راهنمای ورود به كاخ بلند فردوسی یا همان چطور شاهنامه بخوانیم
زنـــــده شویــد !
بیایید با هم رو‌راست باشیم. بیایید قبول كنیم كه اغلب ما شناخت‌مان از قله‌های ادب فارسی در حد شناخت شفاهی یا مربوط به كتب درسی است. البته حرف از كتب درسی نباید زد كه دیده شده همان‌ها كم دچار اشتباه و كژی نیستند و شناختی كه به ما می‌دهند شناختی نیم‌بند است كه آدم خجالت می‌كشد بگوید دارای شناخت است. ولی به هر صورت ما شناخت درستی نداریم و وقتی گفته می‌شود فردوسی و شاهنامه او، نهایتا «بسی رنج بردم در این سال سی» را بدانیم و ماجراهایی مثل «هفت‌خوان رستم» یا «نبرد رستم و سهراب» و چند ماجرای مشهور دیگر كه احتمالا همین‌ها را هم با جزئیات نمی‌دانیم و در حد شنیده یا مطالعه گذری برخی نثرهای ساده از این افسانه‌های ایرانی باشد. اگر از این مشكلات سیستم آموزشی و كلی مقصر دیگر گذر كنیم (چون ما عادت داریم برای جبران كم‌كاری‌های خودمان دنبال مقصر بگردیم) باید دید اگر یك‌نفر بخواهد در میان نسخه‌های موجود در بازار به یك نسخه معتبر و البته پیراسته از شاهنامه دست پیدا كند با چه وضعیتی روبه‌رو است و چطور باید به نتیجه برسد؟ قبل از هرچیز باید یادآوری كنم وقتی با كلیدواژه شاهنامه فردوسی در پایگاه اطلاع‌رسانی سازمان اسناد و كتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران جست‌وجویی در بخش منابع می‌كنیم با بیش از ۱۵۰۰ ركورد روبه‌رو می‌شویم كه در این پایگاه ثبت شده‌اند و به عبارتی مجوز انتشار برای آنها ثبت شده كه این یعنی مخاطب برای رسیدن به یك نسخه مناسب در دریای عظیمی با موج‌های بلند گرفتار خواهد شد كه عبور از آن تا رسیدن به ساحل امن خود هفت‌خوان رستم است و تازه بعد از آن باید وارد «كاخ بلند» فردوسی شود. به همین خاطر به نظر آمد بهتر است قبل از هرچیز چراغی بر آشفته‌بازار نسخه‌های متعدد و متنوع شاهنامه داشته باشیم تا بتوانیم از میان آنها نسخه‌های قابل اتكا و مطمئن را انتخاب کنیم.
حسام آبنوس
مسكو یا فلورانس؟
احتمالا شما هم بارها شنیده‌اید كه گفته‌اند «این نسخه از شاهنامه بر اساس چاپ مسكو یا فلورانس است». البته درست شنیده‌اید و این دو نسخه از معتبرترین نسخه‌های موجود در میان نسخه‌های «كاخ بلند» حكیم ابوالقاسم فردوسی است.
نسخه فلورانس قدیمی‌ترین نسخه دست‌نویس دارای تاریخ از این اثر گرانسنگ پارسی است كه به 200 سال پس از سروده شدن این اثر برمی‌گردد كه در كتابخانه ملی فلورانس نگهداری می‌شود. به گفته كسانی كه در شاهنامه تحقیق و پژوهش می‌كنند این نسخه معتبرترین نسخه دست‌نویس موجود از این اثر بزرگ فارسی است. اما نسخه دیگر به چاپ مسكو شهرت دارد. اثری كه اغلب شاهنامه‌های موجود در بازار از زینتی تا پژوهشی بر اساس نسخه چاپ مسكو تدوین و منتشر شده‌اند. با این حال نسخه مسكو از خطا و اشكال خالی نبوده و بسیاری از بیت‌های اصیل از قلم افتاده و به دلیل نداشتن تسلط به زبان فارسی و بررسی نكردن دست‌نویس‌های بیشتر این چاپ نیز از اشتباه خالی نیست و گاهی سبب این می‌شود كه خوانش اشعار دشوارتر شود. هرچند این نسخه بر اساس نسخه دست‌نویس ۶۷۵ قمری تدوین شده و نسبت به بسیاری از نسخ چاپی دیگر كه پیش از نسخه مسكو منتشر شده برتری دارد، با این حال باید خودتان انتخاب كنید كه از نسخه‌های فراوان مسكو استفاده كنید یا معدود نسخه‌هایی كه از نظر زمانی ظاهرا به فردوسی نزدیك‌تر است و از نسخه فلورانس برای تدوین آنها استفاده شده است كه توصیه ما به شما نسخه‌های موجود تصحیح شده توسط نسخه‌شناسان و فردوسی‌پژوهان از روی نسخه‌های چاپ مسكو است.
