تاریخچه هنر بدلکاری در ایران و جهان
قلابی‌های دوست داشتنی
بدلکاری واژه نوظهوری است که شاید در برابر قدمت کاری که با این نام انجام می‌شود قابل مقایسه نباشد. حرکت‌های به اصطلاح ژانگولربازی که هر‌کسی از پس آن برنمی‌آید و به قول معروف باید کله‌ای پر باد باشد تا ریسک حرکاتی را که ممکن است با جان و سلامتی بازی کند، انجام دهد. پریدن از ارتفاع، سقوط از بلندی، معلق ماندن بین زمین و آسمان، رفتن در دل آتش، برخورد با اجسام، عبور از فضاهای غیرممکن، تعقیب و گریزهای هیجان‌انگیز و ... تنها بخشی از کارهایی است که بدلکاران انجام می‌دهند و در برخی موارد با حوادثی هم رو‌به‌رو می‌شوند که ممکن است جان سالم به‌در نبرند. با این حال کسانی که آدرنالین بالایی دارند و سرشان برای این کارها درد می‌کند باعث نمی‌شود وقوع چنین حوادثی کاری کند تا آنها عطای بدلکاری را به لقایش ببخشند.
اما تاریخچه شکل‌گیری بدلکاری به چه دوره و زمانی برمی‌گردد؟ شاید بسیاری بر این تصور باشند بدلکاری از زمانی شکل گرفت که فیلم و سریال‌های اکشن پا به میدان صنعت فیلمسازی گذاشتند؛ فیلم و سریال‌هایی که به‌دلیل صحنه‌های مهیج و رعب‌آور نیاز به کسانی داشتند تا بتوانند از پس بازی در چنین صحنه‌هایی به‌جای شخصیت‌های اصلی فیلم برآیند. اما تاریخچه بدلکاری به سال‌های بسیار دورتر برمی‌گردد؛ به زمان‌هایی که شاید اصلا هنوز ساخت فیلم و دوربین فیلمبرداری به‌وجود نیامده بود؛ سال‌های دوری که برخی برای سرگرمی بینندگان دست به کارهای مختلفی می‌زدند و تلاش می‌کردند با حرکت‌های‌شان بیننده را سرگرم کنند. در یک زمانی دلقک‌های دربارها چنین نقشی را داشتند و تلاش می‌کردند پادشاهان و درباریان دیگر را با حرکات خود سرگرم کنند.
غیر از دلقک‌ها و ملیجک‌ها کسانی نیز بودند که سعی می‌کردند با کارهایی مانند مبارزه، شمشیربازی، حرکت با اسب، تیراندازی و... توانایی‌های خود را به رخ بکشند. میدان‌های رزم شوالیه‌ها در غرب و پهلوانان و معرکه‌گیرها در شرق از‌جمله این افراد بودند که تلاش می‌کردند توانایی‌های خود را با کارهایی که انجام می‌دهند مانند مبارزه گلادیاتورها، حرکات نمایشی با اسب، پرتاب تیر و نیزه در حین حرکت با اسب، رقص شمشیر، رقص با چوب، پاره کردن زنجیر، قورت دادن آتش، تا کردن سینی‌های فلزی، بازی با مار و عقرب و... نشان دهند.
سیرک‌ها فضایی برای حرکات محیرالعقول
شاید بتوان گفت نخستین فضایی که در آن مردم برای تماشای چنین حرکاتی دور هم جمع می‌شدند و در آن خبری از خشونت گلادیاتورها نبود و تنها پهلوان‌های درشت‌هیکل به پاره کردن زنجیر و تا کردن سینی آهنی نمی‌پرداختند و صرفا جنبه سرگرمی داشته و حالت مفرحی را به‌همراه می‌آورد؛ سیرک‌ها بودند. فضایی که در آن حرکات محیرالعقول انجام می‌گرفت و مردم با تماشای چنین حرکاتی حیرت‌زده می‌شدند.
با گسترش فعالیت‌های نمایشی و توجه بیشتر به تئاتر و آثار نمایشی باعث شد در تئاتر نیز این حرکات ورود کند و بازیگران تئاتر را نیز بر آن داشت تا برای به‌دست آوردن صحنه‌هایی موثر دست به چنین کارهایی مانند زدوخورد، بندبازی، شمشیربازی و... بزنند تا این‌که سینما ظهور کرد و چهره‌های شناخته‌شده‌ای نیز در این عرصه
پا به میدان گذاشتند.
