شرکت واگن‌پارس از مجموعه‌های تولیدی بزرگ و باسابقه کشور در زمینه ساخت تجهیزات ریلی و حتی ساخت مترو به‌شمار می‌رود. سیامک نخستین، مدیر امور طراحی مهندسی این مجموعه درخصوص سابقه اجرایی این شرکت در ساخت لکوموتیو قطارهای مسافربری و باربری به جام‌جم می‌گوید: «ما از حدود 20 سال پیش تجربه ساخت لکوموتیو را به صورت پروژه‌های همکاری و انتقال فناوری با شرکت‌های لکوموتیوسازی خارجی آغاز کرده‌بودیم. آخرین تجربه همکاری ما نیز به حدود 15 سال پیش با شرکت آلستوم فرانسه باز می‌گردد که 80 درصد مراحل ساخت لکوموتیو در کشور انجام شد. به‌همین جهت ظرفیت ساخت لکوموتیو در کارخانه واگن‌پارس ایجاد شده‌بود. اما در سال‌های اخیر که وضع تحریم‌های ظالمانه علیه کشور، قراردادهای خارجی را با مشکلات زیادی روبه‌رو کرد، این فرصت برای تولیدکنندگان داخلی به‌وجود آمد که با استفاده از توان خود بتوانند برای رفع نیازهای کشور اقدام کنند.»
 بومی‌سازی با اتکا به تجربه‌های گذشته
مهندس نخستین درخصوص چگونگی راه‌اندازی خط تولید لکوموتیو پارس33 به جام‌جم می‌گوید: «سال گذشته شرکت البرز نیرو براساس شناختی که از سابقه فعالیت‌های شرکت ما در زمینه لکوموتیوسازی داشت، برای ساخت 10 دستگاه لکوموتیو باربری با ما وارد مذاکره شد. براساس قراردادی که پیرو این مذاکره منعقد شد، واگن‌پارس متعهد به ساخت سازه، مونتاژ، تست و تحویل 10 دستگاه لکوموتیو تا پایان سال 1400 شد.»
مدیر پروژه پارس33، در مورد نحوه اجرای این قرارداد تصریح می‌کند: «مواد خام مورد نیاز برای ساخت سازه لکوموتیوها در داخل کشور تأمین شد. در حال حاضر مراحل ساخت سازه لکوموتیو بر اساس طراحی بومی مهندسان شرکت تکمیل شده‌است. اولین نمونه این لکوموتیوایرانی که پارس33 نامگذاری شده‌است، مونتاژ قطعات و همچنین تست و تایید را نیز پشت سر گذاشته و هفته پیش از آن رونمایی شد. پیش‌بینی می‌کنیم که تا پایان امسال سه دستگاه دیگر از تعهدات ما نیز آماده تحویل به کارفرما شوند.»
وی درخصوص ویژگی‌های این لکوموتیوایرانی می‌افزاید: «پارس33، لکوموتیو حمل بار است و توان جابه‌جایی 2500 تُن بار را دارد. ظرفیت بالای این لکوموتیو می‌تواند نقش به‌سزایی در پیشبرد حمل بار از مسیر ریلی در کشور ایفا کند.»
 خودکفایی به معنای ساخت تمام اجزا نیست
براساس گفته‌های غضنفر صفاری‌راد، جانشین مدیرعامل واگن‌پارس اراک در گفت‌وگو با فارس، برخی از قطعات لکوموتیو پارس33 مانند موتور و گیربکس از شرکت‌های سازنده خارجی تأمین شده و در واگن‌پارس مونتاژ شده‌اند. با توجه به این که درحال حاضر کشور برای مقابله با فشارهای ناجوانمردانه خارجی نیاز به خودکفایی در صنایع مختلف به‌ویژه در صنایع استراتژیکی مانند حمل‌ونقل ریلی دارد، از مهندس نخستین در خصوص احتمال بومی‌سازی ساخت این قطعات در شرکت واگن‌پارس در سال‌های آتی پرسیدیم. وی در پاسخ به جام‌جم توضیح می‌دهد: «اساسا این تفکر که شرکت واگن‌سازی یا لکوموتیوسازی باید تمام اجزا یا قطعات مورد نیازش را خودش تولید کند، اشتباه است و چنین عملکردی در هیچ‌جای دنیا مرسوم نیست. ممکن است برخی شرکت‌های بزرگ و شناخته شده در بازارهای جهانی با ایجاد هلدینگ، زیرمجموعه‌هایی از شرکت‌های سازنده قطعات مورد نیازشان را در کنار هم گردآورند. اما عملا هیچ شرکت لکوموتیوسازی‌ای خودش دست به کار ساخت قطعاتی مانند موتور، ژنراتور و کمپرسور نمی‌شود.»
