راهی برای رهایی از سیگار وجود دارد؟
ترك عادت، موجب مرض نیست!
سیگار كشیدن جزو آن دسته از كارهایی محسوب می‌شود كه برای برخی افراد، تبدیل به بخش جدایی‌ناپذیر زندگی شده است و كنار گذاشتن این عادت چندان كار راحتی نیست. بارها از عوارض زیان‌بار سیگار به ویژه فراهم كردن زمینه ابتلا به انواع سرطان، گفته می‌شود ولی با وجود این گوش افراد سیگاری به این هشدارها بدهكار نیست. اما واقعا اگر در این بین افرادی هم وجود داشته باشند كه بخواهند عادت سیگار كشیدن خود را كنار بگذارند، چه باید كنند؟ دكتر محمدرضا شالبافان، روانپزشك و عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشكی ایران، نكات مهمی را در این رابطه به شما می‌گوید.
بهاره جلالوند
سیگار و وابستگی شدید
بارها در مورد زیان‌های سیگار، صحبت شده و سیگار عامل اول مرگ افراد در جهان به حساب می‌آید، به‌گونه‌ای كه آمار مرگ و میر ناشی از مصرف سیگار، بیش از تصادفات جاده‌ای است. ماده‌ای كه بیشترین وابستگی را به همراه دارد سیگار است، به‌طوری‌كه تجربه یك‌بار مصرف آن، حدود 30 درصد، احتمال وابستگی را به همراه دارد كه به لحاظ آماری، عدد بالایی به حساب می‌آید. برخی از عوامل، می‌توانند در گرایش افراد به سیگار كشیدن نقش داشته باشند. به‌عنوان مثال، سیگار تا حدودی روی تمركز و حافظه اثر دارد، از طرفی تا حدودی در افراد حس آرامش را به وجود می‌آورد. عدم مصرف سیگار، علائم آزاردهنده‌ای چون تحریك‌پذیری، از كوره در رفتن، خستگی مزمن، افزایش اشتها و... را به‌دنبال دارد. همچنین عادت به دست گرفتن سیگار، حس لذت مصرف آن و وابستگی رفتاری نسبت به دود سیگار، كار را برای ترك سیگار سخت می‌كند. بسیاری از افراد، سیگار را به صورت گروهی و در وقت استراحت كاری، استعمال می‌كنند به همین دلیل فردی كه بخواهد در یك جمع سیگار خود را كنار بگذارد، به نوعی ممكن است آن جمع دوستانه را از دست بدهد و این خود یك مانع برای ترك سیگار به حساب می‌آید.
راهكاری وجود دارد؟
ترك سیگار به دلایل یاد شده، یك كار پیچیده محسوب می‌شود، به همین دلیل احتمال این‌كه فرد بتواند به تنهایی این عادت خود را كنار بگذارد، كم است. ترك سیگار به دو‌روش می‌تواند امكان‌پذیر باشد كه یكی از آنها روش‌های زیستی (دارویی) و دیگری رفتار درمانی به حساب می‌آید. روش‌های جایگزینی نیكوتین، جزئی از روش‌های دارویی محسوب می‌شود.جایگزینی نیكوتین می‌تواند با چسب‌های مخصوص یا آدامس‌هایی كه برای این منظور ساخته شده‌اند، باشد. اما احتمال این‌كه برخی از افراد بر اثر استفاده از چسب دچار حساسیت شوند، وجود دارد. علاوه بر این، ممكن است طعم آدامس‌های مخصوص ترك سیگار، برای همه افراد خوشایند نباشد. در چنین شرایطی باید از داروهایی كه برای این منظور وجود دارد، زیرنظر روانپزشك استفاده كرد. رفتار درمانی در كنار این موارد یاد شده، بسیار می‌تواند موثر واقع شود و بهترین روش ترك سیگار، بهره‌گیری از محصولات جایگزین نیكوتین، همراه با رفتار درمانی است. افرادی كه قصد دارند مصرف سیگار را كنار بگذارند، باید توجه كنند اگر عادتی همراه با مصرف سیگار دارند، آن را نیز كنار بگذارند. به‌عنوان مثال، چنانچه عادت دارند در زمان مصرف سیگار به موسیقی خاصی گوش بدهند، باید این عادت را نیز در زمان ترك كنار بگذارند و از گوش دادن به آن موسیقی خاص، اجتناب كنند.
