رابطه مستقیمی بین سطح تحصیلات بانوان و كاهش تمایل آنها به فرزندآوری وجود دارد
خانم دكترها زیاد فرزند دوست ندارند!
اگر تا چند سال پیش، نهایت تحصیل دختران تا سیكل بود، امروز دختران میتوانند مدارج عالی را به‌راحتی طی كنند. سهم بالای 50 درصدی قبولی دختران در كنكور موید این مطلب است. این مهم اما بر ازدواج و بعدتر بر فرزندآوری زنان تأثیر دارد. هرچند كه مادران فرهیخته و تحصیلكرده، كیفیت زندگی بهتر و بالاتری را برای فرزندانشان ایجاد خواهند كرد، اما محدودیت باروری زنان و تمایل آنها به تحصیل ممكن است بر رشد جمعیت تأثیرگذار باشد.
الهام فتحی، رئیس گروه آمارهای جمعیت و سلامت مركز آمار در گفت‌وگو با جامجم با اشاره به دادههای آماری، درباره رابطه سطح تحصیلات مادران و تمایل باروری میگوید: «بررسی میزان باروری كل ایران بر حسب سطح تحصیلات زنان نشان می‌دهد افراد دارای تحصیلات پایین‌تر باروری بالاتری دارند. میزان باروری كل كشور در سطح باروری تقریبا دیپلم قرار گرفته است. الگوی باروری نیز نشان می‌دهد زنان بی‌سواد و كمسواد زودتر وارد دوران بارداری شده و دیرتر از این دوره خارج می‌شوند. در مقابل هرچه زنان از تحصیلات بالاتری برخوردارند، دیرتر فرزند می‌آورند. الگوی باروری كشور نیز بین سطح الگوی باروری دیپلم و لیسانس قرار گرفته است.» ایران در مرحله سوم گذار جمعیتی است، بنابراین طبیعی است كه میزان خام موالید و نیز مرگ و میر به طور همزمان كاهش یافته و رشد جمعیتی آن رو به كاهش باشد. براساس پیش‌بینی‌های جمعیتی، انتظار نمی‌رود ایران حداقل تا سال 1430 رشد منفی جمعیت را تجربه كند. از سال 91، رشد موالید زنان لیسانس و فوق لیسانس تا سال 95 افزایش یافته است. هر چند متوسط تولد این گروه هنوز در محدوده 1 و 5/1 است؛ اما به نظر میرسد تمایل فرزندآوری زنان تحصلیكرده در سال‌های اخیر افزایش پیدا كرده است. نكته قابل تأمل اما درباره زنان تحصیلكرده این است كه در بازه زمانی 20 تا 34 سالگی كه سن مناسب باروری در زنان هم است، شیب متوسط باروری زنان تحصیلكرده بیشتر است. این در حالی است كه زنان با تحصیلات ابتدایی، دیپلم و بی‌سواد دارای شیب كمتری میشود.
در جست‌وجوی كیفیت زندگی بالاتر
سیدحسن حسینی جامعه‌شناس و عضو هیأت علمی دانشگاه تهران، با اشاره به این كه عوامل موثری در فرزندآوری وجود دارد و نقش تحصیلات در این مهم، به جامجم میگوید: «زنی كه در 20 سالگی ازدواج میكند، دوران بارداری طولانیتری دارد. حتی پنج سال یك بار هم فرزند بیاورد، سومین فرزندش را در 35سالگی به دنیا خواهد آورد. حال با این اوصاف زنی كه درس خوانده و در 25 سالگی ازدواج میكند، چند سال بعد، به عنوان مثال در 27 سالگی فرزندی به دنیا خواهد آورد. سن بارداری او ناخودآگاه كاهش پیدا میكند. حسینی البته سطح تحصیلات بانوان را از جنبه دیگری بررسی میكند؛ جنبهای كه بالاتر بردن كیفیت زندگی فرزندان را در پی دارد. او میگوید: اگر سطح تحصیلات مادران بالاتر باشد، تعریف خاصی از زندگی زناشویی و فرزندآوری پیدا میكند. تعریف زنان تحصیلكرده از این مباحث موجب میشود كه برای بالاتر بردن سطح كیفی زندگی فرزندانشان فكر كنند. او مثال میزند: مادر تحصیلكرده برای سبك تغذیه فرزندان، بهبود سلامت و آموزش و نگهداری او فكر کرده و سطح تحصیلات بر روی نگهداری فرزندان تأثیر دارد. هر چقدر سرمایه فرهنگی پدر و مادر بالاتر باشد، فرزند نگهداری متفاوت میشود. فرزند نگهداری یكی از مباحث منبعث از بحث سطح تحصیلات زنان است. عضو هیأت علمی دانشگاه تهران با اشاره به این نكته توضیح می‌دهد:همین سبك نگرش زنان تحصیلكرده به فرزند نگهداری باعث میشود آنها تمایل كمتری نسبت به فرزندآوری داشته باشند. چون به كیفیت زندگی فرزندانشان نگاه میكنند.
