ساختمانهای ناامن، زندگی شهروندان را در كلانشهرها تهدید میكند
زیر سقف پوشالی
«زلزلهای مهیب شب گذشته تهران را لرزاند، متاسفانه به دلیل نبود ایمنی 22 هزار ساختمان فرو ریخته و تعدادی دیگر هنوز در آتش میسوزند، ماشینهای سنگین آتشنشانی به دلیل وضعیت نامناسب معابر، امكان دسترسی به 200 ساختمان را ندارند؛ وضعیت شهروندانی كه در این ساختمانها زندگی میكنند در هالهای از ابهام است!» گرچه تا این لحظه فقط با خیالبافی همراه بودهاید و هنوزهیچ زلزله مخربی در پایتخت رخ نداده، اما تمامی اطلاعاتی كه در همین یك پاراگراف خواندید صحت و سقمش كاملا تاییدشده است. بنا به اعلام كمیسیون سلامت و خدمات شهری شورای شهر تهران موضوع ایمنسازی و نگهداری از ساختمانهای پرخطر شهر تهران كماكان لاینحل مانده و 22 هزار ساختمان در معرض خطرات مختلف قرار دارند كه وضعیت ۲۴۳ ساختمان از بقیه وخیمتر است. به گفته پیروز حناچی، شهردار تهران ۹۰۰ ساختمان بالای ۱۲ طبقه در تهران وجود دارد كه از این تعداد ۲۰۰ ساختمان در معابری است كه امكان ورود ماشینهای سنگین آتشنشانی به آن وجود ندارد.
تغییر قوانین زمانبر است
سعید ساداتنیا، كارشناس معماری و شهرسازی هم وضعیت نامساعد و ناایمن ساختمانهای پایتخت را ناشی از قدیمی بودن و نقص قوانین میداند و میگوید: تغییر دادن قوانین در كشور ما روند سختی دارد، پروسهای كه در واقع قوانین تغییر میكند یا شكل میگیرد بسیار زمانگیر است و در موارد متعددی ما در بحث تغییر قوانین در حوزه ساخت و ساز با مشكلاتی مواجه هستیم.
با توجه به زمانبر بودن تغییر قوانین در بسیاری از موارد تلاش شده تا قوانین شهری اصلاح شود، ساداتنیا عنوان میكند: برخلاف تلاش متخصصان در این حوزه اما این اتفاق نیفتاده است، دستگاههای ذیربط تلاش كردند تا قوانین تغییر كند و وضعیت شهرها بهتر شود، اما تغییر یا تصویب قوانین بسیار زمانبر است.
عضو هیاتمدیره انجمن صنفی مهندسان مشاور با اشاره به اینكه به روز و كارآمد نبودن قوانین یكی از مشكلات اصلی بحث ایمنسازی ساختمانهاست، تصریح میكند: این مساله مشكلی اساسی است كه باید برطرف شود، قوانین باید به روز و كارآمد شوند. بسیاری از قوانین امروز كاربرد لازم را ندارند.
آنطور كه او میگوید در اینكه بسیاری از ساختمانهای پایتخت از لحاظ ایمنی و تابآوری دارای مشكلات اساسی هستند هیچ شكی نیست و امروزه همه میدانند ساختمانهایی نظیر آلومینیوم یا علاءالدین ساختمانهای پرخطری هستند، اگر در یكی از طبقههای این ساختمانها آتش سوزی صورت بگیرد، ابعاد فاجعه بسیار بدتر از پلاسكو خواهد بود، اما آیا قوانین آنقدر جامع و كامل هستند كه برای این ساختمانها و ایمنسازی آنها راهحل مناسبی پیدا شود؟
قوانین ناكارآمد
امروزه برای پهنههای پرخطر و بافتهای فرسوده قوانینی وجود دارد كه مربوط به حدود دو دهه قبل است. این قوانین قدیمی و ناكارآمد مبنای تمام پروژههای مرتبط با بافتهای فرسوده هستند، اصول مطرح شده در این قوانین از مبنا غلط است و در حال حاضر صدها میلیارد تومان از ثروت كشور با همین پایههای غلط تا به امروز سرمایهگذاری شده و استفاده از این قوانین ناكارآمد همچنان ادامه
دارد.
گرچه بر اصول ساخت و ساز ایمن با توجه به ظرفیتهای منطقهای همواره تاكید میشود و امروز تعداد زیادی از ساختمانهای بلندمرتبه در محلهای نامناسب احداث شدهاند و مسؤولان شهری مدعی هستند كه در ساختوسازهای جدید به بحث تابآوری ساختمانها توجه خواهد شد، اما این موضوع همچنان مغفول مانده است. به عنوان مثال درحالی كه تصمیم به ساخت ساختمان جدید پلاسكو گرفتهاند، اما تمامی نكات لازم در نظر گرفته نشده است.
