مثلث بودار

مجتمع آرادکوه، تصفیه خانه فاضلاب ومجتمع دام گستر درحالی مقصر اصلی انتشار بوی نامطبوع در تهران معرفی شدند که تا همین اواخر هر سه از این اتهام تبرئه می‌شدند

مثلث بودار

آخرین باری که تهران بوی بد گرفت 12 دی بود.قبل ترش هم 11 و 12 و 17 آذر. بوی تهران که بلند می شود مثل این که مشتی محکم کوبیده باشند توی صورت مردم، همه بدحال می شوند، مثل وقتی تلی از لاشه مردار روی هم چیده باشند یا کوهی از زباله را زیر دماغ مردم بسوزانند یا این که فاضلاب را در حجمی وسیع در شهر نشت بدهند. بوی بد تهران از دی سال 97 شروع شد؛ در یکی از روزهای سرد سال. امسال هم هوا که سرد شد جولان بو آغاز شد تا یکی از گمانه‌ها این باشد که شاید میان سرمای هوا و انتشار بوی نامطبوع رابطه ای هست. بوی بدی که درهوای پایتخت می پیچد، عجیب شبیه بویی است که مسافران فرودگاه امام(ره) و اتوبان تهران- قم به مشام می کشند و دو سال است همه را سرکار گذاشته، از مردم گرفته تا مسؤول. نتیجه نیز فقط مشتی گمانه زنی و اعلام متهمان احتمالی شده که از قضا یک روز انگشت اتهام به سمتشان چرخیده و روز دیگر تبرئه شده اند. پرونده بوی نامطبوع تهران در این دوسال تقریبا محرمانه مانده و اطلاعاتی که درباره اش داده می شود قطره چکانی است، برای همین کسی نمی داند تعداد مظنونان این پرونده از روز اول چند تا بوده و چه اتفاقاتی رخ داده که تعدادی از آنها از این فهرست خارج و حالا چه شده که معاون استاندار تهران می گوید این بو سه منشأ دارد. محمدتقی زاده، دیروز از سه مکان نام برد که اسم هر سه به گوش آشنا بود. اصلا هر سه همواره جزو گزینه‌های محتمل بودند، ولی تا همین اواخر حتی تا 48 ساعت گذشته از هرگونه اتهام تبرئه می شدند: مجتمع پسماند آرادکوه،‌ تصفیه خانه فاضلاب و مجتمع دام گستر. تقی زاده که مطمئن این اسامی را به زبان می آورد طوری این خبر را رسانه ای کرد که باید گفت دیگر مو لای درز این تشخیص نمی رود و از این به بعد باید به این سه ناشر بوی بد در تهران خیره شد؛ سه خرابکاری که در جانمایی، ساخت و مدیریتشان حتما موازین زیست محیطی، ضعیف اعمال شده که حالا دو سال است بوی نامطبوع پس می‌دهند، مثل چاه پرشده ای که بالا می زند.