حجت‌ا.. شریفی، معاون تولید این شرکت نیز تصریح می‌کند: «نه‌تنها در مورد این قطعات، بلکه ساخت برخی قطعات دیگر مورد نیاز برای تولید این لکوموتیو را به شرکت‌های داخلی دیگری برون‌سپاری کرده‌ایم. در تمام صنایع چنین شرایطی وجود دارد؛ هیچ خودروسازی تمام قطعاتش را به صورت کامل خودش تولید نمی‌کند. بلکه زنجیره تأمینی برای قطعات مورد نیازش ایجاد می‌کند. این موضوع در مورد تجهیزات ریلی نیز صدق می‌کند.»
مدیر امور طراحی مهندسی واگن‌پارس در ادامه می‌افزاید: «روند بومی‌سازی 100 درصدی حمل‌ونقل ریلی در کشور در جریان است و مجموعه‌های دیگری اعم از شرکت‌های دانش‌بنیان و غیردانش‌بنیان تولیدکننده قطعات، در حال فعالیت برای دستیابی به دانش‌فنی ساخت قطعاتی مانند موتور و گیربکس قابل استفاده در تجهیزات ریلی هستند. اما واگن‌پارس به‌عنوان سازنده واگن و لکوموتیو برنامه‌ای برای ساخت این قطعات در داخل مجموعه خود ندارد.»
 سبد کاملی از محصولات ریلی داریم
مدیر امور طراحی مهندسی واگن‌پارس درخصوص سایر فعالیت‌های کنونی این شرکت در زمینه تولید تجهیزات حمل‌ونقل ریلی به جام‌جم می‌گوید: «واگن‌پارس سبد کاملی از کالاهای ریلی را تولید می‌کند. در حال حاضر در سبد محصولات خود هفت نوع واگن باری با کاربری‌های متفاوت داریم که خط تولید همگی آنها فعال است. همچنین در زمینه تولید واگن مسافری در حال همکاری با شرکت حمل‌ونقل ریلی رجا هستیم.» مهندس نخستین می‌افزاید: «علاوه بر این محصولات، قراردادی را برای تولید واگن‌های ترن‌سِت برای مسیر تهران- مشهد در دست اجرا داریم که در مراحل پایانی تحویل آن هستیم.»
به عقیده این فعال حوزه ریلی مزیت مهم رقابتی شرکت واگن‌پارس، ظرفیت بالای فعالیت و همچنین سبد کامل محصولات در زمینه کالاهای ریلی است. مهندس نخستین دراین‌باره می‌افزاید: «گرچه شرکت‌های متعددی در زمینه تجهیزات ریلی در کشور مشغول فعالیت هستند، اما هر یک از آنها دامنه فعالیت محدودی دارند و سبد کالای بزرگی ندارند. به همین جهت واگن‌پارس امکان فعالیت‌های گسترده‌تری در زمینه حمل‌ونقل ریلی دارد.»
وی درخصوص برنامه‌های آتی شرکت برای تولید لکوموتیو به جام‌جم می‌گوید: «با توجه به موفقیتی که در اثبات توانمندی خود در ساخت لکوموتیو پارس33 داشتیم، در حال مذاکرات نهایی با شرکت مپنا برای تولید لکوموتیو دیگری به نام مَپ30 هستیم. این لکوموتیو علاوه بر کاربری در قطارهای باری، امکان استفاده برای قطارهای مسافربری را نیز خواهد داشت.»
از مهندس نخستین از برنامه‌های احتمالی این شرکت برای صادرات تجهیزات ریلی به بازارهای منطقه‌ای می‌پرسیم. وی در پاسخ به جام‌جم می‌گوید: «در شرایط کنونی به دلیل مشکلاتی که در مسیر تبادلات بین‌المللی وجود دارد، بررسی فرصت‌های صادراتی با دشواری‌های زیادی همراه است، اما از حیث امکان تولید انبوه تجهیزات این ظرفیت در کارخانه واگن‌پارس وجود دارد و در صورتی که تقاضایی از سوی کشورهای همسایه مطرح شود توان تولید در شرکت وجود دارد.»


شکوفایی تولید تجهیزات ریلی در گرو حمایت دولتی
به عقیده مهندس نخستین، تولیدکنندگان حمل‌ونقل ریلی در شرایط فعلی به‌شدت به حمایت دولت برای تأمین نقدینگی کافی برای تولید نیاز دارند. وی دراین‌باره می‌گوید: «اگر دولت بتواند تسهیلات ارزان‌قیمتی را برای اجرای قراردادها در اختیار تولیدکننده قرار دهد، قطعا چرخه تولید حمل‌ونقل ریلی با شتاب بیشتری به جریان خواهد افتاد و شاهد رشد بیشتری در تولیدات داخلی خواهیم بود. نیاز بالایی در کشور به تجهیزات ریلی وجود دارد و اگر شرکت‌ها قادر باشند از تمام ظرفیت تولیدی خود در جهت ساخت تجهیزات مورد نیاز استفاده کنند، شاهد رونق و شکوفایی بیشتر این ناوگان در کشور خواهیم بود.»
