مدیرکل دفتر حفظ و بهسازی منابع دریایی شیلات در گفت‌وگو با جام‌جم به ضعف این سازمان در نظارت بر آشفته‌بازار صید اعتراف می‌کند
آبزیان در محاصره 16هزار قایق غیرمجاز
چند وقت پیش که به یکی از بازارهای ماهی‌فروشی در تهران سر زدیم، دیدیم بسیاری از مغازه‌داران بدون هیچ ترسی از برخورد نهادهای قانونی کوسه‌های صیدشده از آب‌های جنوب کشور را می‌فروشند. این در حالی است که براساس مصوبه 380 شورای عالی حفاظت محیط‌زیست از دی 93 به این سو هر گونه صید و خرید و فروش انواع کوسه‌ماهیان ممنوع شده، اما آن‌طور که دیدیم بازاریان متخلف تهرانی هیچ نگرانی خاصی از برخورد قانونی نداشتند. وقتی هم این ماجرا را از مدیرکل دفتر حفظ و بهسازی منابع دریایی سازمان شیلات نیز پیگیری می‌کنیم، می‌بینیم او نیز خود به ضعف سازمان متبوعش در نظارت بر بازارهای ماهی‌فروشی اعتراف می‌کند. رضا شاهی‌فر همچنین به این نکته تاکید دارد که وقتی تعداد نیروهای یگان حفاظت سازمان شیلات در سراسر کشور به 500 نفر نیز نمی‌رسد و از طرفی براساس آخرین تحقیقات سازمان شیلات تعداد قایق‌های صیادی غیرمجاز از 15 هزار و 860 فروند نیز بیشتر شده، اساسا نباید از این یگان انتظار داشت که بتواند با تخلفات حوزه صیادی برخورد کند. او در میان صحبت‌هایش به آمار مهم دیگری نیز اشاره می‌کند و می‌گوید از حدود 720 هزار تن صید جنوب کشور در سال گذشته، حداقل 151 هزار تن آن سهم صیادان غیرمجاز بوده است. شاهی‌فر البته قصور سازمان شیلات در برخورد با تخلفات حوزه صیادی را می‌پذیرد، اما در این باره توپ را به زمین نهادهای دیگر از جمله دادسراهای شهرهای ساحلی و دریابانی نیروی انتظامی نیز می‌اندازد.
با وجود منع قانونی صید انواع کوسه‌ماهیان، همچنان شاهد آن هستیم که صید این گونه‌ها در آب‌های جنوب کشور ادامه دارد. ماجرا چیست؟
مشکل اصلی در صید کوسه‌ماهیان صید ضمنی است. به دلیل وجود همین معضل نیز ما با سازمان محیط‌زیست وارد مذاکره شده‌ایم که با وجود ممنوعیت صید انواع کوسه‌ماهیان تا 5 درصد صید ضمنی کوسه قابل قبول تلقی شود. البته باید توجه داشت در سال‌های اخیر صید ضمنی کوسه به شدت کاهش پیدا کرده است و براساس آمارنامه سازمان شیلات در سال 98 وزن کوسه‌ماهیانی که به صورت اتفاقی در تور صیادان گرفتار شده بودند، فقط حدود 97/0 درصد معادل 7000 تن از صید جنوب کشور را تشکیل می‌داد.
مگر وزن کل صید ضمنی کشور چقدر است؟
برآورد دقیقی در زمینه محاسبه وزن کل صید ضمنی انجام نشده است، چون اصولا میزان صید ضمنی در صید گونه‌های مختلف متفاوت است و نمی‌توان آمار دقیقی در این زمینه به دست آورد. در آمارنامه سالانه سازمان شیلات هم وزن یا درصد کل صید ضمنی ذکر نمی‌شود. با این حال می‌دانیم برخی افراد از مساله صید ضمنی سوءاستفاده می‌کنند و به دنبال جمع‌آوری لاشه کوسه‌هایی هستند که به صورت ضمنی صید شده‌اند.
قصدشان از این کار چیست؟
بیشتر می‌خواهند باله‌های کوسه‌ها را قاچاق کنند. البته برخی از این افراد پیش ما هم آمده‌اند و خواسته‌اند مجوز صادرات باله کوسه بگیرند، حتی یکی از همین افراد چند مرتبه هم باله کوسه را از گمرک رد کرده بود و تازه بعد از چند ماه گمرکی‌ها از او مجوز شیلات را خواسته بودند. البته ما هم به او مجوز ندادیم.