یک بو و چند گمانه
آرادکوه‌، دام گستر و فاضلاب را که کنار بگذاریم فکرمردم و مسؤولان تهران از زمستان پارسال تا امسال غیر از اینها هزار جای دیگر نیز رفت. مردم که بعد از هر بار استنشاق بوی زننده با آتش نشانی یا سامانه 137 شهرداری تماس می گرفتند بوی منتشر شده در شهر را به لاشه گندیده حیوانات،‌ بوی سوزاندن زباله یا نشت فاضلاب تشبیه می‌کردند و می‌کوشیدند تنها حس شان را از این پدیده منتقل کنند. مسؤولان نیز که لب به اظهارنظر می‌گشودند هر کدام به فراخور موقعیت و جایگاه خویش فرضیه‌ای ارائه می‌دادند که از گاز مرکاپتان -که از زبان استاندارتهران شنیده شد- تا بوی زباله و گوگرد -که از زبان رئیس سازمان حفاظت محیط زیست اعلام شد- نوسان داشت.
مطالعات مرکز تحقیقات آلودگی هوا در پژوهشکده محیط زیست دانشگاه علوم پزشکی تهران نیزحکایت از وجود ترکیبات حاوی گوگرد داشت با این توضیح که به زعم این پژوهشکده منبع انتشار این بو نمی‌توانست یک نقطه باشد. مقصر بودن یک منبع متحرک در سطح شهر نیز در لابه‌لای گمانه‌ها شنیده شد که احتمال می‌داد ترکیبی از آلاینده‌ها درمجاورت رطوبت به آلاینده ثانویه که همان بوی نامطبوع باشد، تبدیل می‌شوند.
در همه روزهایی که یک عده دنبال منشأ بوی تهران می گشتند، نام صنایع جنوب تهران نیز در فهرست گمانه زنی‌ها وارد شد؛ به طوری که گفته می‌شد این صنایع در انتشار بوی آزاردهنده پایتخت نقش دارد. همین شد که استانداری تهران و محیط زیست پایتخت سری به کارخانه‌های سیمان جنوب تهران و پالایشگاه ری زدند و گفتند، ممکن است سوخت مازوت و گازوئیل مصرفی این واحدها به تولید گاز دی اکسید گوگرد و در نتیجه انتشار بوی مرموز تهران منجر شود.
در این بین حتی اشاره ای به جابه جایی گسل‌ها نیز شد که البته سازمان زمین شناسی این فرضیه را رد کرد و توضیح داد؛ گازهای ناشی از جابه جایی گسل‌ها اصلا بو ندارد که همین تکذیبیه بار دیگر گمانه‌ها را سمت نیروگاه جنوب تهران، دامداری‌ها و کشتارگاه‌ها و حتی تخلیه فاضلاب به رودخانه‌ها چرخاند.
وقتی تک تک این سناریوها کنارهم چیده می‌شد، البته کسی پاسخ نمی‌داد که چرا فقط در روزهایی از سال این بو در تهران می‌پیچد و چرا در روزهایی که باد می‌وزد بو فقط در برخی مناطق تهران می‌پیچد و اساسا چرا در روزهایی که خبری از باد نیست باز هم در بخش وسیعی از پایتخت بو جولان می‌دهد. این سوالات البته هنوز به عنوان ابهامات این پرونده پابرجاست.

آرادکوه: ما نیستیم
مجتمع دفع و پردازش زباله آرادکوه شاید تنها نامی باشد که در دو سال اخیر بارها و بارها به عنوان متهم اصلی نامش شنیده شد، مجتمعی که به آزادراه تهران- قم نزدیک است و حتی از بیرون از دروازه‌های آن نیز بوی بد به مشام می رسد. جالب این که آخرین واکنش رئیس سازمان مدیریت پسماند شهرداری تهران به این که آرادکوه یکی از گزینه‌هاست، در پی دفاع از این مجتمع و تبرئه آن بود.
صدرالدین علیپور سه روز پیش شفاف و بی تردید اعلام کرد انتشار بوی نامطبوع تهران ربطی به سایت آرادکوه ندارد ولی در عوض پایداری وضعیت هوا، سردی هوا، سرعت باد و ۳۰ برابر شدن گوگرد موجود در هوا را در انتشار بوی ناخوشایند تهران دخیل دانست.
توضیحات او تقریبا گنگ بود و استدلال‌هایش ضعیف و لرزان ولی هرچه بود او تقریبا 72 ساعت قبل، مجتمع آرادکوه را که او رئیس بالادستی اش به حساب می آید، از هرگونه دست داشتن در ماجرای بو مبرا کرد و این مجتمعِ واقع در جنوب کهریزک و 23 کیلومتری جاده قدیم تهران- قم را به نوعی تبرئه کرد.
این موضع البته در شرایطی اتخاذ شد که بوی بدی که حوالی آرادکوه را پرکرده و با وزش باد به طرز خفه کننده ای پخش می شود مهم ترین دلیل برای شک بردن به آرادکوه است، همچنین جهت وزش باد در تهران که معمولا از جنوب به شمال است و خیلی خوب می تواند بوهای زننده را از جنوب پایتخت بار کند و به هرجا که باد برود، برساند.