علاوه بر این نسخه‌های دیگری مانند نسخه موزه بریتانیا، نسخه كتابخانه موزه ملی قاهره، نسخه‌های دست‌نویس موجود در هندوستان و نسخه‌های فرهنگستان شوروی نیز از «رنج‌نامه» فردوسی وجود دارد. همچنین نسخه‌های مختلفی در ادوار تاریخی ایران نیز در موزه‌ها و مركز اسناد ایران نگهداری می‌شود كه نسخه بایسنقری یكی از مهم‌ترین نسخه‌های نگاره‌دار شاهنامه است كه از دوره تیموری به جا مانده و در كاخ موزه گلستان از آن نگهداری می‌شود.
نثرنامه شاهان
خواندن اشعار شاهنامه در روزگاری كه زبان از سوی رسانه‌های نو با تهدید جدی مواجه است كار دشواری است، هرچند برای حفظ این بنای رفیع باید تلاش كرد و یكی از راه‌های آن انس با متون كهن زبان فارسی است كه شاهنامه یكی از قلل مرتفع در میان این متون است. حالا برای آنهایی كه خیلی فرصت و شاید هم حوصله خواندن شاهنامه به نظم را ندارند (شما بخوانید اندكی تنبل هستند) پیشنهادهایی از جنس نثر داریم. یعنی عده‌ای محقق و پژوهشگر حدس می‌زدند ممكن است عده‌ای تنبلی كنند و سراغ این متن سترگ فارسی نروند و به همین خاطر لقمه را آماده كرده‌اند (تا حدودی جویده‌اند) تا از این میراث گرانبها جا نمانیم و بتوانیم از آن بهره ببریم و در قالب نثر آن را بازنویسی كرده‌اند تا خواننده راحت‌تر بتواند از قصه‌ها و افسانه‌های حماسی و حكایت جوانمردان روزگار استفاده كند و با آنها همداستان شود. در مرور آثاری كه شاهنامه را به صورت منثور روایت كرده‌اند، شاهد كثرت و تنوع بودیم كه از بین آنها چند نمونه را به شما معرفی كرده‌ایم.
نوجوانان و شاهنامه
آنقدر از این بنای رفیع در زبان فارسی و به تعبیری قله دماوند فارس زبانان سخن گفته می‌شود؛ بی‌شك نوجوانان كه كنجكاوی ویژگی بارز سن و سالشان است علاقه‌مند و البته تا حدودی هم كنجكاو می‌شوند تا بخواهند اندكی در ماجراهای آن سرك بكشند و از چند و چون آن سر در بیاورند. از آنجا كه شاید خواندن اشعار شاهنامه برای مخاطب نوجوان تاحدودی دشوار باشد باز هم بازنویسی‌های این اثر به نثر برای این مخاطب توصیه می‌شود و نمونه‌های خوبی برای این رده سنی در دسترس است كه بعید است بتوانند از كنار آنها به سادگی گذر كنند و دیده شده وقتی نوجوانی (حتی سنین پایین‌تر) شاهنامه‌های منثور را دست گرفته نتوانسته آن را زمین بگذارد و تا تمام نكرده چشم از كتاب برنداشته است. البته همین ابتدا باید بگویم كه نسخه دبیرسیاقی كه به نثر نوشته شده و بالاتر معرفی شد برای مخاطب نوجوان هم توصیه می‌شود، ولی علاوه بر آن یكی دو مورد دیگر را نیز به آن اضافه خواهیم كرد.