آیا با این فرد برخورد هم کردید؟ چون همین فرد می‌توانست سرنخی برای کشف تخلفات بعدی باشد.
فکر می‌کنید فقط همین یک مورد است! هر روز بارها سرنخ‌هایی از انواع تخلفات غیرمجاز به دست ما می‌آید، اما وقتی پیگیری می‌کنیم، اغلب پرونده این افراد به هیچ نتیجه‌ای نمی‌رسد، چون معمولا محاکم قضایی استان‌های ساحلی جنوب با در نظر گرفتن شرایط اجتماعی حاکم بر منطقه برای این افراد حکم صادر می‌کنند و بیشتر مواقع حکم سنگینی به صیادان غیرمجاز نمی‌دهند. تا زمانی هم که این شرایط باشد، معضل صیادی غیرمجاز حل نمی‌شود.
یعنی می‌گویید مشکل تداوم فعالیت‌های صیادی غیرمجاز سهل‌انگاری مراجع متولی است؟
مشکل اینجاست که اصولا هیچ‌کس متولی برخورد با فعالیت‌های صیادی غیرمجاز نیست. این در حالی است که براساس آخرین برآورد سازمان شیلات هم‌اکنون حداقل 15 هزار و 860 فروند قایق صیادی غیرمجاز در سطح کشور وجود دارد، اما متاسفانه دریابانی نیروی انتظامی به جای این که برای برخورد با این قایق‌ها پای کار بیایند، از حدود سه سال پیش به ما فشار می آورند که به این شناورها هم مجوز صید بدهیم.
مگر شما متولی برخورد با صیادی غیرمجاز نیستید؟
بله، ما متولی اصلی هستیم، اما نکته اینجاست که یگان حفاظت سازمان شیلات نسبت به گذشته کاملا تحلیل رفته است، یعنی بسیاری از نیروها بازنشسته شده و تعداد کمی جایگزین آنها شده‌اند.
به دلیل کمبود بودجه؟
بله، قطعا پایین بودن بودجه هم در کمبود نیروی انسانی ما موثر است. فکر می‌کنم ما در کل سازمان شیلات در یک بازه زمانی 17 ساله هیچ استخدامی نداشتیم فقط در دو سال گذشته کمتر از 50 نفر به سازمان ما اضافه شده‌اند.
با این اوضاع، الان نیروهای یگان حفاظت سازمان شیلات کلا چند نفر هستند؟
اکنون شاید تعداد کل نیروهای این یگان در سطح کشور به 500 نفر هم نرسد.
این 500 نفر چطور می‌توانند با 15 هزار و 860 قایق صیادی غیرمجاز برخورد کنند؟
قبول دارم که با این تعداد اندک نیروهای یگان حفاظت سازمان شیلات، فعالیت‌های صیادی غیرمجاز قابل کنترل نیست. همچنین یگان ما در مجموع اصلا کارایی سابق را ندارد. چون این یگان اصلا نه سوخت کافی دارد، نه تجهیزات. البته در سال‌های اخیر توانستیم برخی تجهیزات را از وزارت دفاع تهیه کنیم، اما هنوز مشکلات اساسی یگان ما پابرجاست.
با این تفاسیر به نظر می‌رسد که شما نظارت مناسبی هم بر بازارهای ماهی‌فروشی نداشته باشید.
خیر، اتفاقا یکی از راهکارهایی که ما آمار صید غیرمجاز را به دست می‌آوریم، بررسی بازارهای فروش ماهی در شهرهای ساحلی است.
آیا با کاسبان متخلف در این بازارها هم برخورد می‌کنید؟
متاسفانه در شهرهای ساحلی معمولا مسائل اجتماعی اجازه نمی‌دهد که به طور قاطع با فروشندگان محصولات دریایی غیرمجاز برخورد کنیم. مثلا همکاران ما در فریدونکنار چند بار با مغازه‌دارانی که به طور غیرقانونی ماهیان خاویاری می‌فروختند، برخورد کردند، اما در نهایت این ماجرا به جنجالی اجتماعی در آن شهر تبدیل شد.
