مروری بر روایت‌های مستندی که خرمشهر محور آنهاست
فتح‌نامه‌خوانی در خرمشهر
سیف‌الله نجاریان
دا
مشهورترین اثری که با محوریت خرمشهر می‌توان نام برد و ترجمه آن به زبان‌های مختلف آن را تبدیل به اثری جهانی کرده است، کتاب «دا» است. کتابی که حجم تبلیغات آن سبب شد این کتاب به یکی از پرفروش‌ترین کتاب‌های حوزه دفاع مقدس تبدیل شود. این کتاب با توجه به این‌که راوی آن سیده زهرا حسینی است یکی از آثار برجسته در زمینه زنان و دفاع مقدس محسوب می‌شود. اثری که روایت حسینی از مدتی پیش از آغاز جنگ را در دل خود دارد و توصیفی جزئی از روزهای نبرد در خرمشهر ارائه می‌کند و تصویر دقیقی در برابر دیدگان خواننده از آن روزها قرار می‌دهد. این کتاب را اگر خارج از بستر پرفروش بودن آن مرور کنیم، اثری است که تصویری متفاوت از روزهای نبرد خرمشهر را نشان می‌دهد که شاید در دیگر آثار مرتبط با این موضوع کمتر دیده شود. این اثر به پایه‌ای از شهرت دست پیدا کرده که بسیاری آن را به عنوان یک «رمان» معرفی می‌کنند. این کتاب را باید در دست مستندنگاری و روایت‌های شخصی قرار داد که تصویری از زاویه دید یک دختر نوجوان که درگیر جنگ و مبارزه و امداد به جنگ‌زده‌ها شده به خواننده نشان می‌دهد. این کتاب به اهتمام سیده اعظم حسینی تدوین شده است.
تکاوران نیروی دریایی در خرمشهر
ناخدا هوشنگ صمدی، فرمانده گردان تکاوران نیروی دریایی در روزهای آغازین جنگ بود. خاطراتش از روزهایی را که در نبرد با دشمن بعثی همراه با گردانش وارد این شهر شده در کتاب «تکاوران نیروی دریایی خرمشهر» روایت کرده است. روایت او از آن روزها از این حیث اهمیت دارد که نشان می‌دهد ارتش از اولین ساعات پای کار جنگ بوده و به یاری مردم شتافته است. خواننده این کتاب می‌بیند فرمانده‌ای که درآستانه بازنشستگی بوده چطور برای دفاع از میهن حکم ماموریت می‌گیرد و عازم شهری می‌شود که دشمن به دروازه‌های آن رسیده است.
در این کتاب خواننده شاهد روایت یک فرمانده از نبرد نیروهای تحت امر خود از مبارزه و نبرد است. نبردی که برای دفاع از یک شهر صورت گرفت و نشان می‌دهد مردم چطور از تمام توان خود برای دفاع از شهر مایه گذاشتند.
یکشنبه آخر
شاید یکی از ایراداتی که به روایت‌های زنان از روزهای جنگ وارد باشد این است که تصویر نمایش داده شده از سوی آنها درگیر عواطف و احساسات است و واقع‌نمایی مدنظر در چنین روایت‌هایی تحت تاثیر عواطف راوی مونث قرار بگیرد. ولی در هر صورت نباید انکار کرد زنان راوی به دلیل این‌که جزئیات را با دقت بیشتری نگاه کرده‌اند می‌توانند تصویری دقیق‌تر ارائه کنند. یکی از کتاب‌هایی که می‌تواند در پازل روایت خرمشهر جای بگیرد، «یکشنبه آخر» است. اثری که معصومه رامهرمزی آن را نوشته و روایت او از روزهای اشغال خرمشهر توسط ارتش بعثی است.
رامهرمزی در این اثر کوشیده روایتی عینی از آنچه دیده و بر شهر خرمشهر رفته را بازگو کند. خاطرات ذکر شده در این کتاب در جنوب ایران و در شهر خرمشهر در سال آغاز جنگ است و سالهای محاصره خرمشهر توسط نیروهای عراقی محور مرکزی کتاب را شکل می‌دهد.
رامهرمزی در آن زمان دختر ۱۴ سالهای بوده که به عنوان امدادگر گوشه‌ای از تاریخ جنگ را بازگو می‌کند که غالبا به اشغال و فتح خرمشهر مربوط است.
