تهران در شاخصهایی مانند آلودگی هوا، قیمت مسكن ترافیك، هزینه زندگی و امكانات بهداشتی نمره خوبی ندارد
حــال بد پــایتخت
شهر چقدر در كیفیت زندگی شهروندان نقش دارد؟ چه معیارهایی باعث انتخاب شهروندان برای سكونت در یك شهر میشود؟ آنطور كه در تعاریف دانش جغرافیای شهری آمده امروزه كیفیت زندگی شامل دو بعد عینی و ذهنی میشود، ابعاد ذهنی، به ادراك شخص از كیفیت زندگی خود و اطرافیانش توجه دارد كه مفهومی كیفی و نسبی است؛ اما ابعاد عینی، قابل مشاهده و اندازهگیری است و مفهومی كمی دارند. شهرهای امروزی با مشكلاتی نظیر فقر، بیكاری، افزایش مسائل و آسیبهای اجتماعی، تراكم جمعیت، ترافیك و آلودگیهای زیستمحیطی و... روبهرو هستند. این مشكلات باعث شده سبك زندگی، شرایط زیستمحیطی و سلامت جامعه تغییرات شگفتی كرده و در نتیجه تأثیر بسیاری بر سطح كیفیت زندگی شهروندان بگذارد. مطالعات اولیه درباره مفهوم و شاخص كیفیت زندگی در شهرها، از دهه 1960 به بعد مورد توجه جدی پژوهشگران این عرصه قرار گرفت و در شهرهای توسعه یافته یا درحال توسعه، همواره مورد توجه بوده است. در این دهه عواملی همچون رشد شدید اقتصادی و بهرهوری بالا، افزایش درآمد سرانه، استاندارد شدن حرفهها و... باعث شدند مفهوم استاندارد زندگی دیگر مشروعیت و اثربخشی خود را از دست بدهد و همین موضوع بود كه باعث شد بسیاری مفهوم جدید «كیفیت زندگی» را جایگزین كردند. از آن به بعد بود كه پژوهشگران بهطور مداوم برای تهیه شاخصهای سنجش عینی كیفیت زندگی شهری در قالب مواردی همچون مسكن، فراغت و تفریحات، بهداشت و ایمنی، آموزش، اشتغال، محیطزیست و خدمات عمومی و نیز زندگی سیاسی و شهری تلاش كردند. در كنار این دسته از محققان، سازمانهای بینالمللی هم مانند سازمان ملل متحد و سازمان بهداشت جهانی هر یك سنجههای موردنظر خود را در رابطه با كیفیت زندگی، ارائه دادند تا بر اساس همه این معیارها بتوان میزانی از سطح كیفی زندگی در شهرها به دست بیاید؛ شاخصهایی كه براساس دادههای یكی از منابع معتبر در آن شهر «تهران» وضعیت نامناسبی دارد.
سایت نامبئو یكی از معتبرترین منابع برای دست یافتن به اطلاعاتی در رابطه با سفر یا مهاجرت است. منبعی كه بر اساس شاخصهای متفاوت، كیفیت زندگی در شهرها را در اختیار كاربرانش قرار میدهد. با استفاده از دادههای این منبع میتوان اطلاعات مربوط به هزینه زندگی در شهرهای مختلف جهان را هم به دست آورد و با شهرهای مختلف مقایسه كرد. در حال حاضر اطلاعات مربوط به 9535 شهر مختلف جهان در این پایگاه وجود دارد. اطلاعات این شهرها شامل هزینه سكونت، رفتوآمد، هزینههای حتی جزئی یك زندگی معمولی و معیارهای كیفی زندگی همچون ترافیك، آلودگی هوا، نرخ سلامت و جرم را بین شهرها و كشورهای مختلف است. در این پایگاه حتی امكان گفتوگوی آنلاین با ساكنان شهر مورد نظر هم وجود دارد و امكان راستیآزمایی دادههای منتشر شده در این پایگاه را وجود دارد.
شاخص مسكن
سالهاست كه مسكن دغدغه جامعه ایرانی است. در این میان راهكارهای دولتهای مختلف هم راه به جایی نبرده است و وضعیت مسكن را آشفتهتر از گذشته كرده است. از ناكارآمدی سیاستهای دولتها در حل این معضل همین بس كه از وعده ساخت خانه به شهروندان به اعطای وام ودیعه به آنها رسیده است. انبوهسازی هم در این میان جز تجربه كوتاه مسكن مهر راكد مانده تا حالا تهران بهعنوان پنجمین شهر گران دنیا در شاخص مسكن باشد. به این مفهوم كه تهیه مسكن در تهران بسیار سختتر از تهیه مسكن در شهرهای اروپایی است. این شاخص را پایگاه نامبئو بر اساس میزان درآمد خانوار به دست آورده است. این وضعیت در دیگر شهرهای ایران هم چندان مطلوب نیست. براساس دادههای آماری «نامبئو» كه برمبنای دادههای صندوق بینالمللی پول تهیه شده و وضعیت قدرت خرید مسكن توسط خانوارها را در 106 كشور و 458 شهر بزرگ جهان موردبررسی قرار داده ایران در بین 106 كشور جهان از لحاظ دسترسی خانوار به مسكن یا نسبت قیمت مسكن به درآمد خانوار در رتبه هفتم جهان است و قیمت مسكن معادل 30 سال درآمد خانوار است. همچنین شهر تهران نیز در بین 458 شهر، رتبه پنجم جهان را دارد كه خانوار با درآمد فعلی برای صاحب خانه شدن باید 40 سال صبر كند. این 30 سال و 40 سال برای خانهدار شدن در حالی است كه در برخی كشورها و شهرهای مورد اشاره در این گزارش، زمان خانهدار شدن خانوارها بین دو تا چهار سال است. شش كشور پیش از ایران در این فهرست سوریه، هنگكنگ، كامبوج، كنیا، سریلانكا و فیلیپین هستند و سه كشور بعد از ایران هم در 10 كشور نخست این فهرست چین، تایوان و نپال هستند.