دامداری‌های بوی‌ناک
مجتمع دام گستر نامی است که کمتر شنیده شده چون هربار که بو در تهران طغیان می کند عده ای فقط از دامداری‌ها و کشتارگاه‌های جنوب تهران می گویند نه از مجتمع دام گستر.
این مجتمع اما حالا طبق اعلام معاون استاندارتهران یکی از عاملان اصلی انتشار بوی بد تهران است؛ مجتمعی واقع در حسن آباد فشافویه که درپرونده بوی نامطبوع مسیر فرودگاه امام(ره) نیز انگشت اتهام به سمتش بود و حتی اداره محیط زیست شهرتهران نیز تابستان امسال با اخطاریه سر وقت 135 واحد فعال در این مجتمع رفت.
البته بعد از ابلاغ اخطاریه‌ها مشخص نشد واحدهای متخلف که موازین زیست محیطی را رعایت نمی کنند به چه سرنوشتی دچار شدند ولی با سابقه ای که از این قبیل اخطاریه‌ها در دست است، می شود حدس زد یا ماجرا را جدی نگرفته اند یا به خرید وقت و احیانا تعلل دست زده اند در حالی که محتوای اخطاریه‌ها الزام واحدهای دامداری به ساخت تصفیه‌خانه درست و درمان فاضلاب بوده است.
در مورد دامداری‌های جنوب تهران که در شهرستان ری و بخش فشافویه متمرکز شده اند و دام گستر با 25 هزار راس دام بزرگ ترین آنهاست یک نکته نیز وجود دارد که مربوط است به مشکل تامین آب این واحدها، موضوعی که به تعبیر رئیس جهادکشاورزی استان تهران یک « کمبود شدید» است و ارتباط تنگاتنگی با راه اندازی تصفیه خانه فاضلاب
دارد .

فاضلاب و مشکل کودهای انسانی
زمانی که رئیس سازمان مدیریت پسماند شهرداری تهران سعی داشت مجتمع آرادکوه را از فهرست مقصران بوی تهران حذف کند، به پیچیدن بوهای ناخوشایند در برخی تونل‌های مترو اشاره کرد که گرچه نوعی دفاع از خود بود ولی چندان نیز بی ربط نبود چون او می گفت رسیدن بو به زیر زمین یک معنا دارد و آن وجود مشکل در فاضلاب است.
تصفیه خانه فاضلاب تهران که در جنوب شهرمستقر است حکایتش مثنوی هفتاد من کاغذ است، مجتمعی که در شهر ری، بزرگراه شهید آوینی مجاور روستای عمادآور واقع شده و کارش آشغال گیری، دانه گیری، ته‌نشینی، هوادهی، گندزدایی، تغلیظ، اختلاط، هضم بی هوازی لجن و در‌نهایت تولید بیوگاز و کمپوست است.
این تصفیه خانه روی کاغذ ظاهر تطهیرشده ای دارد ولی در واقع واحدی است با مشکلات عدیده که مهم ترین آن لجن تولیدی است که البته سال‌هاست بلاتکلیف و بی صاحب است. دی پارسال بود که معاون مهندسی و توسعه شرکت فاضلاب تهران شرح داد که قرار بوده لجن‌های تولیدی به کود خشک تبدیل شود ولی چون برنامه ای برایش وجود ندارد لجن‌ها رها شده اند.
این لجن‌ها ظاهرا از شش ماه تا یک سال باید در محلی ویژه دپو شوند تا تخم‌های انگل موجود درآنها از بین برود ولی کار لجن‌های تولیدی درتصفیه خانه فاضلاب تهران که در واقع کود انسانی است گویا به هشت سال بلاتکلیفی و انباشته شدن روی هم درمنطقه خرمن تپه(35 کیلومتر دورتر از تصفیه خانه) کشیده است. بدیهی است چنین کوه عظیمی از کود انسانی می تواند منشأ بسیاری از آسیب‌ها باشد، حتی منشأ بوی نامطبوعی که در تهران نفس را بند می آورد.

