جنگل‌های هیركانی ایران در فهرست میراث طبیعی یونسكو ثبت شدند
ثبت جهانی بازماندگان عصر یخبندان
جنگل‌های هیركانی ایران ثبت جهانی شدند. این خبری بود كه این هفته در رسانه‌ها منتشر شد و توجه بسیاری را به خود جلب كرد. شاید عنوان هیركانی در كنار جنگل به نظرتان عجیب بیاید و با خودتان بگویید جنگل‌های هیركانی كجا هستند؟ اول این اطمینان را به شما بدهیم كه اغلب ما پایمان به این جنگل‌های زیبا و بكر رسیده و پیشتر آنها را با این عنوان نمی‌شناخته ایم. بعد هم برویم سراغ این‌كه این جنگل‌ها كجا هستند و چه ویژگی‌های خاصی دارند كه سازمان یونسكو را مجاب كرده‌اند آنها را در فهرست میراث جهانی كشورمان قرار دهد.
امیر صباغ نو
چه شكلی هستند؟
اول بگوییم این جنگل‌ها چه شكلی هستند و معمایی هم برایتان طرح كنیم، شاید توانستید حدس بزنید جنگل‌های هیركانی كجا هستند. این جنگل‌ها درختان بسیار كهنسالی دارند. برخی رویش آنها را به زمان زندگی دایناسورها و دوره سوم زمین شناسی نسبت داده‌اند و همین نشان می‌دهد چه عمر درازی دارند. حالا فكرش را بكنید شما هم احتمالا پایتان را روی زمین گذاشته‌اید جای پای دایناسورها و راه رفته‌اید، اما خودتان خبر ندارید!
هوای معتدل نواحی مورد نظرمان موجب شد درختان هیركانی ماندگار شوند و از هزاران سال تا به امروز به زندگی ادامه دادند و گونه‌های مختلف گیاهی و جانوری زیادی در دل خود پروراندند. در حال حاضر 150 گونه بومی درختی و بوته‌ای در جنگل هیركانی وجود دارد كه شمشا و انجیلی از این جمله‌اند.
كجا هستند؟
بله. درست حدس زده‌اید، كجا جز شمال ایران می‌توان چنین درخت‌ها و پوشش گیاهی‌ای را پیدا كرد. از نظر جغرافیای جنگل، جنگل‌های خزری شمال ایران، به‌طور كلی جزو جنگل‌های سبز تابستانی یا جنگل‌های پهن برگ خزان‌كننده و جنگل‌های مدیترانه‌ای به‌شمار می‌روند كه به جنگل‌های هیركانی مشهورند.
نوار شمالی كشور ایران پوشیده از جنگل‌هایی است كه در دنیا هیچ همتایی حتی در ابعاد بسیار كوچك هم ندارند. این جنگل‌ها كه در ایران به «جنگل‌های شمال» معروفند و در جنوب دریاچه كاسپین (خزر) قرار گرفته‌اند از جمله جنگل‌های پهن‌برگ و خزان‌كننده به‌شمار می‌روند كه در دنیا، آنها را به نام كاسپینی ـ هیركانی یا جنگل‌های هیركانی می‌شناسند.
نوار 800 كیلومتری
طول این نوار حدود 800 كیلومتر و عرض آن بین 20 تا 70 كیلومتر در نوسان است. جنگل‌های شمال ایران از آستارا شروع و تا دره گلیداغی بجنورد ادامه می‌یابد. گسترش عمودی آن از سطح دریا شروع و تا ارتفاع حداكثر 2800 متر ادامه پیدا می‌كند. مساحت این جنگل‌ها در اوایل قرن جاری، بالغ بر 6/3 میلیون هكتار برآورد شده است.
با شروع بهره‌برداری تجاری از جنگل‌های هیركانی و همچنین چرای مفرط و قطع بی‌رویه، این سطح در حال كاهش است. به‌طوری كه امروزه حدود 1/9 میلیون هكتار جنگل در این منطقه باقی مانده كه از این مقدار فقط 1/2 میلیون جزو جنگل‌های مرغوب و تجاری به‌شمار می‌رود. جنگل‌های شمال از نظر تعداد گونه درختی و درختچه‌ای بسیار غنی‌اند و تقریبا 80 گونه درختی (به‌طور عمده پهن برگ) و 50 گونه درختچه‌ای به صورت طبیعی در این جنگل‌ها یافت می‌شود. البته با ثبت جهانی این جنگل‌ها باید امیدوار بود با دقت بیشتری از آنها حفاظت شود.