آیا به بازارهای شهرهای مرکزی ایران هم سر می‌زنید؟ مثلا نظارتی بر بازارهای ماهی‌فروشی تهران هم دارید؟
خیر، واقعیت این است که تهران را بررسی نمی‌کنیم، البته ماهی‌های دریایی همه از جنوب یا شمال کشور آورده می‌شود و به هر حال ما بازارهای عمده‌فروشی آن مناطق را رصد می‌کنیم. البته همکاران ما در اداره بهبود کیفیت، فرآوری و توسعه بازار بر نحوه قیمت‌گذاری در این بازارها نظارت دارند، ولی ما از نظر بررسی صید غیرمجاز، بازار شهرهای مرکزی را رصد نمی‌کنیم.
می‌دانستید در همین بازارهای ماهی‌فروشی تهران فیله و باله کوسه به‌راحتی پیدا می‌شود؟
کوسه کامل را می‌فروشند یا قطعه قطعه شده؟
هم کامل و هم قطعه قطعه شده.
حقیقتا نمی‌دانستم، واجب شد که حتما یک بار به بازار بعثت سر بزنم.
البته من کوسه را در راسته ماهی‌فروشان سرچشمه دیدم.
در هر صورت من کنجکاو شدم که حتما به این بازارها سر بزنم.
اصلا می‌دانید بازار سرچشمه کجاست؟ چرا بر این بازار و دیگر بازارهای ماهی‌فروشی تهران هیچ نظارتی ندارید؟
بازار سرچشمه را می‌شناسم، قبلا هم رفته‌ام، اما جایی نیست که همیشه بر آن نظارت داشته باشیم. چون اصولا نظارت بر بازارهای ماهی‌فروشی تهران جزو شرح وظایف ما نیست. همچنین من در اداره خودم مجموعا سرپرست 7 نیروی دیگر هستم. یعنی اساسا نیرویی ندارم که بخواهم به این بازارها سر بزنم.
اما به‌نظر می‌رسد که حتما لازم است سازمان شیلات به طور مداوم به این بازارها سر بزند.
بله، من هم موافقم که باید نظارت قوی‌تری بر بازارهای ماهی‌فروشی وجود داشته باشد. اما باید توجه داشت مهم‌ترین مشکلی که باعث ایجاد این ضعف نظارتی شده، کمبود نیروی انسانی است، مثلا همین یگان حفاظت سازمان شیلات 6-5 کارمند در تهران دارد.
البته سال‌ها سهل‌انگاری سازمان شیلات در برخورد با متخلفان نیز باعث گسترش این تخلفات شده است.
در این زمینه فقط سازمان شیلات مقصر نیست. اتفاقا در گذشته ما خیلی سفت و سخت با صیادان غیرمجاز برخورد می‌کردیم، اما الان وضعیت طوری شده‌است که به ما می‌گویند کاری با این افراد نداشته باشید، چون از سر بیکاری صید می‌کنند. این در حالی است که براساس آمار سازمان شیلات در سال 98، از حدود 720هزار تن صید انواع آبزیان در جنوب کشور، حدود 151هزار تن یعنی 21درصد آن مربوط به صیادی غیرمجاز می‌شود.
آیا انداختن توپ به زمین دیگر نهادها، توجیهی برای ضعف نظارتی یگان حفاظت سازمان شیلات نیست؟
خیر، این واقعیت ماجراست. ببینید، الان وضعیت به گونه‌ای است که نیروهای یگان ما با وجود کمبود شدید امکانات، با تلاش زیاد تعدادی صیاد متخلف را دستگیر می‌کنند، اما کسی از آنها حمایت نمی‌کند و حتی مصونیت قضایی هم ندارند.
مشکل اصلی در صید کوسه‌ماهیان صید ضمنی است. به دلیل وجود همین معضل نیز ما با سازمان محیط‌زیست وارد مذاکره شده‌ایم که با وجود ممنوعیت صید انواع کوسه‌ماهیان تا 5 درصد صید ضمنی کوسه قابل قبول تلقی شود. البته باید توجه داشت در سال‌های اخیر صید ضمنی کوسه به شدت کاهش پیدا کرده است و براساس آمارنامه سازمان شیلات در سال 98 وزن کوسه‌ماهیانی که به صورت اتفاقی در تور صیادان گرفتار شده بودند، فقط حدود 97/0 درصد معادل 7000 تن از صید جنوب کشور را تشکیل می‌داد.