در پایان می‌شد به برخی كتب پژوهشی مرتبط با شاهنامه و فردوسی اشاره كرد كه در نوع خود بسیارند و آثاری با غنای پژوهشی و تحقیقی بالایی محسوب می‌شوند كه از سوی شاهنامه‌پژوهان و فردوسی‌شناسان تالیف و تدوین شده كه در این مقال فرصت پرداختن به آنها فراهم نیست، اما امید می‌رود به واسطه آشنا شدن مخاطبان فارسی‌زبان با شاهنامه این متون نیز به عنوان كتب تكمیلی مطالعه و خوانده شود.
نسخه توفیق هـ .سبحانی
یكی از تصحیح‌هایی كه در دسترس است و خوانندگان غیرتخصصی می‌توانند به آن رجوع كنند و لذت خواندن شاهنامه فردوسی را بچشند تصحیح دكتر توفیق هاشم‌پورسبحانی است. در كنار مقدمه جامع این كتاب و شرحی بر روند تصحیح آن، در پانوشت‌ها نیز خواننده با معانی عبارات دشوار روبه‌رو می‌شود تا خواندن این متن كهن فارسی برایش آسان شود. این تصحیح كه در پانوشت‌ها دارای توضیحات و گاهی تفاسیر ابیات دشوار است برای خواننده‌ای كه آشنایی زیادی با این متن كهن ندارد اثری مناسب محسوب می‌شود و می‌تواند انگیزه مطالعه افسانه‌های كهن این قله رفیع نظم فارسی را دوچندان كند.
تصحیح سیدمحمد دبیرسیاقی
نكته‌ای كه درباره تصحیح دبیرسیاقی از شاهنامه‌پژوهان بارز معاصر، باید گفته شود این است كه این تصحیح كه در پنج مجلد آماده‌سازی و منتشر شده بر اساس نسخه كلكته است و دبیرسیاقی بر اساس این نسخه اثرش را تدوین و گردآوری كرده است. این تصحیح با شناختی از روزگار حكیم ابوالقاسم فردوسی صورت گرفته و نسخه‌ای است كه می‌تواند برای شاهنامه‌پژوهان بیشتر كاركرد داشته باشد.
تصحیح جلال خالقی مطلق
من نمی‌گویم، بلكه اساتید فن و آنهایی كه دستی بر فردوسی‌شناسی دارند گواهی می‌دهند كه بهترین نسخه موجود در بازار كه از نظر ویرایش و اتقان علمی قابل اعتماد است نسخه دكتر جلال خالقی مطلق است. تصحیحی كه از نظر زمانی نیز جدیدترین
تصحیح محسوب می‌شود طبق 16 دست‌نویس به انجام رسیده و باید یادآوری كنم كه یكی از این 16 نسخه قدیمی‌ترین نسخه موجود یعنی همان نسخه فلورانس است و استاد خالقی مطلق در تصحیح خود به این نسخه نیز توجه داشته و تصحیح خود را بر پایه نسخ معتبر ارائه كرده است. نكته‌ای كه باید همین‌جا تذكر بدهم این است كه این تصحیح در چاپ‌های مختلفی منتشر شده و برای مخاطبان غیرپژوهشگر شاهنامه كه در جست‌وجوی تحقیق و پژوهش روی شاهنامه نیستند نسخه هشت جلدی كه دارای ریز و درشت توضیحی است اثر مناسبی نیست و بهتر است اگر می‌خواهید این تصحیح را تهیه كنید سراغ چاپ
دو جلدی (رحلی)/ چهار جلدی (وزیری) این تصحیح كه توسط نشر سخن بدون نقد و نظرها آمده و فقط متن شاهنامه را دربردارد، بروید و از خواندن شاهنامه لذت ببرید. به عبارتی این نسخه حكایت صد است و چون كه صد آمد نود هم پیش ماست و دیگر معرفی باقی نسخه‌ها و تصحیح‌ها محلی ندارد ولی خب تصحیح‌های دیگری هم وجود دارد كه شاید برخی بخواهند سراغ آنها بروند و از آنها استفاده كنند.