محل رویش جنگل‌های هیركانی
محل رویش جنگل‌های هیركانی در شمال ایران را به این شكل دسته‌بندی كرده‌اند:
1 ـ جلگه و ارتفاعات پایین (عمدتا بلوط شمشادستان، توسكاستان، توسكا لرگستان، جامعه انجیلی)
2 ـ دامنه‌های متوسط (عمدتا انجیلی ممرزستان، بلوط ممرزستان)
3 ـ دامنه‌های مرتفع (راشستان و راش ـ ممرزستان)
4 ـ ارتفاعات فوقانی و مرز جنگل (شامل گونه‌های غالب اوری، لور، سرو سابینا و كامونیس)
جنگل راش ـ مشهورترین و گسترده‌ترین گونه درختی جنگل‌های كوهستانی شمال ـ كلیماكس بخش وسیعی از جنگل‌های هیركانی را به خود اختصاص داده‌اند. از مشهورترین درختان آن می‌توان راش، بلوط، توسكا، ممرز، افرا، انجیلی، نارون، زبان‌گنجشك، گیلاس وحشی، بارانك، سرخدار، نمدار، شمشاد، لرگ، لیلكی، خرمندی، آزاد، انجیر و... را نام برد. از درختچه‌های این جنگل‌ها نیز ازگیل، زالزالك، زغال‌اخته، آلوچه وحشی، انار، جل، خاس، كوله خاس، سیب وحشی و... قابل ذكر هستند.
تنه درخت انجیلی را نیز در جنگل‌های هیركانی زیاد خواهید دید.
جنگل‌های هیركانی شرق ایران
چهره متفاوتی از این جنگل‌ها نیز در آذربایجان‌شرقی و در منطقه ارسباران به چشم می‌خورد كه به عقیده برخی كارشناسان مستقلا با نام جنگل‌های ارسباران در طبقه‌بندی جنگل‌های ایران یاد می‌شود. اقلیم شمال ایران در حقیقت یك‌اقلیم نیمه‌مدیترانه‌ای، دارای آب و هوای معتدل و مرطوب است. میزان بارش سالانه در این منطقه، به‌طور متوسط هزار میلی‌متر است كه بیشترین آن در قسمت‌های غربی و كمترین آن در نواحی شرقی می‌بارد. به‌طور متوسط میزان بارندگی از غرب به شرق كاهش می‌یابد. حداكثر میزان بارش اندازه‌گیری شده در حدود 2000 میلی‌متر و حداقل 600 میلی‌متر در سال است. پراكنش بارندگی در طول سال كاملا منظم نیست. بیشترین مقدار بارندگی در فصول بهار و پاییز و كمترین آن در تابستان است. طول دوره خشكی نیز از غرب به شرق افزایش می‌یابد. به‌طور متوسط طول دوره خشكی در غرب یك ماه، مناطق مركزی دو ماه و در قسمت‌های شرقی گاهی به سه ماه در سال نیز می‌رسد. درجه حرارت متوسط سالانه بین 15 تا 18 درجه سانتی‌گراد است. میانگین گرم‌ترین ماه سال بین 28 تا 35 درجه و سردترین ماه سال بین یک درجه بالای صفر تا 4درجه زیر صفر است.
حیات وحش در جنگل‌های هیركانی
جنگل‌های هیركانی از غنی‌ترین اكوسیستم‌های جهان محسوب می‌شوند به طوری كه بیش از ۲۹۶گونه پرنده و در حدود ۱۰۰ گونه پستاندار و ۱۵۰گونه درختی و بوته‌ای بومی (اندمیك) مانند درختان انجیلی و شمشاد در این جنگل‌ها زندگی می‌كنند. از گونه‌های پرندگان ساكن در اكوسیستم جنگل‌های هیركانی می‌توان به گنجشك‌سانان، سار، داركوب، اردك نوك‌پهن، قرقاول خزری، كبك، بلدرچین، كبوتر جنگلی، شاهین، قوش، دال، قرقی، اردك خاكستری، عقاب و جغد اشاره كرد و از گونه‌های پستانداران ساكن در این زیست‌بوم می‌توان مرال، شوكا، گرگ، گراز، خرس قهوه‌ای، روباه سر دو سیاه، شغال، سمور، تشی، خارپشت، موش جنگلی، خرگوش، گربه وحشی، گوركن و اسبچه خزر را نام برد.