مگر وزن کل صید ضمنی کشور چقدر است؟
برآورد دقیقی در زمینه محاسبه وزن کل صید ضمنی انجام نشده است، چون اصولا میزان صید ضمنی در صید گونه‌های مختلف متفاوت است و نمی‌توان آمار دقیقی در این زمینه به دست آورد. در آمارنامه سالانه سازمان شیلات هم وزن یا درصد کل صید ضمنی ذکر نمی‌شود. با این حال می‌دانیم برخی افراد از مساله صید ضمنی سوءاستفاده می‌کنند و به دنبال جمع‌آوری لاشه کوسه‌هایی هستند که به صورت ضمنی صید شده‌اند.
قصدشان از این کار چیست؟
بیشتر می‌خواهند باله‌های کوسه‌ها را قاچاق کنند. البته برخی از این افراد پیش ما هم آمده‌اند و خواسته‌اند مجوز صادرات باله کوسه بگیرند، حتی یکی از همین افراد چند مرتبه هم باله کوسه را از گمرک رد کرده بود و تازه بعد از چند ماه گمرکی‌ها از او مجوز شیلات را خواسته بودند. البته ما هم به او مجوز ندادیم.
آیا با این فرد برخورد هم کردید؟ چون همین فرد می‌توانست سرنخی برای کشف تخلفات بعدی باشد.
فکر می‌کنید فقط همین یک مورد است! هر روز بارها سرنخ‌هایی از انواع تخلفات غیرمجاز به دست ما می‌آید، اما وقتی پیگیری می‌کنیم، اغلب پرونده این افراد به هیچ نتیجه‌ای نمی‌رسد، چون معمولا محاکم قضایی استان‌های ساحلی جنوب با در نظر گرفتن شرایط اجتماعی حاکم بر منطقه برای این افراد حکم صادر می‌کنند و بیشتر مواقع حکم سنگینی به صیادان غیرمجاز نمی‌دهند. تا زمانی هم که این شرایط باشد، معضل صیادی غیرمجاز حل نمی‌شود.
یعنی می‌گویید مشکل تداوم فعالیت‌های صیادی غیرمجاز سهل‌انگاری مراجع متولی است؟
مشکل اینجاست که اصولا هیچ‌کس متولی برخورد با فعالیت‌های صیادی غیرمجاز نیست. این در حالی است که براساس آخرین برآورد سازمان شیلات هم‌اکنون حداقل 15 هزار و 860 فروند قایق صیادی غیرمجاز در سطح کشور وجود دارد، اما متاسفانه دریابانی نیروی انتظامی به جای این که برای برخورد با این قایق‌ها پای کار بیایند، از حدود سه سال پیش به ما فشار می آورند که به این شناورها هم مجوز صید بدهیم.
مگر شما متولی برخورد با صیادی غیرمجاز نیستید؟
بله، ما متولی اصلی هستیم، اما نکته اینجاست که یگان حفاظت سازمان شیلات نسبت به گذشته کاملا تحلیل رفته است، یعنی بسیاری از نیروها بازنشسته شده و تعداد کمی جایگزین آنها شده‌اند.
به دلیل کمبود بودجه؟
بله، قطعا پایین بودن بودجه هم در کمبود نیروی انسانی ما موثر است. فکر می‌کنم ما در کل سازمان شیلات در یک بازه زمانی 17 ساله هیچ استخدامی نداشتیم فقط در دو سال گذشته کمتر از 50 نفر به سازمان ما اضافه شده‌اند.
با این اوضاع، الان نیروهای یگان حفاظت سازمان شیلات کلا چند نفر هستند؟
اکنون شاید تعداد کل نیروهای این یگان در سطح کشور به 500 نفر هم نرسد.
این 500 نفر چطور می‌توانند با 15 هزار و 860 قایق صیادی غیرمجاز برخورد کنند؟
قبول دارم که با این تعداد اندک نیروهای یگان حفاظت سازمان شیلات، فعالیت‌های صیادی غیرمجاز قابل کنترل نیست. همچنین یگان ما در مجموع اصلا کارایی سابق را ندارد. چون این یگان اصلا نه سوخت کافی دارد، نه تجهیزات. البته در سال‌های اخیر توانستیم برخی تجهیزات را از وزارت دفاع تهیه کنیم، اما هنوز مشکلات اساسی یگان ما پابرجاست.
با این تفاسیر به نظر می‌رسد که شما نظارت مناسبی هم بر بازارهای ماهی‌فروشی نداشته باشید.