سیدمحمد دبیرسیاقی
استاد سیدمحمد دبیرسیاقی برای این‌كه ما بهانه‌ای برای نخواندن شاهنامه فردوسی نداشته باشیم همت كرده و این اثر بزرگ زبان فارسی را به نثر روایت كرده است. او در روایتش از شاهنامه به نثر از ذكر هیچ توضیح و نكته‌ای فروگذار نكرده و تلاش كرده اثری جذاب از شاهنامه در اختیار خوانندگان قرار دهد. روایتی كه به قول مرحوم دبیرسیاقی «برگردان‌گونه كوتاه و ساده‌ای است بی‌آن‌كه از اصل مطلب هیچ نكته‌ای كاسته شده باشد» و این كتاب برای آنهایی كه می‌خواهند نثری سالم و پیراسته از یك فردوسی و شاهنامه‌پژوه بزرگ بخوانند، اثری قابل توصیه و در خور ذكر است.
بهرام گرگین
نشر هیرمند را اغلب با ترجمه‌های آثار غربی می‌شناسیم، ولی این نشر در بخش متون كهن خود آثاری از گنجینه ادب فارسی را در قالب نثر آماده كرده تا مخاطبان علاقه‌مند به این آثار را نیز دست خالی روانه نكرده باشد. بازنویسی بهرام گرگین از شاهنامه در قالب نثر یكی از كتاب‌هایی است كه در مجموعه «زند» (فرهنگ و ادبیات كهن) منتشر شده است. كتاب داستان‌های شاهنامه با زبان نثر برخی افسانه‌های شاهنامه را با زبانی ساده و روان برای خواننده روایت كرده است. در این برگردان از نظم به نثر خواننده به دور از پیچ و تاب‌های زبانی، مخاطب شرح سلحشوری و دلاوری‌های پهلوانان شاهنامه قرار می‌گیرد.
كاوه گوهرین
یكی از آنهایی كه نسخه‌ای به نثر از شاهنامه را برای علاقه‌مندان به این متن كهن آماده كرده كاوه گوهرین است. شاید مهم‌ترین نكته‌ای كه بايد درباره این نسخه یادآوری كنیم این باشد كه گوهرین سعي كرده در كنار منثور كردن شاهنامه ظرافت‌های زبانی و زیبایی‌های نظم این اثر مهم را از دست ندهد. او خود در مقدمه كتاب آورده «واقعیت این است كه شكوه شاهنامه در نظم آن‌چنان تابنده است كه اگر آن را به جامه نثری ساده درآوری، چیزی اندر كف نخواهی آورد مگر كلمات و واژگانی سخت بی‌روح. چاره آن دانستیم كه در روایت نثر شاهنامه تا آنجا كه در توان دارم به نثر سده پنجم و ششم بازگردم و با تركیب نثر آن دوره و روزگار كنونی و هم با بهره‌گیری از زبان شاعران معاصر به زبانی تازه در روایت شاهنامه برسم» به همین خاطر خواننده در این كتاب، هم با نثری فاخر روبه‌روست كه تنه به تنه نثر قرن‌های ماضی می‌زند و هم از قالب نظم به نثر شاهنامه را می‌خواند در عین حال كه از زیبایی‌های زبان سده‌های ماضی بی‌بهره نیست.