بازیگرانی که برای خلق صحنه‌های بکر و ناب در آن دوران کارهای جسورانه‌ای می‌کردند؛ آن هم در زمانه‌ای که خبری از جلوه‌های ویژه و موارد ایمنی و پیشرفت تکنولوژی که امروزه با آن مواجه هستیم، نبوده. می‌توان گفت چارلی چاپلین، هارولد لوید و باستر کیتون از‌جمله پیشتازان این عرصه در تئاتر و بعد از آن سینما هستند که برای نخستین‌بار در آثار خود اقدام به حرکاتی جسورانه کرده‌اند و به قول معروف جان خودشان را در مشت‌شان گرفتند تا برخی صحنه‌ها شکل بگیرد. کاری که باعث شد آثار و صحنه‌های جاودانه و ماندگاری را در تاریخ سینمای جهان خلق کنند. صحنه‌ای که در آن هارولد لوید در فیلم «ایمنی آخر» (1923 م) بازی کرد و از عقربه‌های ساعت بزرگ یک برج بلند آویزان ماند؛ شاید یکی از بهترین و بی‌نظیرترین صحنه‌های ماندگار آن دوران باشد. او در این صحنه بدون هیچ تجهیزات ایمنی در میان آسمان و زمین معلق ماند و صحنه‌ای شگرف را به‌وجود آورد.
ورود ورزشکاران در عرصه بدلکاری
از اوایل سال 1910، مخاطبان زیادی به فیلم‌های اکشن علاقه پیدا کردند و با زیاد شدن تعداد فیلم‌ها و نیاز به ایجاد صحنه‌های هیجان‌انگیز و پر‌خطر باعث شد تا نیاز به کسانی که در این زمینه جسارت و توانایی دارند بیشتر از هر زمان دیگری احساس شود. در این زمان بود که ورزشکاران پا به میدان گذاشتند و به‌جای بازیگرهای اصلی در صحنه‌های اکشن حضور پیدا کردند؛ به‌طوری‌که حتی برخی چهره‌های مطرح سینما قبل از آن‌که وارد سینما شوند ورزشکاران بزرگی بودند. هری فوربوس، قهرمان شیرجه بود که به‌دلیل مهارت زیادش در چندین فیلم پرش‌های بسیار بلندی را با موفقیت انجام داد. او حتی از ارتفاع 60 متری با اسب پرشی داشت که کاملا ماهرانه و حرفه‌ای این کار را انجام داد و توانست این صحنه را خلق کند بدون آن‌که به خود و اسب آسیبی وارد شود. یکی از فیلم‌های هالیوودی نیز فیلم وسترنی صامت به کارگردانی فرانسیس بوگز بود که در این فیلم از یک ورزشکار حرفه‌ای برای خلق صحنه‌های پرتحرکی مانند پرش از ارتفاع بلند، شیرجه‌زدن در آب و ...
استفاده شد.
فیلم‌هایی که دارای زد و خوردها و به قول معروف بزن‌بزن‌های اکشن بود نیز دارای جذابیت‌ها و مخاطبان بسیاری بود که می‌توان یکی از بهترین بازیگران این عرصه را بروس‌لی بازیگر و رزمی‌کار معروف چینی دانست. او به‌دلیل توانایی‌های بسیارش توانست به هالیوود راه پیدا کند. جکی چان، ژان کلود ون‌دام، استیون سیگال و جت لی نیز از دیگر بازیگران رزمی‌کاری هستند که با همین توانایی توانستند آثار ماندگاری را از خود به‌جا بگذارند. بعد از ورود اتومیبل و موتورسیکلت در فیلم و سریال‌های متنوع نیز کسانی که در زمینه اتومیبلرانی و موتورسواری تبحر داشتند پا به عرصه بدلکاری گذاشتند و ایول کنیول از‌جمله آنها بود که توانایی خود را با پرش‌های بلند با خودرو و موتور از روی پل‌ها و ارتفاع بسیار زیاد به نمایش گذاشت. دهه‌های 1960 و 1970، زمان توسعه فناوری‌های مدرن بدلکاری مانند air rams، کیسه‌های هوا و آتش گلوله‌ها بود؛ تکنولوژی‌هایی که تا امروز همچنان در حال تکامل است و با این حال همچنان وجود بدلکارها برای صحنه‌های مهیج احساس می‌شود.
