مروری بر سریالهایی که با مضمون دفاع مقدس ساخته شدند
از خــاکریـــزها تا خـــانــهها
جنگ. این کلمه سهحرفی به ظاهر ساده آنقدر بزرگ و هولناک هست که همه چیز و همه کس را درگیر خودش میکند. به قول هومر ، شاعر و نویسنده نامدار یونانی«آغاز و پایان هر جنگ با خون صورت میگیرد.» آثار و تبعات جنگ تا سالهای سال ماندگار است و چند نسل از هر خانواده را درگیر خودش میکند. اثرگذاری جنگ فقط بر آدمهایی که در جبهه میجنگند، نیست. زندگی پدرها، مادرها، زنها و بچههایی که کیلومترها دورتر از محل جنگ قرار دارند از تبعات گریزناپذیرش در امان نیست. کشور ما هم یکی از طولانیترین جنگهای تاریخ معاصر را پشتسر گذاشته و هشت سال زندگی مردم به شکل مستقیم و 30 سال بعد به شکل غیرمستقیم تحتتاثیر آن بوده است. در زمانهای که همه چیز به سرعت عجیبی در حال فراموشی است هر روز بیشتر از روز قبل لزوم حفظ خاطرات، یادآوری و مرور آنها حس میشود. برای ثبت و ماندگار کردن آنچه که بر مردم در این سالها رفته است هنرمندان مختلفی در قالبهای مختلف آثاری را ساختند. یکی از فراگیرترین رسانههایی که میتواند یاد جنگ را برای نسل جدید و برای سالهای بعد زنده نگه دارد سریالسازی در این حوزه است. در اینجا مروری داریم بر سریالهایی با مضمون جنگ، تبعات آن و قصههایی که بر بستر جنگ شکل گرفتهاند.
احمد داوری خبرنگار
سال ساخت: 1397
تهیهکننده: همایون اسعدیان
کارگردان: همایون اسعدیان
بازیگران: فاطمه گودرزی، المیرا دهقانی، فرید سجادی حسینی، شهره سلطانی، علیرضا کمالی، لیلا بلوکات
خیلیها همایون اسعدیان را با سریال راه بیپایان میشناسند. این سریال عاشقانه که در سال 86 از شبکه سه پخش شد، توانست مخاطبان را پای تلویزیون بکشاند. او که پیش از این سریالهای چراغ جادو، بچههای خیابان و اگه بابام زنده بود را ساخته بود برای ساخت پنجمین سریالش بار دیگر سراغ قصهای عاشقانه رفت که اینبار در بستر جنگ و دفاع مقدس روایت میشود. لحظه گرگومیش در 50 قسمت تهیه شد و در زمستان 97 روی آنتن شبکه سه رفت. این سریال که با فیلمنامه مشترک اسعدیان و مونا انوریزاده ساخته شد قصه خانوادهای را در دهه 60 شمسی تا زمان معاصر روایت میکند که زندگی معمول و نرمالی دارند تا اینکه احسان وحدت (با بازی خوب علیرضا کمالی) که پزشک هم هست به جنگ میرود.
به جنگ رفتن همانا و زیرورو شدن تمام رابطهها و زندگی بقیه همانا. فاطمه گودرزی که در این سریال نقش مادر خانواده را بازی میکند یکی از بهترین بازیهای این سریال را ایفا میکند.
بازیگری که در کارنامه کاریاش سیمرغ بهترین بازیگر جشنواره فجر را دارد این بار نقش پرستار دلسوزی را بازی میکند که در نبود همسر و پدر خانواده بار خانه را بهدوش میکشد.
همایون اسعدیان معمولا هر چند سال یکبار و بعد از ساختن فیلم سینمایی به تلویزیون برمیگردد و هر بار با دست پر ظاهر میشود و مخاطبان پیگیر کارهایش را راضی نگه میدارد.