نثــــــر شـــــــاهری
این مجموعه كه در چند جلد تاكنون منتشر شده یكی از نثرهای پرطرفدار برای نوجوانان است. نثری كه از ابتدا تا انتهای شاهنامه را بیت به بیت به قالب نثر در آورده و به اثری برای نوجوانان تبدیل كرده است. یكی از نكاتی كه درباره نثر سیدعلی شاهری وجود دارد برخی عبارات سنگین و پیچیده است كه گاهی در ذهن نوجوان معادلی برای آن نیست و سبب دیرفهم شدن متن می‌شود. این نثر استواری و فخامت زبان شاهنامه را حفظ كرده و در عین حال روان است. در این كتاب روح داستانی، هنری و حماسی شاهنامه حفظ شده است.
نثـــــــــر خیـــــــام
یكی از نسخه‌هایی كه در سه جلد برای جوانان و البته نوجوانان آماده‌سازی شده و با توجه به پنج نسخه بازنویسی و به نثر برگردانده شده شاهنامه مسعود خیام به نثر است.
شاهنامه‌ای كه برای نوجوانان ساده‌سازی شده تا همه آنهایی كه در پهنه زبان فارسی تنفس می‌كنند و علاقه‌مند مطالعه این متن كهن هستند، بتوانند از آن استفاده كنند. بزرگداشت بزرگان، امانتداری، ادا كردن حقوق دیگران، دستگیری از ضعیفان، پاسخگویی به دعوت دوستان، برآوردن نیاز دیگر افراد و چشم‌پوشی از خطای این و آن از جمله معانی نهفته در كلام فردوسی است كه در این نسخه، مولف آنها را برای نوجوانان ساده‌سازی و بازگو كرده است.
احتمالا شما هم بارها شنیده‌اید كه گفته‌اند «این نسخه از شاهنامه بر اساس چاپ مسكو یا فلورانس است». البته درست شنیده‌اید و این دو نسخه از معتبرترین نسخه‌های موجود در میان نسخه‌های «كاخ بلند» حكیم ابوالقاسم فردوسی است.
نسخه فلورانس قدیمی‌ترین نسخه دست‌نویس دارای تاریخ از این اثر گرانسنگ پارسی است كه به 200 سال پس از سروده شدن این اثر برمی‌گردد كه در كتابخانه ملی فلورانس نگهداری می‌شود. به گفته كسانی كه در شاهنامه تحقیق و پژوهش می‌كنند این نسخه معتبرترین نسخه دست‌نویس موجود از این اثر بزرگ فارسی است. اما نسخه دیگر به چاپ مسكو شهرت دارد. اثری كه اغلب شاهنامه‌های موجود در بازار از زینتی تا پژوهشی بر اساس نسخه چاپ مسكو تدوین و منتشر شده‌اند. با این حال نسخه مسكو از خطا و اشكال خالی نبوده و بسیاری از بیت‌های اصیل از قلم افتاده و به دلیل نداشتن تسلط به زبان فارسی و بررسی نكردن دست‌نویس‌های بیشتر این چاپ نیز از اشتباه خالی نیست و گاهی سبب این می‌شود كه خوانش اشعار دشوارتر شود. هرچند این نسخه بر اساس نسخه دست‌نویس ۶۷۵ قمری تدوین شده و نسبت به بسیاری از نسخ چاپی دیگر كه پیش از نسخه مسكو منتشر شده برتری دارد، با این حال باید خودتان انتخاب كنید كه از نسخه‌های فراوان مسكو استفاده كنید یا معدود نسخه‌هایی كه از نظر زمانی ظاهرا به فردوسی نزدیك‌تر است و از نسخه فلورانس برای تدوین آنها استفاده شده است كه توصیه ما به شما نسخه‌های موجود تصحیح شده توسط نسخه‌شناسان و فردوسی‌پژوهان از روی نسخه‌های چاپ مسكو است.
علاوه بر این نسخه‌های دیگری مانند نسخه موزه بریتانیا، نسخه كتابخانه موزه ملی قاهره، نسخه‌های دست‌نویس موجود در هندوستان و نسخه‌های فرهنگستان شوروی نیز از «رنج‌نامه» فردوسی وجود دارد. همچنین نسخه‌های مختلفی در ادوار تاریخی ایران نیز در موزه‌ها و مركز اسناد ایران نگهداری می‌شود كه نسخه بایسنقری یكی از مهم‌ترین نسخه‌های نگاره‌دار شاهنامه است كه از دوره تیموری به جا مانده و در كاخ موزه گلستان از آن نگهداری می‌شود.