چرا جنگل‌های هیركانی مهم هستند؟
اهمیت جنگل‌های هیركانی تنها از بعد قدمت آن نیست بلكه این جنگل‌ها علاوه بر تامین اكسیژن، در ذخیره مقادیر بسیار زیاد آب، حفاظت از بافت خاك و جلوگیری از جاری شدن سیل نقش بسیار مهمی دارند؛ همچنین از بعد توسعه گردشگری و ایجاد درآمد برای ساكنین نواحی شمالی كشور نیز شكی وجود ندارد كه جنگل‌های هیركانی بسیار موثر بوده‌اند، به‌طوری كه نوار شمالی كشور از محبوب‌ترین سایت‌های گردشگری ایران به‌شمار می‌رود و ورود گردشگر به این خطه موجب درآمد پایدار از راه گردشگری برای اهالی سرزمین‌های شمالی كشورمان شده است.
اول بگوییم این جنگل‌ها چه شكلی هستند و معمایی هم برایتان طرح كنیم، شاید توانستید حدس بزنید جنگل‌های هیركانی كجا هستند. این جنگل‌ها درختان بسیار كهنسالی دارند. برخی رویش آنها را به زمان زندگی دایناسورها و دوره سوم زمین شناسی نسبت داده‌اند و همین نشان می‌دهد چه عمر درازی دارند. حالا فكرش را بكنید شما هم احتمالا پایتان را روی زمین گذاشته‌اید جای پای دایناسورها و راه رفته‌اید، اما خودتان خبر ندارید!
هوای معتدل نواحی مورد نظرمان موجب شد درختان هیركانی ماندگار شوند و از هزاران سال تا به امروز به زندگی ادامه دادند و گونه‌های مختلف گیاهی و جانوری زیادی در دل خود پروراندند. در حال حاضر 150 گونه بومی درختی و بوته‌ای در جنگل هیركانی وجود دارد كه شمشا و انجیلی از این جمله‌اند.
كجا هستند؟
بله. درست حدس زده‌اید، كجا جز شمال ایران می‌توان چنین درخت‌ها و پوشش گیاهی‌ای را پیدا كرد. از نظر جغرافیای جنگل، جنگل‌های خزری شمال ایران، به‌طور كلی جزو جنگل‌های سبز تابستانی یا جنگل‌های پهن برگ خزان‌كننده و جنگل‌های مدیترانه‌ای به‌شمار می‌روند كه به جنگل‌های هیركانی مشهورند.
نوار شمالی كشور ایران پوشیده از جنگل‌هایی است كه در دنیا هیچ همتایی حتی در ابعاد بسیار كوچك هم ندارند. این جنگل‌ها كه در ایران به «جنگل‌های شمال» معروفند و در جنوب دریاچه كاسپین (خزر) قرار گرفته‌اند از جمله جنگل‌های پهن‌برگ و خزان‌كننده به‌شمار می‌روند كه در دنیا، آنها را به نام كاسپینی ـ هیركانی یا جنگل‌های هیركانی می‌شناسند.
نوار 800 كیلومتری
طول این نوار حدود 800 كیلومتر و عرض آن بین 20 تا 70 كیلومتر در نوسان است. جنگل‌های شمال ایران از آستارا شروع و تا دره گلیداغی بجنورد ادامه می‌یابد. گسترش عمودی آن از سطح دریا شروع و تا ارتفاع حداكثر 2800 متر ادامه پیدا می‌كند. مساحت این جنگل‌ها در اوایل قرن جاری، بالغ بر 6/3 میلیون هكتار برآورد شده است.
با شروع بهره‌برداری تجاری از جنگل‌های هیركانی و همچنین چرای مفرط و قطع بی‌رویه، این سطح در حال كاهش است. به‌طوری كه امروزه حدود 1/9 میلیون هكتار جنگل در این منطقه باقی مانده كه از این مقدار فقط 1/2 میلیون جزو جنگل‌های مرغوب و تجاری به‌شمار می‌رود. جنگل‌های شمال از نظر تعداد گونه درختی و درختچه‌ای بسیار غنی‌اند و تقریبا 80 گونه درختی (به‌طور عمده پهن برگ) و 50 گونه درختچه‌ای به صورت طبیعی در این جنگل‌ها یافت می‌شود. البته با ثبت جهانی این جنگل‌ها باید امیدوار بود با دقت بیشتری از آنها حفاظت شود.