این سریال در سال 98 و در نوزدهمین جشن حافظ در رشته بهترین کارگردانی، بهترین بازیگر زن درام و بهترین ترانه تیتراژ کاندیدا شد ولی اسعدیان در اعتراض به روند داوری، فیلمش را از جشن بیرون کشید.
کیمیا
سال ساخت: 1394
تهیهکننده: محمدرضا شفیعی
کارگردان: جواد افشار
بازیگران: مهراوه شریفینیا، پوریا پورسرخ، مهدی پاکدل، آزیتا حاجیان، امیرحسین آرمان، حسن پورشیرازی، برزو ارجمند، عاطفه رضوی
کیمیا یکی از پربحثترین، پرحاشیهترین و پرهزینهترین سریال هایی است که راجع به دفاع مقدس ساخته شده و داستان خانوادهای را روایت میکند که حادثهها و اتفاقاتی همچون جنگ روی زندگیشان تاثیر میگذارد. این سریال از همان روزهای اول ساخت درگیر حاشیه بود و تا زمان پخش و حتی بعد از پخشش هم این حاشیهها ادامه داشت. طولانیترین سریال دفاعمقدس که در 110 قسمت، در پاییز سال 94 از شبکه دو پخش شد، از لحاظ تاریخی قبل و حین انقلاب، جنگ و زمان معاصر را روایت میکند. تیم تهیه و تولید این سریال برای فیلمبرداری علاوه بر آبادان و خرمشهر برای ادامهِ کار به گرجستان هم سفر کردند. جواد افشار که پیش از این سریالهای مادرانه، سیامین روز و پول کثیف را ساخته بود اینبار فیلمنامهای از مسعود بهبهانینیا و زهرا پارسافر را برای ساخت انتخاب کرد و سراغ تاریخ معاصر رفت. کیمیا بهخاطر حساسیت موضوعش و روایت بخش مهمی از تاریخ معاصر بینندههای زیادی را پای تلویزیون کشاند و مخاطبان تیزبین هم هر چند قسمت یکبار گافهای تاریخی و تصویریاش را در فضای مجازی نشان میدادند؛ از نشان دادن لوگوی همراه اول تا ایرادات پوششی بازیگران. خیلی از منتقدان میگفتند فیلمنامه سریال بسیار ضعیف است و یک عده میگفتند گریم جوانی مهراوه شریفینیا با زمان پیریاش هیچ فرقی نمیکند. کیمیا در زمان ساخت هم با اعتراض خانواده شهید جهانآرا مواجه شد. مهراوه شریفینیا بازیگر نقش اصلی سریال که بعد از بازی در سریالهای روز حسرت، آشپزباشی و خداحافظ بچه بار دیگر در قاب کوچک ظاهر شد بازی نسبتا خوبی از خودش ارائه داد.
شوق پرواز
سال ساخت: 1390
تهیهکننده: جواد نوروزبیگی
کارگردان: یدا... صمدی
بازیگران: شهاب حسینی، الهام حمیدی، شهرام حقیقتدوست، افسانه بایگان، کوروش تهامی، فرهاد قائمیان، ستاره اسکندری
کارگردان باسابقه سینما که در کارنامه کاریاش سیمرغ بلورین بهترین فیلم جشنواره فجر در سال 69 و فیلم ایستگاه (فیلم منتخب منتقدان در جشنواره فجر سال 63) را دارد برای ساخت اولین سریالش سراغ شهید عباس بابایی، یکی از مهمترین خلبانان ارتش رفت. پروژه این سریال ابتدا سال 74 کلید خورد. در آن زمان قرار بود کارگردان سریال حسین قاسمی جامی باشد و به همراه سه نویسنده دیگر فیلمنامه را بنویسند. این سریال اما به خاطر اختلافنظرهایی که در میانه کار بهوجود آمد ناتمام ماند. حدود 12 سال بعد و در سال 86 زندهیاد صمدی سراغ این قصه رفت و اینبار سریال به سفارش ارتش و بنیاد شهید و امور ایثارگران ساخته شد. شوق پرواز را فرهاد توحیدی به همراه حسین ترابنژاد و مهدی محمدنژادیان نوشتند. صمدی در خرداد سال 88 پشت دوربین رفت و این سریال در سال 90 و در 24 قسمت از شبکه یک پخش شد. شهاب حسینی که در این سریال نقش شهید بابایی را بازی میکند پیش از این و با سریالهای پس از باران، پلیس جوان، تب سرد و مدار صفر درجه در قاب کوچک تلویزیون ظاهر شده بود. صمدی سال 92 هم سریال هفتسین را ساخت که بهاندازه شوق پرواز مورد توجه قرار نگرفت. این کارگردان سینما و تلویزیون سال 97 درگذشت.