همپای صاعقه
آنهایی که دنبال اثری مستند با جزئیات ریز نظامی هستند حتما باید سراغ این کتاب بروند. کتاب «همپای صاعقه» اثر مشترک حسین بهزاد و گلعلی بابایی که در واقع بازگو‌کننده کارنامه عملیاتی لشکر ۲۷ محمد رسول‌ا... از ابتدای تاسیس تا پس از آزادسازی خرمشهر است، خواننده را در جریان ریز ماوقع سلسله‌عملیات‌هایی که منجر به آزادسازی خرمشهر شد، قرار می‌دهد؛ کتابی که عمق مطالب آن گاهی برای خواننده معمولی می‌تواند حوصله سربر باشد زیرا مولفان اثری پژوهشی و جدی خلق کرده‌اند.
استعداد لشكرهای عمل‌کننده و تعداد نفرات و نیروی زرهی طرف ایرانی و عراقی آمار و ارقامی است که برای آنهایی که به این قبیل اطلاعات علاقه دارند مفید خواهد بود. البته تصور نکنید که با یک اثر خشک و سنگین روبه‌رو خواهید بود، بلکه آنقدر فراز و فرودهای این کتاب زیاد است که هر خواننده‌ای را با خود همراه می‌کند. مصاحبه‌ها و متن مکالمات بی‌سیم فرماندهان از جذابیت‌هایی است که انتظار خواننده این کتاب را می‌کشد. اثری که در بسیاری از بخش‌های شباهت بسیاری به یک اثر بزرگ سینمایی دارد.
آتش و خون در خرمشهر
احتمالا خواندن خاطرات فرماندهان عراقی از اشغال خرمشهر جذاب باشد، از این حیث که خواننده می‌تواند روایت آنها را از لحظاتی که مشغول ویران کردن زندگی افراد بوده‌اند، بخواند و حال آنها را برای چند سطر درک کند؛ حتی به نظر می‌رسد که این افراد برای سبک شدن بار وجدان خود دست به قلم برده‌اند. کتاب «آتش و خون در خرمشهر» خاطرات سرهنگ دوم ستاد، خالد سلمان محمود کاظمی، یکی از افسران بلندپایه عراقی است؛ مردی که از روزهای آغازین حمله به خرمشهر به این شهر می‌آید و تا آزادی آن توسط رزمندگان ایرانی در خاک کشورمان می‌ماند. او در توصیف حضورش در خرمشهر از ظلم‌هایی که در حق این شهر کرده‌اند سخن می‌گوید و به عنوان یک شاهد عینی همه دیده و شنیده‌هایش را شرح می‌دهد. این کتاب از این حیث که از زاویه یک فرد متجاز روایت می‌شود، می‌تواند اهمیت داشته باشد زیرا خواننده از موقعیتی به خرمشهر نگاه می‌کند که راوی آن هیچ حسی نسبت به شهر ندارد مگر بخشی از پازل جنگی فرماندهان بالادستی!
ماموریت در خرمشهر
رئیس کمیته واردات اسلحه در عراق برای شما حرف می‌زند. این کتاب از زبان یک عراقی دیگر روایت شده و به جنایت‌های ارتش بعثی عراق در تصرف خرمشهر اشاره کرده است. سرهنگ فلاح اللامی از آمادگی ارتش بعث پیش از آغاز جنگ برای هجوم سراسری و اشغال خرمشهر خبر می‌دهد و اطلاعاتی جالب از روزهایی که ملت ایران مشغول ساختن انقلاب بودند، می‌دهد. همچنین آزادسازی خرمشهر و پیروزی ایران بر عراق در لابه‌لای خاطرات این سرهنگ عراقی خودنمایی می‌کند.
عبور از آخرین خاکریز
دکتر احمد عبدالرحمن، پزشک عراقی است که در اولین لحظات فتح خرمشهر به اسارت در می‌آید و خاطراتش از روزهای تجاوز به خاک ایران را در قالب این کتاب روایت کرده است. مهم‌ترین ویژگی کتاب این است که او روایتش را سوای از خاطرات نظامیان سامان داده و نگاهی انسانی و البته موشکافانه به جنگ داشته است. می‌توان نوشته‌های او را دارای نگاهی متفاوت نسبت به دیگر مجموعه خاطرات عراقیان درباره جنگ با ایران دانست. از نکات جالب كتاب می‌توان به پایان‌بندی آن اشاره کرد که این پزشک خود را به رزمندگان ایران رسانده و درباره وضعیت محاصره عراقی‌ها در خرمشهر اطلاعاتی جالب و قابل تامل بیان می‌کند.