از تبلیغ تا واقعیت
برخی از روش‌های درمانی مانند سایكودراما (شیوه‌ای درمانی در روانپزشكی) برای ترك سیگار تبلیغ می‌شود در حالی‌كه به لحاظ علمی، روش‌های گروهی برای درمان ثابت نشده است و عمدتا رفتار درمانی به شكل فردی برای ترك سیگار می‌تواند مفید واقع شود. باید به این مساله توجه داشت كه انگیزه كافی برای ترك سیگار، بیش از هر چیز حائز اهمیت است و تا زمانی كه فرد برای این منظور قانع نشده و تصمیم نگرفته باشد، حتی با قوی‌ترین داروها و بهترین رفتار درمانی، كار چندانی نمی‌توان انجام داد.
نكته‌های بیشتر درباره درمان
در طول سال‌های اخیر، داروهای جدیدی برای ترك سیگار وارد بازار جهانی شده است. این داروها اگر زیر نظر روانپزشك مصرف شوند، عوارض آزاردهنده چندانی ندارند و معمولا بین چند هفته تا چند ماه در كنار رفتار درمانی، می‌توانند سبب ترك سیگار در افراد شوند. یكی دیگر از مواردی كه برای ترك سیگار از آن استفاده می‌شود، سیگار الكترونیك است كه اظهار نظر در رابطه با عوارض داشتن آن، زود به نظر می‌رسد چون مطالعاتی كه در این زمینه صورت گرفته درمراحل اولیه است، اما به دلیل جایگزینی عادت فرد به سیگار و تمایل او به دود، می‌تواند امیدواركننده باشد. احتمال دارد افراد بعد از ترك، باز هم سراغ مصرف سیگار بروند، در نتیجه نباید درمان را بلافاصله پس از ترك قطع كرد. توجه به توصیه‌های درمانگر، بسیار حائزاهمیت است و حتی لغزش در حد مصرف یك عدد سیگار، می‌تواند فرد را مجددا به حالت قبلی خود بازگرداند. هر چقدر از مدت زمان ترك بیشتر بگذرد، احتمال موفقیت افزایش می‌یابد.
انگ زدن ممنوع
مصرف سیگار در خانم‌ها و نوجوانان، روندی رو به رشد داشته و قبح مصرف سیگار به نسبت گذشته كاهش پیدا كرده است. در گذشته، مصرف سیگار حتی بین آقایان نیز قبح داشت، ولی امروزه افراد از طبقات مختلف اجتماعی، به مصرف آن گرایش پیدا می‌كنند. باور به این‌كه مصرف سیگار تنها مختص به یك قشر خلافكار است، باور درستی نیست و ارتباطی به هوش افراد ندارد بلكه این مساله به تجربه و كنجكاوی افراد وابسته است. در كنار توجهی كه باید به موضوع سیگار وجود داشته باشد، نباید به افرادی كه از سیگار استفاده می‌كنند، انگ زد. چنانچه افراد احساس كنند كه به‌واسطه سیگار كشیدن خود دچار انگ می‌شوند، در چنین شرایطی اگر تمایل به كمك گرفتن هم داشته باشند، از انجام این كار پشیمان می‌شوند. این مساله در رابطه با نوجوانان نیز مصداق دارد و ممكن است به‌دلیل یاد شده از گفتن این مساله به پدر و مادر خود بپرهیزند.
مکث
وارد شدن سیگار به زندگی نوجوان‌ها
بسیاری از والدین زمانی‌كه متوجه مصرف سیگار توسط فرزند نوجوان خود می‌شوند، با تندی و بداخلاقی، نوجوان را مواخذه می‌كنند. بروز واكنش تند، تنها نتیجه‌ای كه به همراه دارد، مصرف پنهانی و افراطی سیگار از سوی نوجوان است كه عوارض بسیار جدی خواهد داشت. برخی از والدین ممكن است در وهله اول مسؤولان مدرسه را ملامت كنند ولی واقعیت این است كه آنها مقصر نیستند. وقتی والدین به این موضوع پی بردند، نباید مستقیما در این رابطه با نوجوان صحبت كنند و بهترین راه، انتقال پیام والدین مبنی بر دانستن مصرف سیگار از طریق فردی است كه رابطه خوبی با نوجوان دارد. پیام باید به این شكل باشد كه والدین به نوجوان بگویند كه اگر از سیگار استفاده می‌كند، حاضر هستند به او كمك كنند. هنگام كمك كردن به نوجوان، حفظ آبروی او مساله بسیار مهمی است، در نتیجه در جمع‌های خانوادگی به هیچ عنوان این مساله نباید مطرح شود. نوجوان اولین واكنشی كه در رابطه با پیام والدین نشان می‌دهد، انكار است پس نباید اصرار به اثبات این مساله كرد و می‌توان بدون اتهام و عدم تاكید بر سیگار، از نوجوان خواست با والدین به روان‌شناس یا روانپزشك مراجعه كند. قطعا نوجوان خودش به مشاور اعتماد می‌كند و مساله مصرف سیگار را بازگو خواهد كرد. چنانچه نوجوان همكاری‌های لازم را برای ترك نداشته باشد، می‌توان با كاهش پول توجیبی، كمی مصرف سیگار او را كنترل كرد. البته قطع كامل پول توجیبی توصیه نمی‌شود، چون نوجوان در چنین شرایطی ممكن است دست به هر كاری بزند تا پول خرید سیگار خود را تامین كند.