حسینی البته معتقد است با ایجاد تسهیلات برای زنان تحصیلكرده میتوان تمایلات فرزندآوری را افزایش داد. سیاستها و برنامهریزیهایی كه از طرف دولت قابل انجام است.
در جهان بی‌سابقه بودیم
فتحی با اشاره به نمودار جمعیتی ایران در سال‌های گذشته، میگوید: رشد جمعیت ایران در دهه‌های اخیر كاهش یافته اما جمعیت ایران از حدود 19 میلیون نفر در اولین سرشماری (سال 1335) به حدود 80 میلیون نفر در آخرین سرشماری (سال 1395) افزایش یافته است. به عبارتی در مدت 60 سال گذشته، جمعیت ایران 2/4 برابر شده است. او البته تأكید میكند: بعد از انقلاب رشد جمعیت افزایش پیدا كرد. البته در این سالها ما با پدیده ورود مهاجران جمله تبعه افغانستان به كشور نیز روبهرو بودهایم. در این سالها رشد جمعیت ایران نزدیك به 4 درصد رسید كه در تاریخ ایران و جهان بی‌سابقه بوده است. بعد از انتشار نتایج سرشماری 1365، دولت وقت با مشاهده بار سنگینی جمعیت، سیاستهای كاهش جمعیتی را در اواخر دهه 60 اعمال نمود: «از همان سالها برنامهریزی دولت و اجرای برنامه‌های تنظیم خانواده و كاهش رشد جمعیت اتفاق افتاد. سرعت كاهش رشد جمعیت در اثر كاهش میزان باروری كل در دهه‌های 70 و 80 در حدی بوده است كه از آن به عنوان انقلاب باروری یاد میكنند. در سال 1365، متوسط تعداد فرزند برای هر زن در ایران حدود هفت كودك بوده كه این رقم در سال 1375 به‌سرعت كاهش یافت و به سه فرزند رسید. پس از آن میزان به روند كاهش خود ادامه داد و در سال 1390 به حدود 8/1 فرزند رسید. در سال 1395میزان باروری كل در ایران نزدیك به سطح جانشینی (1/2 فرزند) برآورد شد كه به طور مقطعی و در اثر تاخیر در زمان فرزندآوری زنان افزایش یافته بود. اما انتظار می‌رود این رقم در سال‌های آتی به پایین‌تر از سطح جانشینی برسد.
الهام فتحی، رئیس گروه آمارهای جمعیت و سلامت مركز آمار در گفت‌وگو با جامجم با اشاره به دادههای آماری، درباره رابطه سطح تحصیلات مادران و تمایل باروری میگوید: «بررسی میزان باروری كل ایران بر حسب سطح تحصیلات زنان نشان می‌دهد افراد دارای تحصیلات پایین‌تر باروری بالاتری دارند. میزان باروری كل كشور در سطح باروری تقریبا دیپلم قرار گرفته است. الگوی باروری نیز نشان می‌دهد زنان بی‌سواد و كمسواد زودتر وارد دوران بارداری شده و دیرتر از این دوره خارج می‌شوند. در مقابل هرچه زنان از تحصیلات بالاتری برخوردارند، دیرتر فرزند می‌آورند. الگوی باروری كشور نیز بین سطح الگوی باروری دیپلم و لیسانس قرار گرفته است.» ایران در مرحله سوم گذار جمعیتی است، بنابراین طبیعی است كه میزان خام موالید و نیز مرگ و میر به طور همزمان كاهش یافته و رشد جمعیتی آن رو به كاهش باشد. براساس پیش‌بینی‌های جمعیتی، انتظار نمی‌رود ایران حداقل تا سال 1430 رشد منفی جمعیت را تجربه كند. از سال 91، رشد موالید زنان لیسانس و فوق لیسانس تا سال 95 افزایش یافته است. هر چند متوسط تولد این گروه هنوز در محدوده 1 و 5/1 است؛ اما به نظر میرسد تمایل فرزندآوری زنان تحصلیكرده در سال‌های اخیر افزایش پیدا كرده است. نكته قابل تأمل اما درباره زنان تحصیلكرده این است كه در بازه زمانی 20 تا 34 سالگی كه سن مناسب باروری در زنان هم است، شیب متوسط باروری زنان تحصیلكرده بیشتر است. این در حالی است كه زنان با تحصیلات ابتدایی، دیپلم و بی‌سواد دارای شیب كمتری میشود.