از کتک‌خور بودن تا خلق آثار ماندگار
بدلکاری در ایران شاید آن‌طور که در فیلم و سریال‌های خارجی به‌کار برده شده دارای قدمت و پیشينه زیادی نباشد اما خالی از آن هم نبوده، به‌طوری‌که در بسیاری از فیلم‌هایی که قبل از انقلاب ساخته شده از ورزشکارانی برای حضور در برخی صحنه‌های اکشن استفاده می‌شد که خب متاسفانه آن زمان به آنها کتک‌خور می‌گفتند. کسانی که در صحنه‌های دعوا به‌خوبی می‌توانستند به این سو و آن‌سو حرکت کرده و حتی در صحنه‌هایی که میز و صندلی‌ها شکسته می‌شد به‌خوبی آن صحنه‌ها را اجرا کنند اما به مرور زمان و با پیشرفت صنعت فیلمسازی در ایران به بدلکاران بهای بیشتری داده شد به‌طوری که در بسیاری از صحنه‌های اکشن از چنین افرادی استفاده می‌شود. بدلکاران ایرانی در حال حاضر علاوه بر ایران در کشورهای بزرگ دیگر نیز حضور داشته و در آثار بزرگی نقش‌آفرینی کرده‌اند که می‌توان معروف‌ترین آنها را پیمان ابدی و ارشا اقدسی دانست که متاسفانه جانشان را نیز در این عرصه از دست دادند اما توانستند آثار ماندگاری از خود به‌جا گذاشته و نام‌شان را به عنوان بزرگ‌ترین بدلکاران کشور و حتی جهان جاودانه کنند.
غیر از دلقک‌ها و ملیجک‌ها کسانی نیز بودند که سعی می‌کردند با کارهایی مانند مبارزه، شمشیربازی، حرکت با اسب، تیراندازی و... توانایی‌های خود را به رخ بکشند. میدان‌های رزم شوالیه‌ها در غرب و پهلوانان و معرکه‌گیرها در شرق از‌جمله این افراد بودند که تلاش می‌کردند توانایی‌های خود را با کارهایی که انجام می‌دهند مانند مبارزه گلادیاتورها، حرکات نمایشی با اسب، پرتاب تیر و نیزه در حین حرکت با اسب، رقص شمشیر، رقص با چوب، پاره کردن زنجیر، قورت دادن آتش، تا کردن سینی‌های فلزی، بازی با مار و عقرب و... نشان دهند.
سیرک‌ها فضایی برای حرکات محیرالعقول
شاید بتوان گفت نخستین فضایی که در آن مردم برای تماشای چنین حرکاتی دور هم جمع می‌شدند و در آن خبری از خشونت گلادیاتورها نبود و تنها پهلوان‌های درشت‌هیکل به پاره کردن زنجیر و تا کردن سینی آهنی نمی‌پرداختند و صرفا جنبه سرگرمی داشته و حالت مفرحی را به‌همراه می‌آورد؛ سیرک‌ها بودند. فضایی که در آن حرکات محیرالعقول انجام می‌گرفت و مردم با تماشای چنین حرکاتی حیرت‌زده می‌شدند.
با گسترش فعالیت‌های نمایشی و توجه بیشتر به تئاتر و آثار نمایشی باعث شد در تئاتر نیز این حرکات ورود کند و بازیگران تئاتر را نیز بر آن داشت تا برای به‌دست آوردن صحنه‌هایی موثر دست به چنین کارهایی مانند زدوخورد، بندبازی، شمشیربازی و... بزنند تا این‌که سینما ظهور کرد و چهره‌های شناخته‌شده‌ای نیز در این عرصه
پا به میدان گذاشتند.
بازیگرانی که برای خلق صحنه‌های بکر و ناب در آن دوران کارهای جسورانه‌ای می‌کردند؛ آن هم در زمانه‌ای که خبری از جلوه‌های ویژه و موارد ایمنی و پیشرفت تکنولوژی که امروزه با آن مواجه هستیم، نبوده. می‌توان گفت چارلی چاپلین، هارولد لوید و باستر کیتون از‌جمله پیشتازان این عرصه در تئاتر و بعد از آن سینما هستند که برای نخستین‌بار در آثار خود اقدام به حرکاتی جسورانه کرده‌اند و به قول معروف جان خودشان را در مشت‌شان گرفتند تا برخی صحنه‌ها شکل بگیرد. کاری که باعث شد آثار و صحنه‌های جاودانه و ماندگاری را در تاریخ سینمای جهان خلق کنند. صحنه‌ای که در آن هارولد لوید در فیلم «ایمنی آخر» (1923 م) بازی کرد و از عقربه‌های ساعت بزرگ یک برج بلند آویزان ماند؛ شاید یکی از بهترین و بی‌نظیرترین صحنه‌های ماندگار آن دوران باشد. او در این صحنه بدون هیچ تجهیزات ایمنی در میان آسمان و زمین معلق ماند و صحنه‌ای شگرف را به‌وجود آورد.
