایل كمكی و وزنه‌های مخصوص طب فیزیكی و نرمش‌های كششی از جمله راهكارهایی است كه در چنین مواردی بنا به شرایط بیمار می‌تواند جایگزین آب‌درمانی باشد. بنابراین بیماران نباید به دلیل مشكلاتی كه برای استفاده از روش آب‌درمانی وجود دارد، در مسیر درمان خود وقفه ایجاد كنند و باید با روش‌های جایگزین مسیر درمانی خود را حتی در این شرایط نیز ادامه دهند. در شرایط فعلی با توجه به محدودیت‌های به وجود آمده در فعالیت‌های فیزیكی، به‌ویژه برای افراد سالمند و دارای بیماری‌های زمینه‌ای كه امكان تردد زیاد در خارج از منزل را ندارند، توجه به شرایط فیزیكی بدن و انجام تحرك و نرمش در منزل بیش از پیش اهمیت یافته است. راه‌رفتن در محیط خانه یا محیط‌های كم‌تجمع، انجام حركات كششی و نرمشی دوبار در روز و هر مرتبه به مدت ده دقیقه، جلوگیری از نشستن‌های طولانی‌مدت تا حد زیادی می‌تواند از آسیب‌های ناشی از تحرك كم دوران شیوع كرونا بكاهد. در این خصوص استفاده از منابع معتبر فضای مجازی برای یادگیری روش صحیح حركات كششی اصولی و نكات اصلاحی فیزیكی می‌تواند بسیار كاربردی باشد. یادمان باشد در مورد بیماری‌های اسكلتی- عضلانی قطعا پیشگیری بهتر از درمان است. بنابراین ورزش مناسب، تغذیه سالم، كاهش استرس و انجام كارهای روزمره به روش‌های بدون آسیب و صحیح می‌تواند از بروز بسیاری از مشكلات استخوان‌ها و عضلات بكاهد.
3 راهكار جایگزین آب درمانی
دكتر مرتضی مقیمی‌اسكویی / متخصص طب ورزشی بیمارستان بهبود تبریز
حركت و تمرین در آب یك روش درمانی تخصصی است كه هدف از آن كاهش درد بیمار و افزایش دامنه حركات مفاصل و قدرت اندام‌ها با استفاده از فشار هیدرواستاتیك آب است.
برخلاف بیشتر روش‌های فیزیوتراپی و كاردرمانی دیگر، آب‌درمانی یكی از بهترین روش‌های ورزشی و درمانی مناسب برای رفع خستگی عضلات، كاهش كمردرد، ضایعات استخوانی، آرتروز، كاهش وزن، كنترل و پیشگیری از بیماری‌های متابولیك، افزایش كاركرد قلبی - عروقی و تنفسی، سوخت‌وساز سلولی، تعادل هورمونی و سایر فواید مهم دیگر را به همراه احساس رضایتمندی و خشنودی افراد به همراه دارد.
یكی از بهترین راهكارهای مناسب و جایگزین در دوران شیوع كرونا به‌جای آب‌درمانی استفاده از روش آب‌درمانی در وان حمام یا آب‌درمانی با استفاده از وان حمام پلی‌اتیلن (وان پلاستیكی) است. كافی است با تهیه این وان از فواید این نوع آب‌درمانی بهره‌مند شوید.
به این صورت كه با قرار دادن كل بدن یا عضو آسیب‌دیده در داخل آب گرم با درجه حرارت ۳۵ تا ۳۶ درجه سانتی‌گراد در حمام با محیطی گرم یا آب گرم حداكثر 5/37 درجه در حمامی با محیطی سرد، به‌طور فیزیولوژیك این كار باعث می‌شود دمای آب از طریق پوست به بدن منتقل شده و بالا رفتن درجه حرارت بدن می‌تواند تاثیرات زیادی بر عملكرد بدن انسان داشته باشد.
بالارفتن دمای بدن میزان خون‌رسانی به بافت‌های آسیب‌دیده را افزایش می‌دهد و به این ترتیب مواد لازم برای ترمیم بافت آسیب‌دیده سریع‌تر و به میزان بیشتری به محل آسیب‌دیدگی خواهد رسید و در نتیجه روند درمان تسریع می‌شود. پیشنهاد می‌شود از این روش در هر جلسه حداكثر تا
30 دقیقه و سه بار در هفته به‌صورت یك روز در میان استفاده شود.
دومین روشی كه می‌توان از آن به جای روش جایگزین آب‌درمانی از آن نام برد، استفاده از پاشویه با آب نمك است. مطالعات جدید دانشمندان نشان می‌دهد از آنجا كه اهمیت پا به حدی است كه لقب قلب دوم انسان را به آن می‌دهند، رسیدگی به آن می‌تواند بسیاری از دردها را درمان كند.
برای پاشویه در آب نمك فقط به یك وان پلاستیكی پنج لیتری، یك قاشق مرباخوری نمك و یك حوله حمام نیاز خواهید داشت. باید وان پلاستیكی را با آب گرم (نه داغ) با دمای ۳۶ تا ۳۸ درجه سانتی‌گراد پر كنید.
به محض این‌كه شروع به پركردن وان كردید، نمك را مستقیما در وان بریزید و مطمئن شوید به‌طور كامل حل می‌شود. سپس پاهای‌تان را به مدت حداكثر 15 دقیقه در آب قرار داده و سپس بشویید و خشك كنید. این كار را می‌توانید سه مرتبه در هفته و یك روز در میان انجام دهید.
سومین روش جایگزین، استفاده از آب‌درمانی زیر دوش آب گرم است. درجه حرارت دوش حمام را آن‌قدر افزایش دهید كه قابل تحمل باشد (بین ۴۰ تا ۴۶ درجه سانتی‌گراد) و محل درد یا آسیب را به مدت 10 دقیقه زیر دوش با فشار متوسط قرار دهید تا درد موضع كم شود. این فرآیند را می‌توانید روزانه تا قطع كامل درد و ترمیم محل آسیب انجام دهید.
لازم به ذكر است در كنار روش‌های معرفی شده، می‌توانید از فواید ورزش‌های یوگا، حركات پیلاتس، حركات بدون وزن یا فشار حداقل زیر نظر یك متخصص یا مربی مجرب انجام دهید.
نكات قابل توجه: ممكن است در شرایط خاص، هیدروتراپی گزینه مناسبی برای شما نباشد. برخی از بیماری‌ها و شرایطی كه استفاده از آب‌درمانی برای آن توصیه نمی‌شود عبارتند از:
ابتلا به بیماری قلبی عروقی یا فشار خون بالا
بالا بودن درجه حرارت بدن و وجود تب
ابتلا به بیماری‌های كلیوی
ابتلا به انواع سرطان‌ها و در حال طی كردن دوره مداوا با شیمی درمانی
بارداری و وجود بیماری‌های پوستی
سخن آخر این‌كه توصیه می‌شود پیش از آب‌درمانی با هر روشی حتما با پزشك معالج خود مشورت كنید.