اولین روزهای مقاومت
احتمالا خواندن روایت‌هایی از اولین روزهای اشغال و مقاومت در خرمشهر جذابیت خاصی داشته باشد. هرچند بسیاری از کتاب‌ها راوی این لحظات هستند و در همین گزارش نیز به آنها اشاره شده است. اما کتاب «اولین روزهای مقاومت» هم یکی دیگر از کتاب‌هایی است که در این حوزه آماده‌سازی شده است. این کتاب نیز روایت تکاوران ارتش جمهوری اسلامی ایران از روزهای آغاز جنگ تحمیلی و یورش نیروهای عراقی به سوی خرمشهر است که از زاویه نگاه دو تکاور ارتش ۳۴ روز مقاومت خرمشهر را بازگوکرده است. عبدا... صالحی و محمدرضا ابراهیم‌دخت دئو تکاوری هستند که مشاهدات خود را از ۳۴ روز مقاومت شهر خرمشهر در این کتاب بازگو کرده‌اند.
از خامنه تا خرمشهر
فتح خرمشهر مانند بمب انرژی در جامعه عمل کرد و تمام اقشار جامعه از شنیدن خبر این اتفاق شادمان شدند. کتاب «از خامنه تا خرمشهر» در واقع روایت یک رزمنده از ابتدای جوانی تا رسیدن به پشت دروازه‌های خرمشهر است. سیری که از دوران انقلاب آغاز شده و تا آزادسازی خرمشهر ادامه دارد. این کتاب راوی خاطرات اسماعیل اسماعیلی است که کوشش می‌کند تصویری شخصی و کاملا از پایین از تاریخ ارائه کند. به عبارتی این کتاب و بسیاری از کتاب‌های حوزه دفاع مقدس در دسته روایت از پایین قرار می‌گیرد که جریانی دیگر در کنار روایت‌های رسمی (فرماندهان و مدیران ارشد کشور) است و حرکت می‌کند.
پوتین‌های مریم
روایت‌های زنانه طی سالهای اخیر از جنگ رشد جالب توجهی داشته است. به قدری که گاهی حس می‌شود آنقدر که روایت زنانه داریم روایت مردان از روزهای دفاع را کم داریم. این نشان می‌دهد برخلاف تصوری که گاهی در رسانه‌های رسمی به آن دامن زده شد جنگ مقوله مردانه‌ای نبوده و مردان نقش‌آفرین اصلی آن نبودند بلکه زنان نیز بار بزرگی از این تهاجم دنیا علیه کشورمان را بردوش کشیده‌اند. کتاب «پوتین‌های مریم» روایتی از یکی از همین زنان است که روایتش را از روزهای جنگ بازگو کرده است. مریم امجدی این روزها در میان ما نیست و چندی پیش از بین ما پر کشیده است. این راوی دفاع مقدس، یکی از دختران شجاع خرمشهری است که در شهریور 59 و در آغاز هجوم دشمن به کشورمان تنها 17 سال داشت، اما در برابر دشمن بعثی ایستاد و با شروع تهاجم به شهر خرمشهر، در مشاغل مختلفی چون امدادرسانی و نگهبانی انبار مهمات مسجد جامع خرمشهر خدمت کرد. او در این مدت، گاهی به خط مقدم جبهه نیز رفت. این کتاب که فریبا طالش‌پور آن را تدوین کرده روایتی از حضور و نقش زنان و دختران در مقاومت سراسری است.
خرمشهر؛ کو جهان‌آرا
هر وقت سخن از جنگ می‌شود بی‌درنگ ذهن‌ها یاد رزمندگان و فرماندهان و سرداران می‌افتد و تصویر آنها در حالات مختلف تداعی می‌شود. ولی تصویری که کسی در ذهنش زنده نمی‌شود و آن را نمی‌بیند تصویر خانواده این رزمندگان و فرماندهان است. تصویری که برخاسته از تبلیغ رسانه‌هاست. تصویری که کمتر دیده شده، تصویر زنان و همسران رزمندگان و شهداست. این کتاب روایتی است از زبان همسر شهید محمد جهان‌آرا که در آن به فراز و فرودهای زندگی با یک فرمانده پرداخته است. فرمانده‌ای که نام او با خرمشهر پیوند عجیبی دارد و هر شنونده‌ای نام او را کنار نام خرمشهر قرار می‌دهد. این کتاب را به خاطر روایت زنانه هم باید در دسته آثار زنانه قرار داد و هم این‌که تصویری از درون خانواده یک فرمانده و رزمنده را به خواننده نشان می‌دهد.