برای نمونه، منطقه بنای ساختمان پلاسكو فاقد ظرفیت لازم برای ساخت یك ساختمان بلندمرتبه است، اما مسؤولان در نظر دارند ساختمانی با سازههای سنگین بارگذاری كنند. آنها فارغ از اینكه منطقه ظرفیت لازم را ندارد تنها به دلیل مسائل مالی تصمیم گرفتند دوباره ساختمانی نامناسب در آنجا احداث كنند.
ساداتنیا با بیان اینكه ساختمانهای فرسوده كه عموما دارای كاربریهای گسترده هستند امروز در مناطق مركزی تهران به وفور دیده میشوند، میگوید: بسیاری از ساختمانهایی كه در مناطق مركزی هستند به اماكن نگهداری اجناس و كارگاههای تولیدی تبدیل شدهاند و در واقع بازار امروز تمام خیابانها و اماكن اطرافش را در فرسودهترین حالت ممكن به اماكنی پر خطر تبدیل كرده و امروز در محلاتی مثل عودلاجان با توجه به شرایط ناایمن ساختمانها هر لحظه امکان وقوع یك فاجعه است. در این مناطق منافع مالی بیش از ایمنی اهمیت دارد.
بیتوجهی به پیوستهای مطالعاتی
وضعیت نامناسب ایمنی ساختمانهای پایتخت نسبت به كل كشور قابلیت تعمیم دارد. محمد سالاری، رئیس كمیسیون معماری و شهرسازی شورای شهر تهران در این باره به ما میگوید: پیوستهای مطالعاتی مثل پدافند غیرعامل هنگام ساخت و سازها مورد توجه قرار نمیگیرد، زمانی كه قرار است یك پروژه تحت عنوان سازه یك ساختمان عمومی یا پل اجرایی شود باید مطالعات اجتماعی، فرهنگی، شهرسازی، ترافیكی و پدافند غیرعامل آن در اولویت مطالعه قرار گیرد و درنهایت مشخص شود مكانیابی و ویژگی پروژه باید
چگونه باشد.
در حالی كه او تاكید میكند هنگام ساخت و ساز باید پیوستهای مرتبط مد نظر قرار گیرد، اما این رویكرد در كشور ما بسیار كمرنگ است، اگر پیوستهایی هم وجود داشته باشد در فرآیند اجرای پروژه یا بعد از آن برای خالی نبودن عریضه تهیه میشود و نمودی از عملیاتی شدن این پیوستها دیده نمیشود.
تهران ناایمن!
رئیس كمیسیون معماری و شهرسازی شورای شهر تهران با بیان اینكه شهر تهران به شدت آسیبپذیر و ناایمن است، میگوید: ایمنی شهر تهران بسیار وضعیت نگرانكنندهای دارد؛ اگر چه تلاش شده در برنامه سوم توسعه به این موضوع توجه شود، قوانین باید به گونهای باشد كه در پروژههای بعدی حتما به این پیوستها توجه شود.
سالاری با بیان اینكه در برنامه سوم توسعه شهر تهران شهرداری مكلف شده با اولویت اماكن عمومی، ساختمانهای مهم و پرخطر را شناسایی كند، میافزاید: پس از شناسایی، شهرداری تهران باید نسبت به ارائه خدمات ایمنسازی اقدام كرده و پس از آن ایمنسازی را با مشاركت ذینفعان آغاز كند.
بررسیهای به عمل آمده گرچه نشان میدهد كاستیهایی در قوانین، تجهیزات و استانداردها و نواقصی در بسیاری از ملاحظات فنی وجود دارد، اما شواهد و گزارشهای سازمان آتشنشانی نشان میدهد اگر حداقلهای استانداردهای ایمنی در ساختمانها رعایت شود، شاید دیگر شاهد حوادثی مثل پلاسكو در شهر نباشیم.
در حالی كه قوه قضاییه و آتشنشانی به بحث ایمنسازی ساختمانها وارد و در برخی موارد ساختمانهای پرخطر پلمب شده اند، اما هنوز در اولویتهای شهروندان مقوله ایمنی جایگاهی ندارد و شهروندان چندان تمایلی به بالا بردن سهم خود در ایمنسازی محل كار و زندگیشان نشان ندادهاند و همچنان بهرهبرداری از انواع سازههای تجاری و اداری خارج از كاربری و چارچوبهای قانونی به عنوان یك رویه عادی تلقی میشود و باور به اهمیت خطر احتمالی چندان اتفاق نیفتاده است.
ضرورت و لزوم رفع خلأهای فعلی در ساختار بازرسی ادواری از وضعیت تعمیر و نگهداری ساختمانهای موجود بهخصوص اماكن عمومی و كارگاههای صنفی مطابق مبحث 22 مقررات ملی ساختمان و لزوم پیادهسازی سازوكارهای لازم برای ترویج ساختمانهای خودایمن با هماهنگی دستگاههای اجرایی و استفاده از مشاركت عموم شهروندان باید بیش از پیش مورد توجه قرار گیرد.