شاخص قدرت خرید
برای تعیین شاخص قدرت خرید كه بر اساس اطلاعات ماه جاری میلادی در این وبسایت بهروز شده معیارهای مختلفی در نظر گرفته شدهاست. از قیمت غذاخوردن در یك رستوران معمولی برای یك وعده و به اندازه دو نفر گرفته تا هزینههای خوراك معمول در سوپرماركتها همچون شیر، تخممرغ و ... هزینههای مربوط به رفتوآمد از طریق ناوگان حملونقل عمومی و دیگر معیارهایی همچون هزینه باشگاههای ورزشی، مهدهایکودک و البته پوشاك. هرچند آخرین تاریخ بهروزشدن این اطلاعات سپتامبر 2020 است، اما نبود ثبات قیمت ارز در چند روز اخیر برخی از این قیمتها را نادرست جلوه میدهد. بهعنوانمثال قیمت یك لیتر شیر در حالی یك دلار قید شده است كه بر اساس قیمت روز دلار در ایران معادل 25 هزار تومان میشود درحالیكه قیمت شیر در بالاترین حالت حدود 8000 تومان است. در مقابل در بخش متوسط حقوق خالص ماهانه رقم هفتمیلیون و 750 هزار تومان (310 دلار) قید شده كه با توجه به معیشت كنونی رقمی بالاتر از واقعیت به نظر میرسد. با همه این اوصاف تهران با بررسی همه این موارد در شاخص قدرت خرید جایگاه بسیار پایینی دارد.
مراقبتهای بهداشتی
دیگر شاخص بررسیشده در رابطه با مراقبتهای بهداشتی در تهران است. شاخصی كه این پایگاه آن را متوسط خوانده است. برای بهدستآوردن چنین نتیجهای معیارهای مختلفی بررسی شده است. «مهارت و شایستگی كادر پزشكی» كه با 59.02 از 100 و «سرعت در تكمیل معاینه و گزارشها» با 54.13 از 100 متوسط قید شده است و «تجهیزات برای تشخیص و درمان» با 63.89 از 100 در این گزارش بالا توصیف شده است. معیارهای دیگری هم برای بهدستآوردن نتیجه نهایی همچون «دوستی و ادب كادر پزشكی» و «رضایت از پاسخگویی در مراكز درمانی» است كه در نهایت این سایت در این شاخص نمره متوسطی به شهر تهران داده است.
300 ساعت ترافیك
سال گذشته محمدجواد حقشناس، رئیس كمیسیون فرهنگی و اجتماعی شورای شهر گفته بود: «هر شهروند تهرانی در سال ۳۰۰ ساعت خود را در ترافیك از دست میدهد.» همین موضوع هم یكی از مولفههای سنجش میزان كیفیت زندگی در پایتخت است. برای بهدستآوردن جایگاه تهران در این شاخص هم از مؤلفههای بسیاری استفادهشده است. بهعنوانمثال در بخشی از این مؤلفهها آماری از اصلیترین وسیله حملونقل برای رسیدن به محل تحصیل یا كار قیدشده كه جالبتوجه است و نشان میدهد بیش از 52 درصد مردم تهران از خودروی شخصی استفاده میكنند. سهم مترو از این آمار 7 درصد و اتوبوس 9 درصد است. بررسی مؤلفههای دیگر در این شاخص نشان میدهد هر شهروند پایتخت بهصورت میانگین بیش از 52 دقیقه در روز را در ترافیك به سر میبرد. عددی كه جایگاه پایتخت را در وضعیت نامطلوبی در جهان قرار داده است.
شاخص آلودگی هوا
آلودگی هوا هم معضل تازهای برای تهران نیست و تعداد روزهای پاك در سال برای این شهر بسیار محدود است. همین چالش اما یكی از شاخصهای اصلی برای به دست آوردن میزان كیفیت زندگی در شهر است. روایت آمارهای سایت نامبئو از وضعیت آلودگی هوای تهران هم همین نكته را نشان میدهد. درحالیکه مؤلفههایی نظیر كثیفی و آلودگی محیط، میزان رضایت از مدیریت پسماند، حجم آلودگی صوتی و نوری، آلودگی آب و وضعیت بوستانهای شهری همگی متوسط قیدشده ، میزان آلودگی هوا از مؤلفههایی است كه در این سایت با 14/90 از 100 بسیار بالا نشان میدهد. مجموعاً شاخص كیفیت زندگی در رتبهبندی این پایگاه عددی بین صفرتا ۲۴۰ است كه تا عدد ۸۰ بیانگر كیفیت زندگی پایین، ۸۰ تا ۱۶۰ متوسط و ۱۶۰ تا ۲۴۰ كیفیت بالاست. از مجموع مؤلفههای استخراجشده در این سایت در مورد شهر تهران عدد 54/47 بهدستآمده كه نشان میدهد كیفیت زندگی در این شهر نامطلوب است.