نثرنامه شاهان
خواندن اشعار شاهنامه در روزگاری كه زبان از سوی رسانه‌های نو با تهدید جدی مواجه است كار دشواری است، هرچند برای حفظ این بنای رفیع باید تلاش كرد و یكی از راه‌های آن انس با متون كهن زبان فارسی است كه شاهنامه یكی از قلل مرتفع در میان این متون است. حالا برای آنهایی كه خیلی فرصت و شاید هم حوصله خواندن شاهنامه به نظم را ندارند (شما بخوانید اندكی تنبل هستند) پیشنهادهایی از جنس نثر داریم. یعنی عده‌ای محقق و پژوهشگر حدس می‌زدند ممكن است عده‌ای تنبلی كنند و سراغ این متن سترگ فارسی نروند و به همین خاطر لقمه را آماده كرده‌اند (تا حدودی جویده‌اند) تا از این میراث گرانبها جا نمانیم و بتوانیم از آن بهره ببریم و در قالب نثر آن را بازنویسی كرده‌اند تا خواننده راحت‌تر بتواند از قصه‌ها و افسانه‌های حماسی و حكایت جوانمردان روزگار استفاده كند و با آنها همداستان شود. در مرور آثاری كه شاهنامه را به صورت منثور روایت كرده‌اند، شاهد كثرت و تنوع بودیم كه از بین آنها چند نمونه را به شما معرفی كرده‌ایم.
نوجوانان و شاهنامه
آنقدر از این بنای رفیع در زبان فارسی و به تعبیری قله دماوند فارس زبانان سخن گفته می‌شود؛ بی‌شك نوجوانان كه كنجكاوی ویژگی بارز سن و سالشان است علاقه‌مند و البته تا حدودی هم كنجكاو می‌شوند تا بخواهند اندكی در ماجراهای آن سرك بكشند و از چند و چون آن سر در بیاورند. از آنجا كه شاید خواندن اشعار شاهنامه برای مخاطب نوجوان تاحدودی دشوار باشد باز هم بازنویسی‌های این اثر به نثر برای این مخاطب توصیه می‌شود و نمونه‌های خوبی برای این رده سنی در دسترس است كه بعید است بتوانند از كنار آنها به سادگی گذر كنند و دیده شده وقتی نوجوانی (حتی سنین پایین‌تر) شاهنامه‌های منثور را دست گرفته نتوانسته آن را زمین بگذارد و تا تمام نكرده چشم از كتاب برنداشته است. البته همین ابتدا باید بگویم كه نسخه دبیرسیاقی كه به نثر نوشته شده و بالاتر معرفی شد برای مخاطب نوجوان هم توصیه می‌شود، ولی علاوه بر آن یكی دو مورد دیگر را نیز به آن اضافه خواهیم كرد.
در پایان می‌شد به برخی كتب پژوهشی مرتبط با شاهنامه و فردوسی اشاره كرد كه در نوع خود بسیارند و آثاری با غنای پژوهشی و تحقیقی بالایی محسوب می‌شوند كه از سوی شاهنامه‌پژوهان و فردوسی‌شناسان تالیف و تدوین شده كه در این مقال فرصت پرداختن به آنها فراهم نیست، اما امید می‌رود به واسطه آشنا شدن مخاطبان فارسی‌زبان با شاهنامه این متون نیز به عنوان كتب تكمیلی مطالعه و خوانده شود.