مشهورترین اثری که با محوریت خرمشهر می‌توان نام برد و ترجمه آن به زبان‌های مختلف آن را تبدیل به اثری جهانی کرده است، کتاب «دا» است. کتابی که حجم تبلیغات آن سبب شد این کتاب به یکی از پرفروش‌ترین کتاب‌های حوزه دفاع مقدس تبدیل شود. این کتاب با توجه به این‌که راوی آن سیده زهرا حسینی است یکی از آثار برجسته در زمینه زنان و دفاع مقدس محسوب می‌شود. اثری که روایت حسینی از مدتی پیش از آغاز جنگ را در دل خود دارد و توصیفی جزئی از روزهای نبرد در خرمشهر ارائه می‌کند و تصویر دقیقی در برابر دیدگان خواننده از آن روزها قرار می‌دهد. این کتاب را اگر خارج از بستر پرفروش بودن آن مرور کنیم، اثری است که تصویری متفاوت از روزهای نبرد خرمشهر را نشان می‌دهد که شاید در دیگر آثار مرتبط با این موضوع کمتر دیده شود. این اثر به پایه‌ای از شهرت دست پیدا کرده که بسیاری آن را به عنوان یک «رمان» معرفی می‌کنند. این کتاب را باید در دست مستندنگاری و روایت‌های شخصی قرار داد که تصویری از زاویه دید یک دختر نوجوان که درگیر جنگ و مبارزه و امداد به جنگ‌زده‌ها شده به خواننده نشان می‌دهد. این کتاب به اهتمام سیده اعظم حسینی تدوین شده است.
تکاوران نیروی دریایی در خرمشهر
ناخدا هوشنگ صمدی، فرمانده گردان تکاوران نیروی دریایی در روزهای آغازین جنگ بود. خاطراتش از روزهایی را که در نبرد با دشمن بعثی همراه با گردانش وارد این شهر شده در کتاب «تکاوران نیروی دریایی خرمشهر» روایت کرده است. روایت او از آن روزها از این حیث اهمیت دارد که نشان می‌دهد ارتش از اولین ساعات پای کار جنگ بوده و به یاری مردم شتافته است. خواننده این کتاب می‌بیند فرمانده‌ای که درآستانه بازنشستگی بوده چطور برای دفاع از میهن حکم ماموریت می‌گیرد و عازم شهری می‌شود که دشمن به دروازه‌های آن رسیده است.
در این کتاب خواننده شاهد روایت یک فرمانده از نبرد نیروهای تحت امر خود از مبارزه و نبرد است. نبردی که برای دفاع از یک شهر صورت گرفت و نشان می‌دهد مردم چطور از تمام توان خود برای دفاع از شهر مایه گذاشتند.
یکشنبه آخر
شاید یکی از ایراداتی که به روایت‌های زنان از روزهای جنگ وارد باشد این است که تصویر نمایش داده شده از سوی آنها درگیر عواطف و احساسات است و واقع‌نمایی مدنظر در چنین روایت‌هایی تحت تاثیر عواطف راوی مونث قرار بگیرد. ولی در هر صورت نباید انکار کرد زنان راوی به دلیل این‌که جزئیات را با دقت بیشتری نگاه کرده‌اند می‌توانند تصویری دقیق‌تر ارائه کنند. یکی از کتاب‌هایی که می‌تواند در پازل روایت خرمشهر جای بگیرد، «یکشنبه آخر» است. اثری که معصومه رامهرمزی آن را نوشته و روایت او از روزهای اشغال خرمشهر توسط ارتش بعثی است.
رامهرمزی در این اثر کوشیده روایتی عینی از آنچه دیده و بر شهر خرمشهر رفته را بازگو کند. خاطرات ذکر شده در این کتاب در جنوب ایران و در شهر خرمشهر در سال آغاز جنگ است و سالهای محاصره خرمشهر توسط نیروهای عراقی محور مرکزی کتاب را شکل می‌دهد.
رامهرمزی در آن زمان دختر ۱۴ سالهای بوده که به عنوان امدادگر گوشه‌ای از تاریخ جنگ را بازگو می‌کند که غالبا به اشغال و فتح خرمشهر مربوط است.