خیر، اتفاقا یکی از راهکارهایی که ما آمار صید غیرمجاز را به دست می‌آوریم، بررسی بازارهای فروش ماهی در شهرهای ساحلی است.
آیا با کاسبان متخلف در این بازارها هم برخورد می‌کنید؟
متاسفانه در شهرهای ساحلی معمولا مسائل اجتماعی اجازه نمی‌دهد که به طور قاطع با فروشندگان محصولات دریایی غیرمجاز برخورد کنیم. مثلا همکاران ما در فریدونکنار چند بار با مغازه‌دارانی که به طور غیرقانونی ماهیان خاویاری می‌فروختند، برخورد کردند، اما در نهایت این ماجرا به جنجالی اجتماعی در آن شهر تبدیل شد.
آیا به بازارهای شهرهای مرکزی ایران هم سر می‌زنید؟ مثلا نظارتی بر بازارهای ماهی‌فروشی تهران هم دارید؟
خیر، واقعیت این است که تهران را بررسی نمی‌کنیم، البته ماهی‌های دریایی همه از جنوب یا شمال کشور آورده می‌شود و به هر حال ما بازارهای عمده‌فروشی آن مناطق را رصد می‌کنیم. البته همکاران ما در اداره بهبود کیفیت، فرآوری و توسعه بازار بر نحوه قیمت‌گذاری در این بازارها نظارت دارند، ولی ما از نظر بررسی صید غیرمجاز، بازار شهرهای مرکزی را رصد نمی‌کنیم.
می‌دانستید در همین بازارهای ماهی‌فروشی تهران فیله و باله کوسه به‌راحتی پیدا می‌شود؟
کوسه کامل را می‌فروشند یا قطعه قطعه شده؟
هم کامل و هم قطعه قطعه شده.
حقیقتا نمی‌دانستم، واجب شد که حتما یک بار به بازار بعثت سر بزنم.
البته من کوسه را در راسته ماهی‌فروشان سرچشمه دیدم.
در هر صورت من کنجکاو شدم که حتما به این بازارها سر بزنم.
اصلا می‌دانید بازار سرچشمه کجاست؟ چرا بر این بازار و دیگر بازارهای ماهی‌فروشی تهران هیچ نظارتی ندارید؟
بازار سرچشمه را می‌شناسم، قبلا هم رفته‌ام، اما جایی نیست که همیشه بر آن نظارت داشته باشیم. چون اصولا نظارت بر بازارهای ماهی‌فروشی تهران جزو شرح وظایف ما نیست. همچنین من در اداره خودم مجموعا سرپرست 7 نیروی دیگر هستم. یعنی اساسا نیرویی ندارم که بخواهم به این بازارها سر بزنم.
اما به‌نظر می‌رسد که حتما لازم است سازمان شیلات به طور مداوم به این بازارها سر بزند.
بله، من هم موافقم که باید نظارت قوی‌تری بر بازارهای ماهی‌فروشی وجود داشته باشد. اما باید توجه داشت مهم‌ترین مشکلی که باعث ایجاد این ضعف نظارتی شده، کمبود نیروی انسانی است، مثلا همین یگان حفاظت سازمان شیلات 6-5 کارمند در تهران دارد.
البته سال‌ها سهل‌انگاری سازمان شیلات در برخورد با متخلفان نیز باعث گسترش این تخلفات شده است.
در این زمینه فقط سازمان شیلات مقصر نیست. اتفاقا در گذشته ما خیلی سفت و سخت با صیادان غیرمجاز برخورد می‌کردیم، اما الان وضعیت طوری شده‌است که به ما می‌گویند کاری با این افراد نداشته باشید، چون از سر بیکاری صید می‌کنند. این در حالی است که براساس آمار سازمان شیلات در سال 98، از حدود 720هزار تن صید انواع آبزیان در جنوب کشور، حدود 151هزار تن یعنی 21درصد آن مربوط به صیادی غیرمجاز می‌شود.
آیا انداختن توپ به زمین دیگر نهادها، توجیهی برای ضعف نظارتی یگان حفاظت سازمان شیلات نیست؟
خیر، این واقعیت ماجراست. ببینید، الان وضعیت به گونه‌ای است که نیروهای یگان ما با وجود کمبود شدید امکانات، با تلاش زیاد تعدادی صیاد متخلف را دستگیر می‌کنند، اما کسی از آنها حمایت نمی‌کند و حتی مصونیت قضایی هم ندارند.
ضمیمه نوجوانه
