مرگ اعتماد عمومی با جوکهای سیاه
چند سال پیش محسن رنانی پژوهشگر حوزه توسعه در رویداد تدایکس سخنرانی پیرامون رواج شوخیهای قومیتی داشت که در بخشی از آن به تاثیر این جوکها بر توسعه میپردازد. جوکهایی که او از آن با عنوان جوکهای سیاه یاد میکند و معتقد است مثل سم آرام آرام در بدنه جامعه رسوب میکنند و خون جامعه را فاسد میکنند. خواندن بخشی از گفتههای او نشان میدهد رواج چنین شوخیهایی چه تاثیرات مخرب شگفتی بر توسعه دارد.
« توسعه چند ویژگی میخواهد. ما برای توسعه، شهروندان و بهویژه مدیرانی میخواهیم که دارای اعتماد بهنفس، ریسکپذیری و خلاق باشند. اعتماد بهنفس داشته باشند برای اینکه به عرصه بیایند، سرمایهگذاری کنند، فعالیت کنند، ایده بیاورند، حرف بزنند و خلاصه نقشی موثر بازی کنند. ما برای توسعه نیازمند کارآفرینهایی هستیم که سرمایهگذاریهای پرمخاطره انجام دهند، سرمایهگذاریهایی که دیربازده هستند اما وقتی به نتیجه برسند تحول ایجاد میکنند. این سرمایهگذاریها معمولا پرخطرند و نیازمند نوآوری و خلاقیت هستند اما وقتی به نتیجه میرسند فرصتهای اقتصادی زیادی ایجاد میکنند. اما سرمایهگذاریهای بزرگ و کارآفرینانه معمولا نیازمند همکاری تعداد زیادی سرمایهگذار یا مدیر خلاق است که علاوه بر نوآوری و ریسکپذیری بتوانند دوره بلندی و گاهی چند ده سال در یک پروژه یا یک موسسه یا یک کارخانه با هم همکاری کنند. ما یکی از کشورهایی هستیم که نرخ کارآفرینی در ما بسیار پایین است و طول عمر شرکتها و بنگاههایمان بسیار کوتاه است. متاسفانه جوکهای سیاه، آرام آرام ریسکپذیری و اعتماد بهنفس و خلاقیت را در جامعه تضعیف میکنند. هر مدیر یا سرمایهگذار یا فرد نوآوری از ترس اینکه زیر ذره بین شایعهها و جوکهای همگنان و دوستان و همشهریانش قرار نگیرد و از ترس اینکه اگر موفق نشود آماج تمسخرها و جوکها قرار میگیرد، اعتماد بهنفس و جسارت خود را از دست میدهد.
به همین ترتیب توسعه، نیازمند گسترش اعتماد در جامعه و میان مردم و دولت است. اگر ما بخواهیم وقتی دولتمردان، سیاستی را اعلام میکنند، سیاستهای دولت موفق شود، مردم باید به آنها اعتماد کنند. اگر مردم به سیاستهای دولت اعتماد نکنند ضریب شکست آن سیاستها بالا میرود. در کشورهای اسکاندیناوی وقتی سیاستمداران میگویند سال آینده تورم پنج درصد خواهد بود، چون مردم به گفته آنها اعتماد میکنند تورم همان پنج درصد میشود. در کشور ما وقتی سیاستمداری میگوید تورم مثلا ۱۵ درصد خواهد شد، همه میگویند بیخود میگوید و حتما ۳۰ درصد است. همین گفتوگوی ما انتظارات تورمی را بالا میبرد و اگر قرار بود تورم واقعا ۱۵ درصد باشد در عمل بیش از ۱۵ درصد میشود.
جوکهای سیاه، اعتماد عمومی به خودمان به هموطنانمان و به سیاستمدارانمان را تخریب میکند و زمینه شکست فعالیتها و سیاستهای مفید را فراهم میآورد.»