بوی بد بی‌مسؤولیتی
تورج فتحی/ کارشناس محیط‌زیست
بوی نامطبوع تهران حدود دو سال است هر‌از‌گاهی شهروندان پایتخت‌نشین را می‌رنجاند و دیروز بالاخره معاون استاندار تهران بعد از دو سال منشأ این بو را مجموعه‌هایی مثل مجتمع زباله‌سوزی آرادکوه، مجموعه دام‌گستر و تصفیه‌خانه فاضلاب جنوب تهران اعلام کرد. اما کانون انتشار بوی نامطبوع تهران نمی‌تواند صرفا این سه مجتمع باشد؛ زیرا این مجموعه‌ها ده‌ها سال است که در اطراف تهران فعال هستند.
همچنین با بررسی‌های میدانی نیز می‌توان به راحتی دریافت بوی نامطبوع تهران فقط سه منبع ندارد. به طور مثال اگر یک شهروند در ساعت‌های نزدیک به غروب آفتاب در فصول گرم و سرد سال حد فاصل جنوب به شمال پایتخت را در بزرگراه آزادگان طی کند، هر 500 متر در این بزرگراه بوی جدید و متفاوتی را استشمام خواهد کرد.
این نشان می‌دهد بوی نامطبوع فقط ناشی از چند منشأ خاص نیست و بدون شک بوهای نامطبوعی که در سطح شهر استشمام می‌شود، منابع مختلفی دارد. البته درباره همین سه کانون نیز باید گفت بویی که همواره از اطراف این محل‌ها منتشر می‌شود نیز می‌تواند جزو اصلی‌ترین منشأهای بوی نامطبوع تهران باشد، اما به لحاظ کارشناسی، نمی‌توان فقط این سه مجموعه را عامل انتشار بوی نامطبوع تهران دانست و حتی اگر همین امروز نیز این سه مجتمع را پلمب کنند نیز بازهم مشکل بوی نامطبوع تهران رفع نخواهد شد.
زیرا براساس بررسی‌های میدانی به سادگی می‌توان دریافت هر شب سوزاندن غیرمجاز پسماندهای کارگاه‌های صنعتی، تولیدی، خدماتی و کشتارگاه‌ها از سوی عوامل این کارگاه‌ها منجر به انتشار انواع و اقسام بوهای نامطبوع در سطح استان تهران می‌شود. باید توجه داشت براساس قانون مدیریت پسماند، شهرداری موظف به جمع‌آوری زباله‌های کارگاه‌های صنعتی و تولیدی نیست و خود این کارگاه‌ها باید براساس ضوابط قانونی زیر نظر دستگاه‌های اجرایی بالادستی خود و با نظارت اداره کل محیط‌زیست استان تهران، به دفع اصولی پسماندهایشان بپردازند، نه فقط به سوزاندن غیر اصولی آن اکتفا کنند. این مساله نشان می‌دهد نه خود این کارگاه‌ها توجهی به مسؤولیت انسانی خود برای دفع اصولی پسماندهایشان دارند، نه مراجع بالادستی کارگاه‌های تولیدی و صنعتی به مسؤولیت قانونی خود برای نظارت بر دفع اصولی پسماند این کارگاه‌ها عمل می‌کنند. تا زمانی هم که این مساله در سطح پایتخت وجود داشته باشد، حتی در صورت جمع کردن سه کانون گفته‌شده بازهم شهروندان تهران هر از گاهی باید با مشکل بوی نامطبوع دست و پنجه نرم کنند.
از سویی دیگر، نمی‌توان به نتایج حاصل از تحقیقاتی که براساس آن استانداری سه مجموعه مجتمع زباله‌سوزی آرادکوه، مجموعه دام‌گستر و تصفیه‌خانه فاضلاب جنوب تهران را به عنوان عامل اصلی بوی نامطبوع تهران معرفی کرده است، اطمینان داشت. زیرا به نظر نمی‌رسد این پژوهش از سوی یک مرکز معتبر تحقیقاتی انجام شده باشد، چون در سطح کشور صرفا مراکزی مثل پژوهشکده هواشناسی قادر به ارائه نتایج دقیق درباره عامل انتشار بوی نامطبوع پایتخت هستند و در واقع فقط این مرکز می‌تواند با استفاده از تجهیزات و داده‌هایی که در اختیار دارد، جریان هوا در ساعت‌ها، روزها و ماه‌های مختلف را تحلیل و گزارشی ارائه کند که تغییرات این جریان با عبور از چه کانون‌هایی می‌تواند عامل انتشار گسترده چنین بویی در سطح پایتخت باشد. این در حالی است که معاون استاندار صرفا بیان کرده است که این تحقیقات از سوی مرکزی دانشگاهی انجام شده، اما مراکز دانشگاهی ما فقط می‌توانند با استفاده از دستگاه‌های سنجش بو، میزان انتشار بوی نامطبوع از مواد مختلف را از کانون‌های گوناگون تعیین کنند. بنابراین برای معرفی عوامل متعدد انتشار بوی نامطبوع، نخست باید مطالعات پایه هواشناسی انجام شود و بعد به دنبال کانون‌های طبیعی تولید بوی تعفن بگردیم تا بتوانیم با تحلیلی جامع، عامل انتشار بوی نامطبوع تهران را معرفی کنیم.