در چشم باد
سال ساخت: 1382
تهیهکننده: مسعود جعفری جوزانی، حبیبا... کاسهساز، عباس اکبری، رضا انصاریان
کارگردان: مسعود جعفری جوزانی
بازیگران: پارسا پیروزفر، ماهچهره خلیلی، سعید نیکپور، محمدرضا هدایتی، کامبیز دیرباز، اکبر عبدی
هنرمندی، ظرافت و کاربلدی را میشود در هر پلان این سریال دید. جعفری جوزانی در تنها سریالش کاری را ساخته که به هر صحنه آن که دقت کنید متوجه میشوید جزئیاتش چقدر زیاد است و همه چیز در نهایت وسواس کنار هم چیده شده است. او برای فیلمنامه سریال که جزو سریالهای الف تلویزیون بهشمار میرود دو سال وقت صرف نوشتن کرد. این سریال سه دوره 1300، 1320 و 1360 را بررسی میکند و از قیام میرزاکوچکخان تا صحنه اجتماع مردم در جلوی مسجد جامع خرمشهر را به تصویر میکشد. در چشم باد چیزی در حدود 150 بازیگر داشت و در بیش از ده شهرستان فیلمبرداری شد. برای ساخت این سریال بهترین عوامل دور هم جمع شده بودند. از فیلمبرداری این فیلم که برعهده علیرضا زریندست و امیر کریمی بوده تا طراحی گریم که سعید ملکان آن را انجام داده و موسیقی متن فوقالعادهاش که حسین علیزاده اجرایش کرده است. در چشم باد قصه سرگذشت خانوادهای ایرانی با محوریت بیژن ایرانی با بازی پارسا پیروزفر است که حوادث و وقایع زیادی را پشت سر میگذارند. او خلبان است و در جنگ جهانی دوم علیه متفین میجنگد و بعدها اسیر و تبعید میشود. در آنجا لیلی عشق قدیمی و گمشدهاش را پیدا و با او فرار میکند. قسمتهای آخر سریال در جبهههای جنگ ایران و عراق میگذرد و بیژن که به ایران آمده در جستوجوی پسرش با بازی مصطفی زمانی راهی جبههها میشود. سریال با صحنه فتح خرمشهر و تجمع مردم جلوی مسجد جامع تمام میشود. پیروزفر برای این سریال برنده جایزه بهترین بازیگر مرد در جشن حافظ شد.