بارها در مورد زیان‌های سیگار، صحبت شده و سیگار عامل اول مرگ افراد در جهان به حساب می‌آید، به‌گونه‌ای كه آمار مرگ و میر ناشی از مصرف سیگار، بیش از تصادفات جاده‌ای است. ماده‌ای كه بیشترین وابستگی را به همراه دارد سیگار است، به‌طوری‌كه تجربه یك‌بار مصرف آن، حدود 30 درصد، احتمال وابستگی را به همراه دارد كه به لحاظ آماری، عدد بالایی به حساب می‌آید. برخی از عوامل، می‌توانند در گرایش افراد به سیگار كشیدن نقش داشته باشند. به‌عنوان مثال، سیگار تا حدودی روی تمركز و حافظه اثر دارد، از طرفی تا حدودی در افراد حس آرامش را به وجود می‌آورد. عدم مصرف سیگار، علائم آزاردهنده‌ای چون تحریك‌پذیری، از كوره در رفتن، خستگی مزمن، افزایش اشتها و... را به‌دنبال دارد. همچنین عادت به دست گرفتن سیگار، حس لذت مصرف آن و وابستگی رفتاری نسبت به دود سیگار، كار را برای ترك سیگار سخت می‌كند. بسیاری از افراد، سیگار را به صورت گروهی و در وقت استراحت كاری، استعمال می‌كنند به همین دلیل فردی كه بخواهد در یك جمع سیگار خود را كنار بگذارد، به نوعی ممكن است آن جمع دوستانه را از دست بدهد و این خود یك مانع برای ترك سیگار به حساب می‌آید.
راهكاری وجود دارد؟
ترك سیگار به دلایل یاد شده، یك كار پیچیده محسوب می‌شود، به همین دلیل احتمال این‌كه فرد بتواند به تنهایی این عادت خود را كنار بگذارد، كم است. ترك سیگار به دو‌روش می‌تواند امكان‌پذیر باشد كه یكی از آنها روش‌های زیستی (دارویی) و دیگری رفتار درمانی به حساب می‌آید. روش‌های جایگزینی نیكوتین، جزئی از روش‌های دارویی محسوب می‌شود.جایگزینی نیكوتین می‌تواند با چسب‌های مخصوص یا آدامس‌هایی كه برای این منظور ساخته شده‌اند، باشد. اما احتمال این‌كه برخی از افراد بر اثر استفاده از چسب دچار حساسیت شوند، وجود دارد. علاوه بر این، ممكن است طعم آدامس‌های مخصوص ترك سیگار، برای همه افراد خوشایند نباشد. در چنین شرایطی باید از داروهایی كه برای این منظور وجود دارد، زیرنظر روانپزشك استفاده كرد. رفتار درمانی در كنار این موارد یاد شده، بسیار می‌تواند موثر واقع شود و بهترین روش ترك سیگار، بهره‌گیری از محصولات جایگزین نیكوتین، همراه با رفتار درمانی است. افرادی كه قصد دارند مصرف سیگار را كنار بگذارند، باید توجه كنند اگر عادتی همراه با مصرف سیگار دارند، آن را نیز كنار بگذارند. به‌عنوان مثال، چنانچه عادت دارند در زمان مصرف سیگار به موسیقی خاصی گوش بدهند، باید این عادت را نیز در زمان ترك كنار بگذارند و از گوش دادن به آن موسیقی خاص، اجتناب كنند.
از تبلیغ تا واقعیت
برخی از روش‌های درمانی مانند سایكودراما (شیوه‌ای درمانی در روانپزشكی) برای ترك سیگار تبلیغ می‌شود در حالی‌كه به لحاظ علمی، روش‌های گروهی برای درمان ثابت نشده است و عمدتا رفتار درمانی به شكل فردی برای ترك سیگار می‌تواند مفید واقع شود. باید به این مساله توجه داشت كه انگیزه كافی برای ترك سیگار، بیش از هر چیز حائز اهمیت است و تا زمانی كه فرد برای این منظور قانع نشده و تصمیم نگرفته باشد، حتی با قوی‌ترین داروها و بهترین رفتار درمانی، كار چندانی نمی‌توان انجام داد.
