پوشش رسانهای المپیک چه اقتضائاتی دارد؟
کووید در برابر زئوس!
بازیهای المپیک بهعنوان مهمترین ویترین ورزش جهان، ریشهای طولانی به قدمت تاریخ یونان باستان دارد. این بازیها در ابتدا یک جشن مذهبی برای ادای احترام به زئوس پادشاه خدایان یونان بود که در صحن مخصوص او المپیا برگزار میشد. سال ۷۷۶ قبل از میلاد را مبدأ آغاز المپیک میدانند و ظاهرا سال ۳۹۴ میلادی این بازیها به دستور امپراتور روم تعطیل شده است. المپیک بار دیگر در دوران مدرن احیا شد و شکل فعلی این بازیها برای اولینبار ۱۸۹۶ در آتن برگزار شد. دوران مدرن یک تفاوت عمده هم با قبل داشت و آن، ظهور رسانهها بود؛ رسانههای ارتباط جمعی همزمان با برگزاری المپیک، دوره به دوره پیشرفت میکردند و حالا کمکم توجه مردم بیشتری از جهان به این مسابقات جلب میشد. این اتفاق آنقدر ادامه پیدا کرد تا به شرایط کنونی رسیدیم؛ زمانی که نگاه همه جهان به المپیک دوخته میشود، چرا که علاوه بر ورزشکاران، هزاران گزارشگر، روزنامهنگار، عکاس، تصویربردار، برنامهساز و ... نیز به بازیها اعزام میشوند. در این گزارش شرایط و اقتضائات پوشش رسانهای المپیک را بررسی میکنیم و به المپیک توکیو ۲۰۲۰ بهعنوان یک مورد خاص میپردازیم؛ خاص بودنی که علتش به شیوع کرونا در جهان بازمیگردد.
رویدادهایی مانند المپیک بهدلیل عظمت و حجم زیاد برنامهریزیهایی که از چند سال قبل برای آنها صورت میگیرد، لغو نمیشوند و حتی اگر سنگ هم از آسمان ببارد، بازیها باید در زمان و مکان مشخص شده از قبل برگزار شود. اما در طول تاریخ ۱۲۵ ساله بازیهای المپیک، چند باری این اتفاق افتاده است. جنگ جهانی اول باعث شد المپیک ۱۹۱۶ برگزار نشود و المپیک ۱۹۲۰ نیز با حضور کشورهای محدودی برگزار شد، چرا که کشورهای پیروز جنگ جهانی اول، اجازه حضور کشورهای مغلوب را ندادند. جنگ جهانی دوم هم در روند المپیک اختلال ایجاد کرد و در سالهای ۱۹۴۰ و ۱۹۴۴ بازیهای المپیک لغو شد. نکته جالب اینجاست که المپیک تابستانی ۱۹۴۰ قرار بود در توکیو برگزار شود و بهدلیل جنگ جهانی این اتفاق نیفتاد. در صد و بيست و پنجمين نشست کمیته بینالمللی المپیک که سال ۲۰۱۳ در بوئنوسآیرس پایتخت آرژانتین برگزار شد، مقرر شد توکیو میزبان المپیک ۲۰۲۰ باشد. برنامهریزی ژاپنیها از همان زمان آغاز شد اما چند سال بعد و در اواخر سال ۲۰۱۹ جهان درگیر ویروس ناشناخته کووید- ۱۹ شد. همهگیری کرونا همه برنامههایی را که نیازمند تجمع انسانها بود، تحتتأثیر قرار داد و المپیک هم از این قاعده مستثنا نبود. بالاخره در مارس ۲۰۲۰ تصمیم نهایی گرفته شد و برای اولینبار در تاریخ المپیک، قرار شد این بار به جای لغو کامل، بازیها با یک سال تأخیر برگزار شود.