خاک سرخ
سال ساخت: 1379
تهیهکننده: منوچهر محمدی
کارگردان: ابراهیم حاتمیکیا
بازیگران: پرویز پرستویی، لاله اسکندری، مهتاب کرامتی، حبیب رضایی، بهناز جعفری
حاتمیکیا از آن دست کارگردانهایی است که کافیست اسمش روی یک فیلم و سریال بیاید تا کنجکاوی مخاطبان و منتقدان جلب شود و همه مشتاق دیدن اثری دیگر از او باشند. کارگردان سیمرغگرفته سینمای ایران که در سال 67 با فیلم دیدهبان شناخته شد، سال 79 سریالی را ساخت که تا سالها از آن یاد میشد و در بازپخشهای زیادی هم که داشت باز هم مخاطبان را پای تلویزیون مینشاند. ساخت این سریال 17 قسمتی برای حاتمیکیا که اولین تجربه سریالسازیاش را پشت سر میگذاشت دو سال طول کشید. خاک سرخ اولین بار در سال 81 روی آنتن شبکه یک رفت. فیلمنامه این سریال را که مهدی سجادهچی و مسعود بهبهانینیا نوشتهاند قصه دختری به نام لیلا را روایت میکند که در شب عروسیاش متوجه میشود پدر و مادر اصلیاش افراد دیگری هستند و در جستوجو برای پیدا کردن هویتش به خرمشهر درگیر جنگ میرود و در آنجا همسرش در بمباران شهید میشود. پرویز پرستویی که نسبت به فیلمهای سینماییاش کمتر در تلویزیون دیده میشود در این سریال نقش ایرج محجوب را بازی میکند. لاله اسکندری که قبل از خاک سرخ در فیلمهای متولد ماه مهر به کارگردانی احمدرضا درویش و شراره کاری از سیامک شایقی بازی کرده بود در اولین تجربه تلویزیونیاش جلوی دوربین حاتمیکیا رفت. مهتاب کرامتی هم برای خاک سرخ در سال 82 در هفتمین جشن حافظ نامزد بهترین بازیگر زن شد.
وضعیت سفید
سال ساخت: 1387
تهیهکننده: محمدرضا شفیعی
کارگردان: حمید نعمتا...
بازیگران: یونس غزالی، رابعه مدنی، افسانه بایگان، ابوالفضل پورعرب، علی سلیمانی، مونا احمدی، حمیرا ریاضی، لیندا کیانی، عزتا... مهرآوران
بعضی از کارگردانها و بازیگرها هستند که برای ماندگار شدن در ذهن و حافظه جمعی مخاطب نیازی به ساختن و بازی کردن در چندین فیلم و سریال ندارند. حمید نعمتا... کارگردان وضعیت سفید و یونس غزالی بازیگر نقش امیر گلکار چنین ویژگی دارند. سال 87 ساخت سریال وضعیت سفید شروع شد. حمید نعمتا... به همراه یار همیشگیاش هادی مقدمدوست این سریال را نوشتند. اما ساخت سریال سه سال طول کشید و اولین بار پاییز سال 90 در 42 قسمت و از شبکه سه پخش شد. این سریال حس نوستالژیک دههشصتی مخاطب را برانگیخت و بهسرعت زیادی محبوبیت پیدا کرد. فضای آن در سال 66 میگذرد و قصه خانوادهای را روایت میکند که خیلیهاشان با همدیگر قهر هستند و بخاطر بمباران شهر تهران مجبور میشوند به خانواده پدریشان در یکی از روستاهای اطراف بروند و دور هم جمع شوند. مهین شهابی قرار بود یکی از نقشهای این سریال را بازی کند و حتی سه قسمت هم با حضور او فیلمبرداری شد اما با شدت گرفتن بیماریاش گروه مجبور شد شهین تسلیمی را جایگزینش کنند و قسمتهای فیلمبرداری شده را دوباره بگیرند. یونس غزالی که نقش اصلی سریال را بازی کرده است پیش از این در سریال 101 راه برای زله کردن پدر و مادرها، یوسف پیامبر و فیلم سینمایی در میان ابرها بازی کرده بود و وضعیت سفید آخرین سریالی بود که در آن به ایفای نقش پرداخت. نعمتا... که جایزه ویژه هیات داوران جشنواره فجر را در کارنامهاش دارد پیش از وضعیت سفید فیلمهای بوتیک، مار و پله و بیپولی را ساخته بود. برای اینکه متوجه هنر کارگردانی نعمتا... بشوید یک بار دیگر نماها را با دقت تماشا کنید تا ببینید هر صحنه چقدر جزئیات دارد و به همه اجزایش فکر شده است. نمونهاش صحنه دعوای علی سلیمانی و عباس غزالی در خانهشان یا تمام صحنههایی که در خانه مادربزرگ گرفته شده است.