نكته‌های بیشتر درباره درمان
در طول سال‌های اخیر، داروهای جدیدی برای ترك سیگار وارد بازار جهانی شده است. این داروها اگر زیر نظر روانپزشك مصرف شوند، عوارض آزاردهنده چندانی ندارند و معمولا بین چند هفته تا چند ماه در كنار رفتار درمانی، می‌توانند سبب ترك سیگار در افراد شوند. یكی دیگر از مواردی كه برای ترك سیگار از آن استفاده می‌شود، سیگار الكترونیك است كه اظهار نظر در رابطه با عوارض داشتن آن، زود به نظر می‌رسد چون مطالعاتی كه در این زمینه صورت گرفته درمراحل اولیه است، اما به دلیل جایگزینی عادت فرد به سیگار و تمایل او به دود، می‌تواند امیدواركننده باشد. احتمال دارد افراد بعد از ترك، باز هم سراغ مصرف سیگار بروند، در نتیجه نباید درمان را بلافاصله پس از ترك قطع كرد. توجه به توصیه‌های درمانگر، بسیار حائزاهمیت است و حتی لغزش در حد مصرف یك عدد سیگار، می‌تواند فرد را مجددا به حالت قبلی خود بازگرداند. هر چقدر از مدت زمان ترك بیشتر بگذرد، احتمال موفقیت افزایش می‌یابد.
انگ زدن ممنوع
مصرف سیگار در خانم‌ها و نوجوانان، روندی رو به رشد داشته و قبح مصرف سیگار به نسبت گذشته كاهش پیدا كرده است. در گذشته، مصرف سیگار حتی بین آقایان نیز قبح داشت، ولی امروزه افراد از طبقات مختلف اجتماعی، به مصرف آن گرایش پیدا می‌كنند. باور به این‌كه مصرف سیگار تنها مختص به یك قشر خلافكار است، باور درستی نیست و ارتباطی به هوش افراد ندارد بلكه این مساله به تجربه و كنجكاوی افراد وابسته است. در كنار توجهی كه باید به موضوع سیگار وجود داشته باشد، نباید به افرادی كه از سیگار استفاده می‌كنند، انگ زد. چنانچه افراد احساس كنند كه به‌واسطه سیگار كشیدن خود دچار انگ می‌شوند، در چنین شرایطی اگر تمایل به كمك گرفتن هم داشته باشند، از انجام این كار پشیمان می‌شوند. این مساله در رابطه با نوجوانان نیز مصداق دارد و ممكن است به‌دلیل یاد شده از گفتن این مساله به پدر و مادر خود بپرهیزند.
مکث
وارد شدن سیگار به زندگی نوجوان‌ها
بسیاری از والدین زمانی‌كه متوجه مصرف سیگار توسط فرزند نوجوان خود می‌شوند، با تندی و بداخلاقی، نوجوان را مواخذه می‌كنند. بروز واكنش تند، تنها نتیجه‌ای كه به همراه دارد، مصرف پنهانی و افراطی سیگار از سوی نوجوان است كه عوارض بسیار جدی خواهد داشت. برخی از والدین ممكن است در وهله اول مسؤولان مدرسه را ملامت كنند ولی واقعیت این است كه آنها مقصر نیستند. وقتی والدین به این موضوع پی بردند، نباید مستقیما در این رابطه با نوجوان صحبت كنند و بهترین راه، انتقال پیام والدین مبنی بر دانستن مصرف سیگار از طریق فردی است كه رابطه خوبی با نوجوان دارد. پیام باید به این شكل باشد كه والدین به نوجوان بگویند كه اگر از سیگار استفاده می‌كند، حاضر هستند به او كمك كنند. هنگام كمك كردن به نوجوان، حفظ آبروی او مساله بسیار مهمی است، در نتیجه در جمع‌های خانوادگی به هیچ عنوان این مساله نباید مطرح شود. نوجوان اولین واكنشی كه در رابطه با پیام والدین نشان می‌دهد، انكار است پس نباید اصرار به اثبات این مساله كرد و می‌توان بدون اتهام و عدم تاكید بر سیگار، از نوجوان خواست با والدین به روان‌شناس یا روانپزشك مراجعه كند. قطعا نوجوان خودش به مشاور اعتماد می‌كند و مساله مصرف سیگار را بازگو خواهد كرد. چنانچه نوجوان همكاری‌های لازم را برای ترك نداشته باشد، می‌توان با كاهش پول توجیبی، كمی مصرف سیگار او را كنترل كرد. البته قطع كامل پول توجیبی توصیه نمی‌شود، چون نوجوان در چنین شرایطی ممكن است دست به هر كاری بزند تا پول خرید سیگار خود را تامین كند.