محل رویش جنگل‌های هیركانی
محل رویش جنگل‌های هیركانی در شمال ایران را به این شكل دسته‌بندی كرده‌اند:
1 ـ جلگه و ارتفاعات پایین (عمدتا بلوط شمشادستان، توسكاستان، توسكا لرگستان، جامعه انجیلی)
2 ـ دامنه‌های متوسط (عمدتا انجیلی ممرزستان، بلوط ممرزستان)
3 ـ دامنه‌های مرتفع (راشستان و راش ـ ممرزستان)
4 ـ ارتفاعات فوقانی و مرز جنگل (شامل گونه‌های غالب اوری، لور، سرو سابینا و كامونیس)
جنگل راش ـ مشهورترین و گسترده‌ترین گونه درختی جنگل‌های كوهستانی شمال ـ كلیماكس بخش وسیعی از جنگل‌های هیركانی را به خود اختصاص داده‌اند. از مشهورترین درختان آن می‌توان راش، بلوط، توسكا، ممرز، افرا، انجیلی، نارون، زبان‌گنجشك، گیلاس وحشی، بارانك، سرخدار، نمدار، شمشاد، لرگ، لیلكی، خرمندی، آزاد، انجیر و... را نام برد. از درختچه‌های این جنگل‌ها نیز ازگیل، زالزالك، زغال‌اخته، آلوچه وحشی، انار، جل، خاس، كوله خاس، سیب وحشی و... قابل ذكر هستند.
تنه درخت انجیلی را نیز در جنگل‌های هیركانی زیاد خواهید دید.
جنگل‌های هیركانی شرق ایران
چهره متفاوتی از این جنگل‌ها نیز در آذربایجان‌شرقی و در منطقه ارسباران به چشم می‌خورد كه به عقیده برخی كارشناسان مستقلا با نام جنگل‌های ارسباران در طبقه‌بندی جنگل‌های ایران یاد می‌شود. اقلیم شمال ایران در حقیقت یك‌اقلیم نیمه‌مدیترانه‌ای، دارای آب و هوای معتدل و مرطوب است. میزان بارش سالانه در این منطقه، به‌طور متوسط هزار میلی‌متر است كه بیشترین آن در قسمت‌های غربی و كمترین آن در نواحی شرقی می‌بارد. به‌طور متوسط میزان بارندگی از غرب به شرق كاهش می‌یابد. حداكثر میزان بارش اندازه‌گیری شده در حدود 2000 میلی‌متر و حداقل 600 میلی‌متر در سال است. پراكنش بارندگی در طول سال كاملا منظم نیست. بیشترین مقدار بارندگی در فصول بهار و پاییز و كمترین آن در تابستان است. طول دوره خشكی نیز از غرب به شرق افزایش می‌یابد. به‌طور متوسط طول دوره خشكی در غرب یك ماه، مناطق مركزی دو ماه و در قسمت‌های شرقی گاهی به سه ماه در سال نیز می‌رسد. درجه حرارت متوسط سالانه بین 15 تا 18 درجه سانتی‌گراد است. میانگین گرم‌ترین ماه سال بین 28 تا 35 درجه و سردترین ماه سال بین یک درجه بالای صفر تا 4درجه زیر صفر است.
حیات وحش در جنگل‌های هیركانی
جنگل‌های هیركانی از غنی‌ترین اكوسیستم‌های جهان محسوب می‌شوند به طوری كه بیش از ۲۹۶گونه پرنده و در حدود ۱۰۰ گونه پستاندار و ۱۵۰گونه درختی و بوته‌ای بومی (اندمیك) مانند درختان انجیلی و شمشاد در این جنگل‌ها زندگی می‌كنند. از گونه‌های پرندگان ساكن در اكوسیستم جنگل‌های هیركانی می‌توان به گنجشك‌سانان، سار، داركوب، اردك نوك‌پهن، قرقاول خزری، كبك، بلدرچین، كبوتر جنگلی، شاهین، قوش، دال، قرقی، اردك خاكستری، عقاب و جغد اشاره كرد و از گونه‌های پستانداران ساكن در این زیست‌بوم می‌توان مرال، شوكا، گرگ، گراز، خرس قهوه‌ای، روباه سر دو سیاه، شغال، سمور، تشی، خارپشت، موش جنگلی، خرگوش، گربه وحشی، گوركن و اسبچه خزر را نام برد.
چرا جنگل‌های هیركانی مهم هستند؟
اهمیت جنگل‌های هیركانی تنها از بعد قدمت آن نیست بلكه این جنگل‌ها علاوه بر تامین اكسیژن، در ذخیره مقادیر بسیار زیاد آب، حفاظت از بافت خاك و جلوگیری از جاری شدن سیل نقش بسیار مهمی دارند؛ همچنین از بعد توسعه گردشگری و ایجاد درآمد برای ساكنین نواحی شمالی كشور نیز شكی وجود ندارد كه جنگل‌های هیركانی بسیار موثر بوده‌اند، به‌طوری كه نوار شمالی كشور از محبوب‌ترین سایت‌های گردشگری ایران به‌شمار می‌رود و ورود گردشگر به این خطه موجب درآمد پایدار از راه گردشگری برای اهالی سرزمین‌های شمالی كشورمان شده است.