ورود ورزشکاران در عرصه بدلکاری
از اوایل سال 1910، مخاطبان زیادی به فیلم‌های اکشن علاقه پیدا کردند و با زیاد شدن تعداد فیلم‌ها و نیاز به ایجاد صحنه‌های هیجان‌انگیز و پر‌خطر باعث شد تا نیاز به کسانی که در این زمینه جسارت و توانایی دارند بیشتر از هر زمان دیگری احساس شود. در این زمان بود که ورزشکاران پا به میدان گذاشتند و به‌جای بازیگرهای اصلی در صحنه‌های اکشن حضور پیدا کردند؛ به‌طوری‌که حتی برخی چهره‌های مطرح سینما قبل از آن‌که وارد سینما شوند ورزشکاران بزرگی بودند. هری فوربوس، قهرمان شیرجه بود که به‌دلیل مهارت زیادش در چندین فیلم پرش‌های بسیار بلندی را با موفقیت انجام داد. او حتی از ارتفاع 60 متری با اسب پرشی داشت که کاملا ماهرانه و حرفه‌ای این کار را انجام داد و توانست این صحنه را خلق کند بدون آن‌که به خود و اسب آسیبی وارد شود. یکی از فیلم‌های هالیوودی نیز فیلم وسترنی صامت به کارگردانی فرانسیس بوگز بود که در این فیلم از یک ورزشکار حرفه‌ای برای خلق صحنه‌های پرتحرکی مانند پرش از ارتفاع بلند، شیرجه‌زدن در آب و ...
استفاده شد.
فیلم‌هایی که دارای زد و خوردها و به قول معروف بزن‌بزن‌های اکشن بود نیز دارای جذابیت‌ها و مخاطبان بسیاری بود که می‌توان یکی از بهترین بازیگران این عرصه را بروس‌لی بازیگر و رزمی‌کار معروف چینی دانست. او به‌دلیل توانایی‌های بسیارش توانست به هالیوود راه پیدا کند. جکی چان، ژان کلود ون‌دام، استیون سیگال و جت لی نیز از دیگر بازیگران رزمی‌کاری هستند که با همین توانایی توانستند آثار ماندگاری را از خود به‌جا بگذارند. بعد از ورود اتومیبل و موتورسیکلت در فیلم و سریال‌های متنوع نیز کسانی که در زمینه اتومیبلرانی و موتورسواری تبحر داشتند پا به عرصه بدلکاری گذاشتند و ایول کنیول از‌جمله آنها بود که توانایی خود را با پرش‌های بلند با خودرو و موتور از روی پل‌ها و ارتفاع بسیار زیاد به نمایش گذاشت. دهه‌های 1960 و 1970، زمان توسعه فناوری‌های مدرن بدلکاری مانند air rams، کیسه‌های هوا و آتش گلوله‌ها بود؛ تکنولوژی‌هایی که تا امروز همچنان در حال تکامل است و با این حال همچنان وجود بدلکارها برای صحنه‌های مهیج احساس می‌شود.
از کتک‌خور بودن تا خلق آثار ماندگار
بدلکاری در ایران شاید آن‌طور که در فیلم و سریال‌های خارجی به‌کار برده شده دارای قدمت و پیشينه زیادی نباشد اما خالی از آن هم نبوده، به‌طوری‌که در بسیاری از فیلم‌هایی که قبل از انقلاب ساخته شده از ورزشکارانی برای حضور در برخی صحنه‌های اکشن استفاده می‌شد که خب متاسفانه آن زمان به آنها کتک‌خور می‌گفتند. کسانی که در صحنه‌های دعوا به‌خوبی می‌توانستند به این سو و آن‌سو حرکت کرده و حتی در صحنه‌هایی که میز و صندلی‌ها شکسته می‌شد به‌خوبی آن صحنه‌ها را اجرا کنند اما به مرور زمان و با پیشرفت صنعت فیلمسازی در ایران به بدلکاران بهای بیشتری داده شد به‌طوری که در بسیاری از صحنه‌های اکشن از چنین افرادی استفاده می‌شود. بدلکاران ایرانی در حال حاضر علاوه بر ایران در کشورهای بزرگ دیگر نیز حضور داشته و در آثار بزرگی نقش‌آفرینی کرده‌اند که می‌توان معروف‌ترین آنها را پیمان ابدی و ارشا اقدسی دانست که متاسفانه جانشان را نیز در این عرصه از دست دادند اما توانستند آثار ماندگاری از خود به‌جا گذاشته و نام‌شان را به عنوان بزرگ‌ترین بدلکاران کشور و حتی جهان جاودانه کنند.