نسخه توفیق هـ .سبحانی
یكی از تصحیح‌هایی كه در دسترس است و خوانندگان غیرتخصصی می‌توانند به آن رجوع كنند و لذت خواندن شاهنامه فردوسی را بچشند تصحیح دكتر توفیق هاشم‌پورسبحانی است. در كنار مقدمه جامع این كتاب و شرحی بر روند تصحیح آن، در پانوشت‌ها نیز خواننده با معانی عبارات دشوار روبه‌رو می‌شود تا خواندن این متن كهن فارسی برایش آسان شود. این تصحیح كه در پانوشت‌ها دارای توضیحات و گاهی تفاسیر ابیات دشوار است برای خواننده‌ای كه آشنایی زیادی با این متن كهن ندارد اثری مناسب محسوب می‌شود و می‌تواند انگیزه مطالعه افسانه‌های كهن این قله رفیع نظم فارسی را دوچندان كند.
تصحیح سیدمحمد دبیرسیاقی
نكته‌ای كه درباره تصحیح دبیرسیاقی از شاهنامه‌پژوهان بارز معاصر، باید گفته شود این است كه این تصحیح كه در پنج مجلد آماده‌سازی و منتشر شده بر اساس نسخه كلكته است و دبیرسیاقی بر اساس این نسخه اثرش را تدوین و گردآوری كرده است. این تصحیح با شناختی از روزگار حكیم ابوالقاسم فردوسی صورت گرفته و نسخه‌ای است كه می‌تواند برای شاهنامه‌پژوهان بیشتر كاركرد داشته باشد.
تصحیح جلال خالقی مطلق
من نمی‌گویم، بلكه اساتید فن و آنهایی كه دستی بر فردوسی‌شناسی دارند گواهی می‌دهند كه بهترین نسخه موجود در بازار كه از نظر ویرایش و اتقان علمی قابل اعتماد است نسخه دكتر جلال خالقی مطلق است. تصحیحی كه از نظر زمانی نیز جدیدترین
تصحیح محسوب می‌شود طبق 16 دست‌نویس به انجام رسیده و باید یادآوری كنم كه یكی از این 16 نسخه قدیمی‌ترین نسخه موجود یعنی همان نسخه فلورانس است و استاد خالقی مطلق در تصحیح خود به این نسخه نیز توجه داشته و تصحیح خود را بر پایه نسخ معتبر ارائه كرده است. نكته‌ای كه باید همین‌جا تذكر بدهم این است كه این تصحیح در چاپ‌های مختلفی منتشر شده و برای مخاطبان غیرپژوهشگر شاهنامه كه در جست‌وجوی تحقیق و پژوهش روی شاهنامه نیستند نسخه هشت جلدی كه دارای ریز و درشت توضیحی است اثر مناسبی نیست و بهتر است اگر می‌خواهید این تصحیح را تهیه كنید سراغ چاپ
دو جلدی (رحلی)/ چهار جلدی (وزیری) این تصحیح كه توسط نشر سخن بدون نقد و نظرها آمده و فقط متن شاهنامه را دربردارد، بروید و از خواندن شاهنامه لذت ببرید. به عبارتی این نسخه حكایت صد است و چون كه صد آمد نود هم پیش ماست و دیگر معرفی باقی نسخه‌ها و تصحیح‌ها محلی ندارد ولی خب تصحیح‌های دیگری هم وجود دارد كه شاید برخی بخواهند سراغ آنها بروند و از آنها استفاده كنند.
سیدمحمد دبیرسیاقی
استاد سیدمحمد دبیرسیاقی برای این‌كه ما بهانه‌ای برای نخواندن شاهنامه فردوسی نداشته باشیم همت كرده و این اثر بزرگ زبان فارسی را به نثر روایت كرده است. او در روایتش از شاهنامه به نثر از ذكر هیچ توضیح و نكته‌ای فروگذار نكرده و تلاش كرده اثری جذاب از شاهنامه در اختیار خوانندگان قرار دهد. روایتی كه به قول مرحوم دبیرسیاقی «برگردان‌گونه كوتاه و ساده‌ای است بی‌آن‌كه از اصل مطلب هیچ نكته‌ای كاسته شده باشد» و این كتاب برای آنهایی كه می‌خواهند نثری سالم و پیراسته از یك فردوسی و شاهنامه‌پژوه بزرگ بخوانند، اثری قابل توصیه و در خور ذكر است.