در جست‌وجوی كیفیت زندگی بالاتر
سیدحسن حسینی جامعه‌شناس و عضو هیأت علمی دانشگاه تهران، با اشاره به این كه عوامل موثری در فرزندآوری وجود دارد و نقش تحصیلات در این مهم، به جامجم میگوید: «زنی كه در 20 سالگی ازدواج میكند، دوران بارداری طولانیتری دارد. حتی پنج سال یك بار هم فرزند بیاورد، سومین فرزندش را در 35سالگی به دنیا خواهد آورد. حال با این اوصاف زنی كه درس خوانده و در 25 سالگی ازدواج میكند، چند سال بعد، به عنوان مثال در 27 سالگی فرزندی به دنیا خواهد آورد. سن بارداری او ناخودآگاه كاهش پیدا میكند. حسینی البته سطح تحصیلات بانوان را از جنبه دیگری بررسی میكند؛ جنبهای كه بالاتر بردن كیفیت زندگی فرزندان را در پی دارد. او میگوید: اگر سطح تحصیلات مادران بالاتر باشد، تعریف خاصی از زندگی زناشویی و فرزندآوری پیدا میكند. تعریف زنان تحصیلكرده از این مباحث موجب میشود كه برای بالاتر بردن سطح كیفی زندگی فرزندانشان فكر كنند. او مثال میزند: مادر تحصیلكرده برای سبك تغذیه فرزندان، بهبود سلامت و آموزش و نگهداری او فكر کرده و سطح تحصیلات بر روی نگهداری فرزندان تأثیر دارد. هر چقدر سرمایه فرهنگی پدر و مادر بالاتر باشد، فرزند نگهداری متفاوت میشود. فرزند نگهداری یكی از مباحث منبعث از بحث سطح تحصیلات زنان است. عضو هیأت علمی دانشگاه تهران با اشاره به این نكته توضیح می‌دهد:همین سبك نگرش زنان تحصیلكرده به فرزند نگهداری باعث میشود آنها تمایل كمتری نسبت به فرزندآوری داشته باشند. چون به كیفیت زندگی فرزندانشان نگاه میكنند.
حسینی البته معتقد است با ایجاد تسهیلات برای زنان تحصیلكرده میتوان تمایلات فرزندآوری را افزایش داد. سیاستها و برنامهریزیهایی كه از طرف دولت قابل انجام است.
در جهان بی‌سابقه بودیم
فتحی با اشاره به نمودار جمعیتی ایران در سال‌های گذشته، میگوید: رشد جمعیت ایران در دهه‌های اخیر كاهش یافته اما جمعیت ایران از حدود 19 میلیون نفر در اولین سرشماری (سال 1335) به حدود 80 میلیون نفر در آخرین سرشماری (سال 1395) افزایش یافته است. به عبارتی در مدت 60 سال گذشته، جمعیت ایران 2/4 برابر شده است. او البته تأكید میكند: بعد از انقلاب رشد جمعیت افزایش پیدا كرد. البته در این سالها ما با پدیده ورود مهاجران جمله تبعه افغانستان به كشور نیز روبهرو بودهایم. در این سالها رشد جمعیت ایران نزدیك به 4 درصد رسید كه در تاریخ ایران و جهان بی‌سابقه بوده است. بعد از انتشار نتایج سرشماری 1365، دولت وقت با مشاهده بار سنگینی جمعیت، سیاستهای كاهش جمعیتی را در اواخر دهه 60 اعمال نمود: «از همان سالها برنامهریزی دولت و اجرای برنامه‌های تنظیم خانواده و كاهش رشد جمعیت اتفاق افتاد. سرعت كاهش رشد جمعیت در اثر كاهش میزان باروری كل در دهه‌های 70 و 80 در حدی بوده است كه از آن به عنوان انقلاب باروری یاد میكنند. در سال 1365، متوسط تعداد فرزند برای هر زن در ایران حدود هفت كودك بوده كه این رقم در سال 1375 به‌سرعت كاهش یافت و به سه فرزند رسید. پس از آن میزان به روند كاهش خود ادامه داد و در سال 1390 به حدود 8/1 فرزند رسید. در سال 1395میزان باروری كل در ایران نزدیك به سطح جانشینی (1/2 فرزند) برآورد شد كه به طور مقطعی و در اثر تاخیر در زمان فرزندآوری زنان افزایش یافته بود. اما انتظار می‌رود این رقم در سال‌های آتی به پایین‌تر از سطح جانشینی برسد.