رسانهها در بند پروتکلهای سختگیرانه
بهنظر میرسید چالش اصلی در برگزاری بازیهای المپیک در دوران کرونا، حضور نيافتن تماشاگران و کاهش هیجان و جذابیت بازیها باشد اما خیلی زود چالش دیگری خود را نشان داد. چند روز قبل از شروع بازیهای المپیک، ابتلا به کرونا در ژاپن افزایش قابلتوجهی پیدا کرد و تعداد ابتلای روزانه که در ماه ژوئن به هزار نفر در روز کاهش پیدا کرده بود، در اواسط جولای و چند روز قبل از آغاز المپیک توکیو، به حدود 5000 ابتلا در روز رسید. از سوی دیگر، تعداد زیادی از مردم ژاپن نسبت به میزبانی بازیهای المپیک در شرایط اوجگیری کووید- ۱۹ معترض بودند؛ بنابراین کمیته برگزاری بازیها تصمیم گرفت قوانین سختگیرانهای برای جلوگیری از گسترش کرونا اعمال کند و این، کار رسانهها را نیز سختتر میکرد.
اصحاب رسانه در هتلهای مختلف شهر توکیو و نه در دهکده بازیها مستقر شدند و این باعث میشد زمان زیادی را برای رفت و آمد به محل مسابقات از دست بدهند. بهعنوان مثال خبرنگار اعزامی ایسنا به ژاپن میگوید: هر خبرنگار از شب قبل باید در سایت مشخص میکرد فردا میخواهد در چه سالنی حضور داشته باشد تا نامش وارد لیست شود. خبرنگاران برای حضور در مرکز رسانهای هم صرفا باید از اتوبوس مخصوص مسابقات استفاده میکردند و فاصله حرکت اتوبوسها نیز یک ساعت بود!
روزی ۱۶ ساعت برنامه المپیکی
در شبکه ورزش
کاروان رسانهای صداوسیما شامل ۳۱ نفر در اواخر تیرماه به توکیو اعزام شد؛ کاروانی که شامل سرپرست، مهندسان فنی، تصویربرداران، تدوینگران، مجریان و گزارشگران ورزشی از شبکههای سه، ورزش و خبر سیما، رادیو ورزش و خبرگزاری صداوسیما بود. از آنجایی که رسانه ملی حق پخش مسابقات المپیک ۲۰۲۰ را بهصورت قانونی خریداری کرده بود، در مرکز بینالمللی رسانهای بازیهای المپیک ۲۰۲۰ که IBC نام دارد، دفتر رسمی داشت.
این دفتر رسمی با دو استودیوی اختصاصی برای ارتباط زنده تصویری و رادیویی، امکان پوشش رسانهای المپیک توسط صداوسیما را فراهم میکرد. از سوی دیگر شبکههای صداوسیما در تهران هم آمادگی قابلتوجهی برای تولید برنامههای ویژه و پخش بازیها داشتند. با وجود اختلاف ساعت ایران و ژاپن و برگزاری بسیاری از بازیها در ساعات نامعمول، ویژهبرنامههای المپیکی تلویزیون معمولا از ساعت ۴ صبح تا پایان شب روی آنتن میرفت تا مخاطبان در فضای المپیک قرار بگیرند.
بهعنوان مثال شبکه ورزش در سه بخش، برنامه «دهکده المپیک» را روانه آنتن کرد و بخش اول
از ساعت ۴ تا ۱۰، بخش دوم از ساعت ۱۲ تا ۱۹ و بخش سوم از ساعت ۲۰ تا ۲۳ پخش شد. البته طبیعتا محدودیتهای کرونایی موانعی در راه پوشش مطلوب بازیها قرار میداد؛ همانطور که لوسیا مونتانارلا، مدیر رسانهای انجمن بینالمللی ورزشینویسان (AIPS) بر این موضوع تاکید کرد و مدعی شد لزوم رعایت فاصله فیزیکی دو متری
اصحاب رسانه با ورزشکاران، باعث شد رسانهها نتوانند از همه ظرفیت خود بهخوبی استفاده کنند و مخصوصا کار عکاسان با مشکل روبهرو شد.