بهرام گرگین
نشر هیرمند را اغلب با ترجمه‌های آثار غربی می‌شناسیم، ولی این نشر در بخش متون كهن خود آثاری از گنجینه ادب فارسی را در قالب نثر آماده كرده تا مخاطبان علاقه‌مند به این آثار را نیز دست خالی روانه نكرده باشد. بازنویسی بهرام گرگین از شاهنامه در قالب نثر یكی از كتاب‌هایی است كه در مجموعه «زند» (فرهنگ و ادبیات كهن) منتشر شده است. كتاب داستان‌های شاهنامه با زبان نثر برخی افسانه‌های شاهنامه را با زبانی ساده و روان برای خواننده روایت كرده است. در این برگردان از نظم به نثر خواننده به دور از پیچ و تاب‌های زبانی، مخاطب شرح سلحشوری و دلاوری‌های پهلوانان شاهنامه قرار می‌گیرد.
كاوه گوهرین
یكی از آنهایی كه نسخه‌ای به نثر از شاهنامه را برای علاقه‌مندان به این متن كهن آماده كرده كاوه گوهرین است. شاید مهم‌ترین نكته‌ای كه بايد درباره این نسخه یادآوری كنیم این باشد كه گوهرین سعي كرده در كنار منثور كردن شاهنامه ظرافت‌های زبانی و زیبایی‌های نظم این اثر مهم را از دست ندهد. او خود در مقدمه كتاب آورده «واقعیت این است كه شكوه شاهنامه در نظم آن‌چنان تابنده است كه اگر آن را به جامه نثری ساده درآوری، چیزی اندر كف نخواهی آورد مگر كلمات و واژگانی سخت بی‌روح. چاره آن دانستیم كه در روایت نثر شاهنامه تا آنجا كه در توان دارم به نثر سده پنجم و ششم بازگردم و با تركیب نثر آن دوره و روزگار كنونی و هم با بهره‌گیری از زبان شاعران معاصر به زبانی تازه در روایت شاهنامه برسم» به همین خاطر خواننده در این كتاب، هم با نثری فاخر روبه‌روست كه تنه به تنه نثر قرن‌های ماضی می‌زند و هم از قالب نظم به نثر شاهنامه را می‌خواند در عین حال كه از زیبایی‌های زبان سده‌های ماضی بی‌بهره نیست.
نثــــــر شـــــــاهری
این مجموعه كه در چند جلد تاكنون منتشر شده یكی از نثرهای پرطرفدار برای نوجوانان است. نثری كه از ابتدا تا انتهای شاهنامه را بیت به بیت به قالب نثر در آورده و به اثری برای نوجوانان تبدیل كرده است. یكی از نكاتی كه درباره نثر سیدعلی شاهری وجود دارد برخی عبارات سنگین و پیچیده است كه گاهی در ذهن نوجوان معادلی برای آن نیست و سبب دیرفهم شدن متن می‌شود. این نثر استواری و فخامت زبان شاهنامه را حفظ كرده و در عین حال روان است. در این كتاب روح داستانی، هنری و حماسی شاهنامه حفظ شده است.
نثـــــــــر خیـــــــام
یكی از نسخه‌هایی كه در سه جلد برای جوانان و البته نوجوانان آماده‌سازی شده و با توجه به پنج نسخه بازنویسی و به نثر برگردانده شده شاهنامه مسعود خیام به نثر است.
شاهنامه‌ای كه برای نوجوانان ساده‌سازی شده تا همه آنهایی كه در پهنه زبان فارسی تنفس می‌كنند و علاقه‌مند مطالعه این متن كهن هستند، بتوانند از آن استفاده كنند. بزرگداشت بزرگان، امانتداری، ادا كردن حقوق دیگران، دستگیری از ضعیفان، پاسخگویی به دعوت دوستان، برآوردن نیاز دیگر افراد و چشم‌پوشی از خطای این و آن از جمله معانی نهفته در كلام فردوسی است كه در این نسخه، مولف آنها را برای نوجوانان ساده‌سازی و بازگو كرده است.