خوشرکاب
سال ساخت: 1381
تهیهکننده: محمود فلاح
کارگردان: علی شاهحاتمی
بازیگران: محمد کاسبی، مجید صالحی، مریم سعادت، پویا امینی و امیر نوری
مردی عاشق و دلبسته ماشین کامیونش است. وقتی طی حادثهای به او میگویند باید با ماشیناش به جنگ برود قبول نمیکند و طفره میرود. این طرح قصه سریال خوشرکاب است که علی شاهحاتمی آن را نوشته. این سریال در سال 81 ساخته شد و در نوروز 82 از شبکه یک پخش شد. خوشرکاب جزو معدود سریالها در حوزه دفاع مقدس است که از زاویه دید طنز به جنگ نگاه کرده است و بین مخاطبان با استقبال خیلی خوبی روبهرو شد. فیلمنامه سریال و بازی مجید صالحی که نقش عزت را بازی میکند در هفتمین جشن حافظ، در سال 82 نامزد شدند که در نهایت برنده نشدند. محمد کاسبی که برنده سیمرغ بلورین بهترین بازیگر مرد هم شده در قسمت دوم این سریال به نام خوشغیرت هم بازی کرده است.
بازگشت پرستوها
سال ساخت: 1375
تهیهکننده: حسن شکوهی
کارگردان: ابوالقاسم طالبی
بازیگران: داود رشیدی، سیاوش طهمورث، کتایون ریاحی و ملکه رنجبر
در کارنامه کاری طالبی ساخت دو سریال دیده میشود. اولین سریالش را با موضوع روزهای سخت اسیری و بازگشت آزادگان از جنگ ساخت. او این سریال را 24 سال قبل ساخت و در همان سال از شبکه دو پخش شد. بعد از آن در سال 88 سریال به کجا چنین شتابان را برای شبکه تهران ساخت و فرصتی برای حضور دوبارهاش در تلویزیون پیش نیامد.
گل پامچال
سال ساخت: 1370
تهیهکننده: محمدعلی طالبی، گروه تلویزیونی شاهد
کارگردان: محمدعلی طالبی
بازیگران: داوود رشیدی، فاطمه معتمدآریا، ستاره جعفری، کیومرث ملکمطیعی و رضا بابک
محمدعلی طالبی که یکی از معروفترین فیلمسازان حوزه کودک و نوجوان است اینبار هم سراغ موضوعی رفته که قهرمانش دختری نوجوان است. او در این سریال از بازیگری استفاده کرد که اولین تجربه حضور جلوی دوربینش را پشت سر میگذاشت. ستاره جعفری اولین و آخرین باری بود که جلوی دوربین رفت و برای همیشه در ذهن مخاطبان قاب کوچک جای گرفت. فیلمنامه سریال را کامبوزیا پرتوی نوشته که در کارنامه کاریاش فیلمهای درخشانی مانند من ترانه پانزده سال دارم، کافه ترانزیت و فِراری دیده میشود. طالبی در تنها سریالی که ساخته قصه دختری به نام لیلا را به تصویر میکشد که محل زندگیاش در جنوب کشور بمباران میشود و همه اهالی آن منطقه کشته میشوند و او به دنبال پیدا کردن خواهرش است که در شمال کشور زندگی میکند. معتمدآریا هم که فعالیت هنریاش را در سال 60 شروع کرده بود در اولین تجربه بازی در سریال جلوی دوربین طالبی رفت. کارگردان سریال که پیش از این ساخت شهر موشها را در سال 64 در کارنامهاش دارد بعد از این هم فیلمهای چکمه، کیسه برنج و دیوار را ساخت و در جشنوارههای بینالمللی
مورد استقبال قرار گرفت.