همپای صاعقه
آنهایی که دنبال اثری مستند با جزئیات ریز نظامی هستند حتما باید سراغ این کتاب بروند. کتاب «همپای صاعقه» اثر مشترک حسین بهزاد و گلعلی بابایی که در واقع بازگو‌کننده کارنامه عملیاتی لشکر ۲۷ محمد رسول‌ا... از ابتدای تاسیس تا پس از آزادسازی خرمشهر است، خواننده را در جریان ریز ماوقع سلسله‌عملیات‌هایی که منجر به آزادسازی خرمشهر شد، قرار می‌دهد؛ کتابی که عمق مطالب آن گاهی برای خواننده معمولی می‌تواند حوصله سربر باشد زیرا مولفان اثری پژوهشی و جدی خلق کرده‌اند.
استعداد لشكرهای عمل‌کننده و تعداد نفرات و نیروی زرهی طرف ایرانی و عراقی آمار و ارقامی است که برای آنهایی که به این قبیل اطلاعات علاقه دارند مفید خواهد بود. البته تصور نکنید که با یک اثر خشک و سنگین روبه‌رو خواهید بود، بلکه آنقدر فراز و فرودهای این کتاب زیاد است که هر خواننده‌ای را با خود همراه می‌کند. مصاحبه‌ها و متن مکالمات بی‌سیم فرماندهان از جذابیت‌هایی است که انتظار خواننده این کتاب را می‌کشد. اثری که در بسیاری از بخش‌های شباهت بسیاری به یک اثر بزرگ سینمایی دارد.
آتش و خون در خرمشهر
احتمالا خواندن خاطرات فرماندهان عراقی از اشغال خرمشهر جذاب باشد، از این حیث که خواننده می‌تواند روایت آنها را از لحظاتی که مشغول ویران کردن زندگی افراد بوده‌اند، بخواند و حال آنها را برای چند سطر درک کند؛ حتی به نظر می‌رسد که این افراد برای سبک شدن بار وجدان خود دست به قلم برده‌اند. کتاب «آتش و خون در خرمشهر» خاطرات سرهنگ دوم ستاد، خالد سلمان محمود کاظمی، یکی از افسران بلندپایه عراقی است؛ مردی که از روزهای آغازین حمله به خرمشهر به این شهر می‌آید و تا آزادی آن توسط رزمندگان ایرانی در خاک کشورمان می‌ماند. او در توصیف حضورش در خرمشهر از ظلم‌هایی که در حق این شهر کرده‌اند سخن می‌گوید و به عنوان یک شاهد عینی همه دیده و شنیده‌هایش را شرح می‌دهد. این کتاب از این حیث که از زاویه یک فرد متجاز روایت می‌شود، می‌تواند اهمیت داشته باشد زیرا خواننده از موقعیتی به خرمشهر نگاه می‌کند که راوی آن هیچ حسی نسبت به شهر ندارد مگر بخشی از پازل جنگی فرماندهان بالادستی!
ماموریت در خرمشهر
رئیس کمیته واردات اسلحه در عراق برای شما حرف می‌زند. این کتاب از زبان یک عراقی دیگر روایت شده و به جنایت‌های ارتش بعثی عراق در تصرف خرمشهر اشاره کرده است. سرهنگ فلاح اللامی از آمادگی ارتش بعث پیش از آغاز جنگ برای هجوم سراسری و اشغال خرمشهر خبر می‌دهد و اطلاعاتی جالب از روزهایی که ملت ایران مشغول ساختن انقلاب بودند، می‌دهد. همچنین آزادسازی خرمشهر و پیروزی ایران بر عراق در لابه‌لای خاطرات این سرهنگ عراقی خودنمایی می‌کند.
عبور از آخرین خاکریز
دکتر احمد عبدالرحمن، پزشک عراقی است که در اولین لحظات فتح خرمشهر به اسارت در می‌آید و خاطراتش از روزهای تجاوز به خاک ایران را در قالب این کتاب روایت کرده است. مهم‌ترین ویژگی کتاب این است که او روایتش را سوای از خاطرات نظامیان سامان داده و نگاهی انسانی و البته موشکافانه به جنگ داشته است. می‌توان نوشته‌های او را دارای نگاهی متفاوت نسبت به دیگر مجموعه خاطرات عراقیان درباره جنگ با ایران دانست. از نکات جالب كتاب می‌توان به پایان‌بندی آن اشاره کرد که این پزشک خود را به رزمندگان ایران رسانده و درباره وضعیت محاصره عراقی‌ها در خرمشهر اطلاعاتی جالب و قابل تامل بیان می‌کند.