مدیر امور طراحی مهندسی واگن‌پارس درخصوص اقدامات صورت‌گرفته دراین‌باره می‌گوید: «دولت تسهیلاتی را از طریق تبصره 18 قانون بودجه در نظر گرفته، اما در عمل این حمایت پاسخگوی نیاز تولیدکنندگان بزرگی مانند واگن‌پارس نیست. به همین خاطر هنوز این مشکل در مسیر تولید پابرجاست.»



تحریم‌ها، فرصتی برای نمایش توانمندی تولیدکنندگان داخلی
به عقیده فعالان تولیدکننده تجهیزات ریلی «تمایل به خرید خارجی» از جمله آفاتی بوده که در سال‌های گذشته مانع از توسعه بومی این صنعت در کشور شده‌بود. به همین خاطر به نظر می‌رسد، وضع تحریم‌ها علیه کشور گرچه آسیب‌هایی را به بدنه اقتصاد کشور وارد آورده‌است، اما با دشوارشدن مسیر خریدهای خارجی، فرصت خوبی برای ارائه توانمندی‌های تولیدکنندگان داخلی از جمله تولیدکنندگان تجهیزات ریلی فراهم آورده‌است.
مهندس نخستین با اشاره به مشکلات به‌وجود آمده در مسیر واردات لکوموتیو کامل به کشور تصریح می‌کند: «تحریم‌ها در سال‌های اخیر، واردات و به طورکلی تبادلات اقتصادی با کشورهای خارجی را با مشکلات زیادی روبه‌رو کرده‌است. این موضوع به‌ویژه در مورد خرید خارجی دستگاه‌هایی مانند لکوموتیو و تجهیزات ریلی به نحوی پیش رفته که واقعا واردات چنین تجهیزاتی نه‌تنها صرفه اقتصادی ندارد بلکه مشکلات متعددی برای دورزدن تحریم‌ها و فراهم‌کردن شرایط واردات ایجاد خواهد کرد. این در حالی است که ظرفیت تولید تجهیزات ریلی نه‌تنها در شرکت ما بلکه در چند مجموعه داخلی دیگر وجود دارد.»
مدیر پروژه پارس33 می‌افزاید: «استفاده از توان داخلی می‌تواند در شرایط کنونی اقتصادی کشور موجب صرفه‌جویی ارزی قابل‌توجهی شود. از سوی دیگر سرعت آماده‌سازی سفارش به‌مراتب بالاتر خواهد بود.» به گفته مهندس نخستین اجرای قرارداد همکاری ساخت لکوموتیو میان البرز نیرو و واگن‌پارس تا 50درصد هزینه واردات 10 لکوموتیو به کشور صرفه‌جویی ارزی به‌همراه داشته که رقم بسیار قابل توجهی است.




در حال مذاکره برای ساخت 150 رام مترو هستیم
توسعه حمل‌ونقل ریلی شهری و مترو از مهم‌ترین نیازهای کنونی کشور به‌ویژه در کلانشهرها به شمار می‌رود. مهندس شریفی در مورد سابقه فعالیت‌های این شرکت در زمینه ساخت مترو توضیح می‌دهد: «ما پیش از این با انتقال فناوری از شرکت‌های خارجی، دو نمونه رام مترو را در تیراژ بالا در واگن‌پارس به‌صورت کامل تولید کرده و تحویل متروی تهران داده‌ایم. اکنون نیز در صورت تقاضا ظرفیت کافی و دانش مورد نیاز برای تولید داخلی 80درصد یک رام مترو را در اختیار داریم و حتی شاید با همکاری سایر مجموعه‌های داخلی بتوانیم این توانمندی را به 100درصد افزایش دهیم.»
معاون تولید واگن‌پارس در ادامه می‌افزاید: «باید توجه داشته‌باشیم در ساخت تجهیزاتی مانند مترو گاهی ساخت برخی قطعات نسبت به سرمایه‌ای که برای راه‌اندازی خط‌تولید آن قطعه مورد نیاز است، توجیه اقتصادی ندارد، زیرا میزان تقاضا برای آن قطعه زیاد نیست و عملا تولید آن در داخل کشور به‌صرفه نخواهد بود. درخصوص چنین قطعاتی برای مثال چرخ‌های مترو، معمولا از سازندگان خارجی استفاده می‌شود.»
وی درخصوص مشکلات واردات قطعه در شرایط فعلی توضیح می‌دهد: «واردات قطعات با سختی‌هایی همراه است، اما مسیر تأمین را برای رفع نیاز کشور در حال حاضر با واسطه‌هایی مهیا کرده‌ایم.»
مهندس نخستین نیز درباره فعالیت‌های اخیر واگن‌پارس در زمینه ساخت مترو به جام‌جم می‌گوید: «اکنون مشغول مذاکراتی برای عقد قرارداد ساخت و تأمین 150 رام مترو با متروی تهران و قم هستیم که تا این لحظه به‌خوبی پیش رفته‌است.»