اولین روزهای مقاومت
احتمالا خواندن روایت‌هایی از اولین روزهای اشغال و مقاومت در خرمشهر جذابیت خاصی داشته باشد. هرچند بسیاری از کتاب‌ها راوی این لحظات هستند و در همین گزارش نیز به آنها اشاره شده است. اما کتاب «اولین روزهای مقاومت» هم یکی دیگر از کتاب‌هایی است که در این حوزه آماده‌سازی شده است. این کتاب نیز روایت تکاوران ارتش جمهوری اسلامی ایران از روزهای آغاز جنگ تحمیلی و یورش نیروهای عراقی به سوی خرمشهر است که از زاویه نگاه دو تکاور ارتش ۳۴ روز مقاومت خرمشهر را بازگوکرده است. عبدا... صالحی و محمدرضا ابراهیم‌دخت دئو تکاوری هستند که مشاهدات خود را از ۳۴ روز مقاومت شهر خرمشهر در این کتاب بازگو کرده‌اند.
از خامنه تا خرمشهر
فتح خرمشهر مانند بمب انرژی در جامعه عمل کرد و تمام اقشار جامعه از شنیدن خبر این اتفاق شادمان شدند. کتاب «از خامنه تا خرمشهر» در واقع روایت یک رزمنده از ابتدای جوانی تا رسیدن به پشت دروازه‌های خرمشهر است. سیری که از دوران انقلاب آغاز شده و تا آزادسازی خرمشهر ادامه دارد. این کتاب راوی خاطرات اسماعیل اسماعیلی است که کوشش می‌کند تصویری شخصی و کاملا از پایین از تاریخ ارائه کند. به عبارتی این کتاب و بسیاری از کتاب‌های حوزه دفاع مقدس در دسته روایت از پایین قرار می‌گیرد که جریانی دیگر در کنار روایت‌های رسمی (فرماندهان و مدیران ارشد کشور) است و حرکت می‌کند.
پوتین‌های مریم
روایت‌های زنانه طی سالهای اخیر از جنگ رشد جالب توجهی داشته است. به قدری که گاهی حس می‌شود آنقدر که روایت زنانه داریم روایت مردان از روزهای دفاع را کم داریم. این نشان می‌دهد برخلاف تصوری که گاهی در رسانه‌های رسمی به آن دامن زده شد جنگ مقوله مردانه‌ای نبوده و مردان نقش‌آفرین اصلی آن نبودند بلکه زنان نیز بار بزرگی از این تهاجم دنیا علیه کشورمان را بردوش کشیده‌اند. کتاب «پوتین‌های مریم» روایتی از یکی از همین زنان است که روایتش را از روزهای جنگ بازگو کرده است. مریم امجدی این روزها در میان ما نیست و چندی پیش از بین ما پر کشیده است. این راوی دفاع مقدس، یکی از دختران شجاع خرمشهری است که در شهریور 59 و در آغاز هجوم دشمن به کشورمان تنها 17 سال داشت، اما در برابر دشمن بعثی ایستاد و با شروع تهاجم به شهر خرمشهر، در مشاغل مختلفی چون امدادرسانی و نگهبانی انبار مهمات مسجد جامع خرمشهر خدمت کرد. او در این مدت، گاهی به خط مقدم جبهه نیز رفت. این کتاب که فریبا طالش‌پور آن را تدوین کرده روایتی از حضور و نقش زنان و دختران در مقاومت سراسری است.
خرمشهر؛ کو جهان‌آرا
هر وقت سخن از جنگ می‌شود بی‌درنگ ذهن‌ها یاد رزمندگان و فرماندهان و سرداران می‌افتد و تصویر آنها در حالات مختلف تداعی می‌شود. ولی تصویری که کسی در ذهنش زنده نمی‌شود و آن را نمی‌بیند تصویر خانواده این رزمندگان و فرماندهان است. تصویری که برخاسته از تبلیغ رسانه‌هاست. تصویری که کمتر دیده شده، تصویر زنان و همسران رزمندگان و شهداست. این کتاب روایتی است از زبان همسر شهید محمد جهان‌آرا که در آن به فراز و فرودهای زندگی با یک فرمانده پرداخته است. فرمانده‌ای که نام او با خرمشهر پیوند عجیبی دارد و هر شنونده‌ای نام او را کنار نام خرمشهر قرار می‌دهد. این کتاب را به خاطر روایت زنانه هم باید در دسته آثار زنانه قرار داد و هم این‌که تصویری از درون خانواده یک فرمانده و رزمنده را به خواننده نشان می‌دهد.
